Καθημερινή Αδέσμευτη Εφημερίδα

Μουσειο…λόγος : «Η σημασία της βιωματικής εμπειρίας»

Γράφει η Ηλιάνα Ζιώγα, Μουσειολόγος - Σύμβουλος Διαχείρισης Πολιτιστικής Κληρονομιάς

 

Μπορεί η επίσκεψη σε ένα μουσείο να μετατραπεί σε μια εμπειρία που οι νέοι θα θυμούνται για όλη τους τη ζωή; Έρευνες έχουν δείξει ότι ενήλικες που είχαν επισκεφθεί μουσεία που περιελάμβαναν παιδοκεντρικά στοιχεία, με την πάροδο των χρόνων διατηρούν ακόμη χαραγμένη στη μνήμη τους αυτή τη μοναδική εμπειρία.
Για να δούμε μερικές απαντήσεις ενηλίκων πλέον που είχαν επισκεφθεί ως παιδιά το παιδικό μουσείο του Tropenmuseum στο Άμστερνταμ, αναφορικά με το τι θυμούνται από την επίσκεψη τους στο μουσείο:
«Ότι διασχίσαμε με τρένο τη Βομβάη», «Ότι δεν ήταν βαρετό, όπως άλλα μουσεία, όπου μπορείς μόνο να δεις και να ακούσεις» «Ότι τα τύμπανα μας μιλούσαν πραγματικά», «Θυμάμαι ακόμα το τραγούδι και τον χορό», «Ότι ταξιδέψαμε στο Μαρόκο με λεωφορείο», «Ότι γυρίσαμε μια ταινία μικρού μήκους», «Ότι ερωτεύτηκα την ξεναγό, ήταν η καλύτερη αφηγήτρια που γνώρισα ποτέ».
Ποιά είναι όμως τα χαρακτηριστικά ενός παιδοκεντρικού εκθεσιακού περιβάλλοντος; Πρόκειται για ένα περιβάλλον, το οποίο εστιάζει στο παιδί συμπεριλαμβάνοντας στο σχεδιασμό του να κινητοποιήσει το συναίσθημα και τη φαντασία, μέσω των εκθεμάτων του, είτε αυτά είναι αυθεντικά είτε αντίγραφα. Τα εν λόγω εκθέματα εκτίθενται ομαδοποιημένα και ενταγμένα σε ειδικά σχεδιασμένες εγκαταστάσεις σύμφωνα με την θεματική τους και με διαδραστική μορφή.
Προς τον σκοπό αυτό, το εκθεσιακό περιβάλλον πρέπει να είναι σχεδιασμένο με τέτοιο τρόπο που να επιτρέπει τις αισθησιοκινητικές δραστηριότητες με ποικίλα ερεθίσματα και να παρέχει τη δυνατότητα της ανακάλυψης και του πειραματισμού. Η δημιουργία εκθεσιακών χώρων «απαιτεί» από τον επισκέπτη την αυτόνομη εξερεύνηση. Σημαντική παράμετρος είναι η δημιουργική έκφραση, η δυνατότητα να «τροποποιήσουν» τα ίδια τα παιδιά την μουσειακή τους εμπειρία, εμπνευσμένα από τα εκθέματα του μουσείου μέσω δημιουργικών δραστηριοτήτων.
Το 1899 σηματοδοτείται μια νέα εποχή στο πεδίο της εξυπηρέτησης των μαθησιακών αναγκών του παιδιού και καταβάλλεται για πρώτη φορά η προσπάθεια διαμόρφωσης ενός παιδοκεντρικού εκθεσιακού περιβάλλοντος. Την ίδια χρονιά, πραγματοποιείται η δημιουργία του πρώτου παιδικού μουσείου στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης και της πρώτης παιδικής αίθουσας το 1901 μέσα σε ένα μουσείο «για μεγάλους» (Smithsonian Institution).
Το κεντρικό σημείο αναφοράς στον σχεδιασμό τους και η διαφορά τους από τα άλλα μουσεία έγκειται στο ότι ο πρωταρχικός στόχος τους δεν είναι άλλος από τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των παιδιών και όχι τόσο οι συλλογές.
Γρήγορα γίνεται αντιληπτό, ότι τα παιδιά έχουν ανάγκη να προσεγγίσουν με βιωματικό τρόπο την πολιτιστική κληρονομιά και να έχουν ενεργή συμμετοχή. Έτσι, αρχίζουν να διαδίδονται μουσειακοί χώροι με στόχο τις ειδικά προσαρμοσμένες εκθεσιακές πρακτικές και τις νέες παιδαγωγικές μεθόδους.
Τα μουσεία είτε απευθύνονται αποκλειστικά στα παιδιά είτε όχι, θέτουν τα παιδιά, τις ανάγκες και τά δικαιώματα τους στο επίκεντρο. Κάθε χώρος πολιτισμού μπορεί να μετασχηματιστεί και να σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο, ώστε τα παιδιά και κάθε είδους επισκέπτης να αισθανθούν ευπρόσδεκτα και «άνετα» στο μουσειακό περιβάλλον. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί σε κάθε επίπεδο λειτουργίας του: από την υποδοχή που συναντά κανείς στο μουσείο, την «φιλοξενία» από το υπόλοιπο προσωπικό (ξενάγηση, εξυπηρέτηση κλπ), τη δυνατότητα αυτόνομης κίνησης μέσα στο μουσείο, τις εκπαιδευτικές υπηρεσίες σύμφωνα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του παιδιού, με αποτέλεσμα να διευκολύνουν την επαφή και τη σύνδεση τους με τα εκθέματα, επιτρέποντας την συμμετοχή και την ανακάλυψη της ιστορίας των εκθεμάτων.
