Μουσειο…λόγος: «Η ανάγκη σύγχρονης μουσειολογικής προσέγγισης»

Γράφει η Ηλιάνα Ζιώγα
Μουσειολόγος
Σύμβουλος Διαχείρισης
Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Στη σύγχρονη εποχή, οι πόλεις δέχονται «συνεχείς πιέσεις» να αναδείξουν τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα έναντι άλλων πόλεων, με βασική στόχευση την κατάκτηση μία υψηλής θέσης στην κατάταξη των προτιμήσεων οργανισμών, επιχειρήσεων, πολιτών και τουριστών, αποτελώντας την ιδανική επιλογή για την ανάπτυξη επιχειρηματικών δράσεων, για τη διαμόρφωση πολιτιστικών υποδομών και δράσεων, για την επιλογή της μόνιμης κατοικίας ή ακόμα και για ψυχαγωγικές αποδράσεις. Ο απώτερος στόχος είναι σε κάθε περίπτωση η ατομική και συλλογική ανέλιξη τόσο στον τομέα του επιχειρείν όσο και στο ευ ζην.

Ο πλούτος των μνημειακών τόπων και μουσείων της Φθιώτιδας καθιστά την περιοχή δυναμική συγκεντρώνοντας πληθώρα συγκριτικών πλεονεκτημάτων που μπορούν να καθηλώσουν τον επισκέπτη και να προσελκύσουν επενδύσεις για την ευρύτερη περιοχή. Ο αρχαιολογικός χώρος των Θερμοπυλών αποτελεί τον τόπο στον οποίο έχει διαδραματισθεί ένα από τα κυριότερα ιστορικά γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας και αυτή η «μοναδικότητά» του προσελκύει το κοινό χωρίς να απαιτούνται σημαντικές παρεμβάσεις. Η δύναμη της ελληνικής ιστορίας, ιδιαίτερα σε σχολεία και πανεπιστήμια του εξωτερικού, είναι τόσο σπουδαία που οι περισσότεροι από τους επισκέπτες των Θερμοπυλών επιλέγουν τον εν λόγω προορισμό μόνο και μόνο για να «πατήσουν» τα χώματα στα οποία πολέμησαν γενναία οι Έλληνες και να γονατίσουν μπροστά στα μνημεία προς ένδειξη σεβασμού και αποτίνοντας φόρο τιμής στους πεσόντες.

Ας γυρίσουμε στη δεκαετία του ’70, την περίοδο κατά την οποία εισήχθη για πρώτη φορά ο νέος ορισμός της έννοιας «Μουσείο», ο οποίος μάλιστα έλαβε παγκόσμιες διαστάσεις. Ο ορισμός ανέφερε ότι «Το Μουσείο είναι ένας μη κερδοσκοπικός μόνιμος θεσμός/οργανισμός (institution) στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξής της, ανοιχτός στο κοινό, ο οποίος αποκτά, συντηρεί, ερευνά, προβάλλει και κυρίως εκθέτει, με στόχο τη μελέτη, την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία, τα υλικά τεκμήρια του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του».

Τα επόμενα χρόνια βρίσκουν τα μουσεία της Αμερικής και της Ευρώπης να ωριμάζουν δημιουργικά και να προσδιορίζουν το έργο τους στην κοινωνία. Στην Ελλάδα, η ανάπτυξη των μουσείων του εξωτερικού επηρεάζει τα μουσεία μας από την δεκαετία του ’90 και έπειτα, καθότι σε νομοθετικό πλαίσιο εισήχθησαν ρυθμίσεις για την λειτουργία και την εκπαιδευτική διάσταση του μουσείου.

Τα χρόνια που ακολουθούν παρουσιάζονται με καινοτόμους τρόπους δημιουργικά έργα τόσο στα δημόσια μουσεία όσο και στα ιδιωτικά με ποικίλες δράσεις για το κοινό. Τα μουσειακά πρότυπα που προέκυψαν στην Ελλάδα την εν λόγω περίοδο είναι από το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών, το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης, το Μουσείο Μπενάκη, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, το Δίκτυο Μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, πραγματοποιώντας πρακτικές και έργα, τα οποία άφησαν ανεξίτηλο το αποτύπωμά τους στην παραγωγή πολιτιστικού προϊόντος της χώρας.

Οι σύγχρονες μουσειολογικές προσεγγίσεις επιδιώκουν κατά βάση να επιτύχουν την κοινωνική διασύνδεση του μουσείου με διαφορετικές κοινότητες, τον σχεδιασμό και την σύνθεση πρακτικών ικανών να καταδείξουν την κοινωνική δυναμική τόσο του ίδιου του μουσείου όσο και του φορέα που το υποστηρίζει.

Ο τρόπος με τον οποίο το κατορθώνει ανάγεται στην υιοθέτηση και στην προώθηση ενός μείγματος στρατηγικών αρχών, το οποίο περιλαμβάνει σε πρώτο επίπεδο το ηγετικό όραμα του διευθυντή του, ο οποίος τίθεται υπέρ της χάραξης μιας αποστολής η οποία θα βασίζεται και θα εμπνέεται από αυτό. Εν συνεχεία, σε ένα επόμενο στάδιο κρίνεται ως αναγκαία η δημιουργία συνεργειών και βιώσιμων συνεργασιών μεταξύ του μουσείου και άλλων φορέων σε εθνικό ή και διεθνές επίπεδο, η οποία στοχεύει σε μία έτι περαιτέρω ανάδειξή του. Έχει ιδιαίτερη σημασία, επίσης, το όλο εγχείρημα να χαρακτηρίζεται από μία μόνιμη διάθεση για ποιοτικότερη και πιο αποδοτική πρόσβαση των επισκεπτών στις συλλογές, διότι κατ’αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται η συνεχής επισκεψιμότητα.

