Μ. Ασία και Βυζάντιο
Γράφει η Ευαγγελία Δημοπούλου, Ιστορικός - Αρχαιολόγος.
Η Μ. Ασία αναδείχθηκε σε καρδιά και πυρήνα του ελληνικού έθνους στην εποχή που προσδιορίστηκε ως Μεσαίωνας στην Ευρώπη, την περίοδο της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, έπειτα από τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Κωνσταντινούπολη στις 11 Μαΐου του 330 ως Νέα Ρώμη.
Ύστερα από την απώλεια των επαρχιών της Αιγύπτου, της Συρίας και της Παλαιστίνης -μακράν των πιο πλούσιων και πολυπληθέστερων κτήσεων της Κωνσταντινουπόλεως- από την εμφάνιση των Αράβων τον 7ο και 8ο αιώνα, η βυζαντινή άμυνα επικεντρώθηκε στην Μικρά Ασία.
Η περιοχή της δυτικής Μικράς Ασίας συνέχιζε να ακμάζει, ενώ παράλληλα συνεχίστηκε ο εξελληνισμός και ο εκχριστιανισμός των τελευταίων ειδωλολατρών της ορεινής Καρίας, από επισκόπους κυρίως της Εφέσου.
Οι βυζαντινο-περσικοί πόλεμοι δεν επηρέασαν τόσο τη συγκεκριμένη περιοχή, αλλά περισσότερο τις πόλεις στο ανατολικό σύνορο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Περισσότερο καταστροφικές ήταν οι αραβικές επιδρομές του 7ου, 8ου και 9ου αιώνα, οι οποίες ερήμωσαν πλήθος πόλεων των παραλίων της Μεσογείου και του Αιγαίου και οδήγησαν στην πολιορκία του Αμορίου, το 838, στο εσωτερικό.
Η αντίδραση των βυζαντινών αυτοκρατόρων οδήγησε στην υιοθέτηση του συστήματος των «Θεμάτων», στην οικοδόμηση δεκάδων κάστρων και στη μετατροπή πολλών πόλεων σε οχυρές καστροπολιτείες. Η επόμενη μεγάλη απειλή για τη βυζαντινή Μικρά Ασία ήταν οι Σελτζούκοι Τούρκοι.
Οι αραβικές επιδρομές συνεχίστηκαν ακατάπαυστα επί αιώνες, όμως δεν μπόρεσαν να εξελιχθούν σε μόνιμες κατακτήσεις. Παράλληλα, η χερσόνησος του Αίμου(Βαλκάνια) κατακλύστηκε από Σλάβους και Βούλγαρους, περιορίζοντας την αυτοκρατορική διοίκηση και την ελληνική γλώσσα σε συγκεκριμένα παράλια και οχυρά σημεία. Με την πτώση της Κύπρου, της Ρόδου και της Κρήτης, το Αιγαίο και η Μεσόγειος έγιναν απαγορευμένες ζώνες λόγω της πειρατείας.
Τους δύσκολους χρόνους της βυζαντινής ανασυντάξεως μέχρι να έρθει η αντεπίθεση του 9-10ου αιώνος, η Μικρά Ασία ήταν η μόνη μεγάλη, συμπαγής και σχετικά σταθερή αυτοκρατορική επαρχία. Πάνω στις οικονομικές της δυνατότητες, το ανθρώπινο δυναμικό και τα πνευματικά της αποθέματα η Ρωμανία στήριξε την αντίσταση της και ύστερα την ακμή της.
Η οροσειρά του Ταύρου, που τέμνει διαγώνια την Μικρά Ασία από την ανατολική εσχατιά του Πόντου μέχρι την Κιλικία, έγινε ότι τα Πυρηναία στην Ισπανία: το όριο μεταξύ του χριστιανικού και του ισλαμικού κόσμου, τόπος όπου ανδρώθηκαν μεγάλοι ήρωες, υφάνθηκαν θρύλοι και δόθηκαν επικές μάχες.
Όσο οι ακρίτες φυλούσαν τις κλεισούρες και μάχονταν τους εισβολείς, πίσω από τα σύνορα αγρότες, ιερείς, βιοτέχνες, γραφειοκράτες και ναυτικοί κρατούσαν την αυτοκρατορία όρθια. Αντίθετα με τα Βαλκάνια, τα οποία κατακλύσθηκαν από Σλάβους, Βουλγάρους, η Μικρά Ασία, ούσα σταθερά υπό αυτοκρατορικό έλεγχο, δεν δέχθηκε μαζικές μεταναστεύσεις πληθυσμών που να αλλάξουν ριζικά την εθνοφυλετική και γλωσσική της σύνθεση.
Η καταστροφική ήττα στο Μαντζικέρτ το 1071 έφερε τους Σελτζούκους στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας και λίγα χρόνια αργότερα ιδρύθηκε το κράτος των Σελτζούκων με πρωτεύουσα την Νίκαια της Βιθυνίας, λίγα χιλιόμετρα μακριά από τη Βασιλεύουσα. Η νέα ήττα του Μανουήλ Κομνηνού στο Μυριοκέφαλον το 1176 πολύ σωστά ονομάστηκε «το δεύτερο Μαντζικέρτ», αφού τότε χάθηκε οριστικά η δυτική Μικρά Ασία για τους Βυζαντινούς.
Η άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 από τους Σταυροφόρους της τέταρτης Σταυροφορίας έφερε τους Λασκαρίδες στη Νίκαια και με την εκτεταμένη και πάλι κατασκευή οχυρώσεων διασφαλίστηκε η περιοχή της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας, κυρίως γύρω από το Αιγαίο και τη Νίκαια, που ο αυτοκράτοράς της Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος κατόρθωσε την επανάκτηση της Κωνσταντινούπολης το 1261, αφού κατέλυσε τη Λατινική αυτοκρατορία και πραγματοποίησε την επανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Το 1300 υπό βυζαντινή κυριαρχία ήταν μόνο οι νοτιοδυτικές ακτές και λίγες οχυρές πόλεις-νησίδες στην εχθρική ενδοχώρα.
Παρά τις επανειλημμένες εκστρατείες του βυζαντινού στρατού η περιοχή των παραλίων του Αιγαίου χάθηκε για το Βυζάντιο το 1315 και η Βιθυνία το 1337.
Έως τη δεκαετία του 1360 μόνο λίγα λιμάνια ήταν στα χέρια των Βυζαντινών. Το συμβολικό τέλος της βυζαντινής Μικράς Ασίας είναι η κατάληψη της Φιλαδελφείας το 1390 από τους Οθωμανούς, μιας πόλης όμως η οποία ήταν για πολλά χρόνια αποκλεισμένη από το υπόλοιπο βυζαντινό, συνεχώς συρρικνωμένο, κράτος.
Βιβλιογραφία
Γλυκατζή-Αρβελέρ Ε., Γιατί το Βυζάντιο, Αθήνα, Μεταίχμιο 2012.
Καραγιαννόπουλος Ι., Το Βυζαντινό Κράτος, Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 2001.
Παπαρρηγόπουλος Κ., Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Βιβλίον δέκατον.
Σκαλιέρη Γ. , Λαοί και φυλαί της Μικράς Ασίας: Μετά πινάκων και χαρτών, Αθήνα, 1922, ανατύπωση, Αθήνα, Ρήσος, 1991.
Χριστοφιλοπούλου Α., Βυζαντινή Ιστορία, Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 1996.