Για να επιτευχθούν τα παραπάνω, είναι αναγκαίο τα παιδιά να αναγνωριστούν ως αυτόνομες και ιδιαίτερες προσωπικότητες με ικανότητες που θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να ενισχυθούν. Ένα πρώτο βήμα προς επίτευξη του εν λόγω σκοπού θα ήταν ο σχεδιασμός στο σύνολό του να διαμορφωθεί με τέτοιον τρόπο, ώστε να διεγείρει τα ενδιαφέροντά των παιδιών. Αυτό σημαίνει ότι η αισθητική των μουσείων θα πρέπει να είναι προσεγμένη και να περιλαμβάνει και μορφολογικά στοιχεία που να ανταποκρίνονται στην ιδιαιτερότητα και στον κύκλο των εμπειριών των παιδιών.
Αυτό στο οποίο θα πρέπει να δοθεί, ακόμη, ιδιαίτερη σημασία είναι οι ψυχοπαιδαγωγικές ποιότητες που ενστερνίζεται το μουσείο σε κάθε επιμέρους λειτουργία του, διότι είναι εκείνες οι οποίες, επιτρέπουν στο παιδί να μπορεί να ελέγχει, να εξασκεί τις δεξιότητες του και γενικότερα να ανακαλύπτει το ποιος είναι και τι μπορεί ή επιθυμεί να κάνει, αλλά και να συνεργάζεται και να δοκιμάζει διαφορετικούς κοινωνικούς ρόλους. Σύμφωνα με έρευνες οι ποιότητες αυτές αναφέρονται ως πηγές ανάπτυξης συναισθηματικών δεσμών με έναν τόπο από την παιδική έως και την εφηβική ηλικία.
Κάθε φορέας ο οποίος έχει ως βασική στόχευση να είναι παιδοκεντρικός, θα πρέπει να επιδιώκει την κοινωνική και δημιουργική ανάπτυξη του εαυτού, περιλάμβανοντας και προάγοντας αυτές οι ποιότητες. Η συχνότητα και η έκταση με την οποία δίνονται τέτοιου είδους δυνατότητες στα παιδιά μέσα στα μουσεία αποτελούν βασική προϋπόθεση για να αναγνωρίσουν ότι ο μουσειακός φορέας απευθύνεται σε αυτά και επιδιώκει να τα βοηθήσει να καλλιεργήσουν από κοινού μια σχέση φιλίας και εκτίμησης, που θα εκτιμούν σε όλη τους τη ζωή.
Στην Ελλάδα, υπάρχουν παιδικά μουσεία σε ειδικά σχεδιασμένα περιβάλλοντα και με ποικίλες δραστηριότητες, όπως το Παιδικό Μουσείο Αθηνών και το Παιδικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, το Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης κά, αλλά και μουσεία τόσο στην πρωτεύουσα όσο και στην περιφέρεια που σχεδίασαν εκπαιδευτικά προγράμματα και μετασχηματίστηκαν με τέτοιο τρόπο, ώστε τα παιδιά να νοιώθουν ευπρόσδεκτα και δημιουργικά, όπως Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, το Ολυμπιακό Μουσείο στην Θεσσαλονίκη, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στην Κρήτη, αλλά και στην δική μας περιφέρεια το Κέντρο Ιστορίας Πολιτισμού Ευρυτανίας, το οποίο λειτουργεί μόνιμα εργαστήρια για σχολικές ομάδες και μεμονωμένους επισκέπτες καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.
Όλοι οι παραπάνω πολιτιστικοί οργανισμοί που αναφέραμε ενσωματώνουν ειδικά προγράμματα, τα οποία υλοποιούνται από εξειδικευμένο εκπαιδευτικό προσωπικό και περιλαμβάνουν στον βασικό κορμό τους πρωτότυπες και ενδιαφέρουσες εκπαιδευτικές δραστηριότητες.
Με αυτόν τον τρόπο, παρέχουν την δυνατότητα στα παιδιά να επιμορφωθούν με εντελώς διαφορετικό τρόπο, αναπτύσσοντας μία διαδραστική σχέση με θέματα που αφορούν τόσο στην πλούσια ελληνική, αλλά και στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά και παράδοση. Αυτό έχει ως άμεση απόρροια τα παιδιά να παρακινούνται να συνεργαστούν, να παρατηρήσουν, να εξερευνήσουν και να δημιουργήσουν με τον δικό τους τρόπο το μουσειακό περιβάλλον.

    

 

Απόψεις

Το ταξίδι στον  Νομό Έβρου είχε και δυσάρεστα απρόοπτα. Συνάντησα στην Ορεστιάδα τον ιντερνετικό μου φίλο Χρήστο. Η χαρά μεγάλη και από τις δύο πλευρές, μέχρι την...
randomness