Τέλος, είναι ιδιαιτέρως σημαντικό ότι θα πρέπει να υπάρχει μία διαρκής προσπάθεια για την διεύρυνση της βάσης των επισκεπτών του μουσείου, καθώς και μία πρόθεση και δέσμευσή του να προβαίνει σε πειραματισμούς με συμμετοχικές μεθόδους εργασίας, καθώς και με χρήση νέων ψηφιακών μέσων. Τα μουσεία τα οποία υιοθετούν την ανωτέρω τυπολογία πρακτικών και εκπροσωπούν ένα μεγάλο εθνικό μουσείο, ένα μουσείο αρχαιολογικού χώρου και ένα περιφερειακό μουσείο είναι αντίστοιχα το Μουσείο της Ακρόπολης, το Μουσείο του αρχαιολογικού χώρου των Δελφών και τα περιφερειακά μουσεία του ΠΙΟΠ.

Αδιαμφισβήτητα, στην περιοχή μας είναι αναγκαία μία δυναμική και πλήρη μεταμόρφωση στο πολιτιστικό γίγνεσθαι και ένας ενιαίος σχεδιασμός σε όλα τα επίπεδα. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να επιδιωχθεί με σταδιακό τρόπο η εφαρμογή ενός διαφορετικού οργανογράμματος, καθώς και μίας διαφοροποιημένης μεθόδου στον τομέα της διοίκησης. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να περιλαμβάνεται ο κτηριακός εκσυγχρονισμός, οι πρότυπες και καινοτόμες υποδομές, χρήση ερευνητικών εργαλείων, νέες ερμηνευτικές προσεγγίσεις των συλλογών και εκθετικά προγράμματα τα οποία θα καταστούν ανανεωτικά ως προς την μουσειακή εμπειρία. Δεν θα πρέπει να παραλειφθεί στο σημείο αυτό ότι είναι αναγκαία η προώθηση μίας νέας φιλοσοφίας στην επιλογή των θεματικών για τις περιοδικές εκθέσεις. Με την ανανέωση του χώρου και της εκθεσιακής πολιτικής θα δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για εκπαιδευτικές δράσεις σε ποικίλες ομάδες επισκεπτών, εξωστρεφείς δράσεις για την διεύρυνση της βάσης των επισκεπτών του, καθώς και ειδική μέριμνα για την βελτίωση της προσβασιμότητάς του σε όλους τους τομείς. Ιδιαίτερη σημασία έχει, τέλος, η επιδίωξη διεθνικών συνεργασιών και η προσπάθεια αξιοποίησης ποικίλων ευρωπαϊκών προγραμμάτων τα οποία σχετίζονται με τον πολιτισμό, με την ταυτόχρονη εισαγωγή νέων τεχνολογιών και την προώθηση καινοτόμων κοινωνικών πολιτικών που θα απευθύνονται κυρίως σε κοινωνικά και οικονομικά ευάλωτες ομάδες και κοινότητες πολιτών.

Η ανάγκη σύγχρονης προσέγγισης και εκσυγχρονισμού των πολιτιστικών χώρων της περιοχής μας είναι δεδομένη και δύναται να αποτελέσει μέρος ενός οράματος αστικής αναγέννησης, το οποίο σε κάθε περίπτωση θα βασίζεται στις αρχές της βιωσιμότητας μέσα από το τρίπτυχο περιβάλλον-κοινωνία-οικονομία. 

Η σύγχρονη προσέγγιση των πολιτιστικών χώρων επιδιώκει την εφαρμογή περιβαλλοντικών αρχών οι οποίες, μέσα από την υιοθέτηση νέων μεθόδων κατασκευής και λειτουργίας τους, θα θέτουν ωε κεντρικό στόχο την αειφορία. Ως εκ τούτου, το μουσείο από κοινού με την κοινωνία θα πρέπει να δημιουργεί και να εξασφαλίζει με κάθε μέσο το πολιτισμικό κεφάλαιο και να συμβάλει στην ποιοτική βελτίωση της ζωής τόσο για το σύνολο των μελών της όσο και των μελλοντικών γενεών. Επομένως, τα μουσεία θα πρέπει  αρχικά τα ίδια να αναζητήσουν τρόπους και μέσα εξασφάλισης της βιωσιμότητάς τους, με κύρια προτεραιότητα την εξυπηρέτηση κάθε επισκέπτη ανεξαρτήτως ηλικιακής βαθμίδας και επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον όχι μόνον στο παρόν αλλά και στο μέλλον, διαμορφώνοντας τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την διατήρηση και την αύξηση της επισκεψιμότητας. 

Ας μην ξεχνάμε ότι το μουσείο και ένα δίκτυο μουσείων συνιστά πηγή αξιοσημείωτων εσόδων και συμβάλλει στην τόνωση της οικονομίας της περιοχής στην οποία βρίσκεται είτε άμεσα, με την απασχόληση εργατικού δυναμικού, την αγορά τοπικών προϊόντων κ.α., είτε έμμεσα, με την προσέλκυση τουριστών, την δημιουργία νέων επιχειρήσεων, την διαμόρφωση των προϋποθέσεων για νέες επενδύσεις, την αύξηση της αξίας των ακινήτων κ.α.