Καθημερινή Αδέσμευτη Εφημερίδα

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΑΧΥΟΛΟΓΗΜΑΤΑ Η κατά Θουκυδίδη περιγραφή του ΛΟΙΜΟΥ των Αθηναίων (430 π.Χ.) (Βιβλίο Β΄, 47-54)

Γράφει ο Τριαντάφυλλος Δ. Παπαναγιώτου

 

1. Προλογικά ολίγα
Η θανατηφόρος πανδημία, που μαστίζει την ανθρωπότητα, ωθεί, πιστεύω, πολλούς να ανατρέξουμε στο Θουκυδίδη και συγκεκριμένα στην περιγραφή τού «λοιμού», που προκάλεσε φοβερό θανατικό στους Αθηναίου (430 π.Χ.).
Ο Θουκυδίδης, επειδή και ο ίδιος χτυπήθηκε από την αρρώστια, αλλά επέζησε, γράφει:«Εγώ θα περιγράψω μόνο τι λογής ήταν ο λοιμός και ποιά συμπτώματα είχε, ώστε αν τύχει και ξαναρθεί ποτέ, να μπορούν οι γιατροί να εξετάσουν την ασθένεια από πριν και να μην τάχουν εντελώς χαμένα. Αυτά θα φανερώσω, επειδή και ο ίδιος αρρώστησα και είδα και άλλους ανθρώπους να υποφέρουν».
 Ἐγώ δέ οἷόν τε ἐγίγνετο λέξω καί ἀφ΄ ὧν ἄν τις σκοπῶν, εἰ ποτε καί αὖθις ἐπιπέσοι, μάλιστα ἅν ἔχοι τι προειδώς μή ἁγνοεῖν, ταῦτα δηλώσω αὐτός νοσήσας καί αὐτός ἰδών ἄλλους πάσχοντας.

2. Οὔτε γάρ οἰ ἰατροί ἤρκουν….
Το καλοκαίρι τού δευτέρου έτους τού πολέμου, δηλαδή το 430 π.Χ., οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους, με αρχηγό το βασιλιά της Σπάρτης Αρχίδαμο, εισέβαλαν για δεύτερη φορά στην Αττική και άρχισαν να τη λεηλατούν. Ο Θουκυδίδης γράφει σχετικώς: Καί ὄντων αὐτῶν τῶν Λακεδαιμονίων οὐ πολλάς ἡμέρας ἐν τῇ Ἀττικῇ ἡ ἀρρώστια χτύπησε θανάσιμα τούς Ἀθηναίους. Η νόσος πρώτον ἤρξατο γενέσθαι τοῖς Ἀθηναίοις.
Οι γιατροί δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα, γιατί δεν γνώριζαν τη φύση τού κακού. Οὔτε γάρ οἰ ἱατροί ἤρκουν τό πρῶτον θεραπεύοντες, ἀγνοίᾳ. Και αυτοί οι ίδιοι οι γιατροί πέθαιναν σε μεγαλύτερη αναλογία όσο περισσότερο πλησίαζαν τους αρρώστους. Αὐτοί μάλιστα ἔθνησκον ὄσῳ καί μάλιστα προσῇσαν. Και όλες οι παρακλήσεις που έκαναν στους ναούς, όσα προσκυνήματα στα μαντεία ήταν όλα μάταια. Ὅσα τε πρός ἱερεῖς ἱκέτευσαν ἤ μαντείοις καί τοῖς τοιούτοις ἐχρήσαντο, πάντα ἀνωφελῆ ᾖν. Στο τέλος τα παράτησαν κι αυτοί, γιατί το κακό τους χαντάκωσε. (Τελευτῶντες τε αὐτῶν ἀπεστήσαν ὑπό τοῦ κακοῦ νικώμενοι).

3. Προέλευση του λοιμού
Ἤρξατο δέ τό μέν πρῶτον, ὡς λέγεται, ἐξ Αἰθιοπίας τῆς ὑπέρ Αἰγύπτου, ἔπειτα δέ καί εἰς Αἴγυπτον καί Λιβύην…ἐς δέ τήν Ἀθηναίων πόλιν ἐξαπιναίως ἐνέπεσεν καί τό πρῶτον ἐν Πειραιεῖ ᾔψατο τῶν ἀνθρώπων.
Έλεγαν ότι ξεκίνησε η ασθένεια από την Αιθιοπίαν, έπειτα χτύπησε την Αίγυπτο και τη Λιβύη… και στην πόλη τών Αθηναίων εκδηλώθηκε ξαφνικά, αφού χτύπησε πρώτα τους κατοίκους του Πειραιά, ὥστε καί ἐλέχθη ὑπ΄αὐτῶν ὡς οἱ Πελοποννήσιοι φάρμακα ἐσβεβλήκοιεν (φαρμάκι είχαν ρίξει) ἐς τά φρέατα, απ΄ τα οποία έπιναν, γιατί δεν είχαν ακόμα βρύσες. Κρῆναι γάρ οὒπω ᾖσαν αὐτόθι.

4. Συμπτώματα – επιπτώσεις….
Ανθρώπους εντελώς υγιείς τους έπιανε ξαφνικά υψηλός πυρετός τῆς κεφαλῆς θέρμαι ἰσχυραί, κοκκίνιζαν τα μάτια τους και ερεθίζονταν πολύ, καί τῶν ὀφθαλμῶν ἐρυθύματα καί φλόγωσις ἐλάμβανε, κι απ΄ την αρχή άναβαν και μάτωναν τα μέσα τους, ο φάρυγγας και η γλώσσα τους και η αναπνοή τους έβγαινε παράξενη και βρωμούσε ἤ τε φάρυγξ καί ἡ γλῶσσα εὑθύς αἱματώδης ᾖν και πνεῦμα ἅτοπον καί δυσῶδες ἠφίει. Έπειτα απ΄ αυτά άρχιζε δυνατό φτάρνισμα και βραχνάδα και σε λίγο κατέβαινε στο στήθος ο πόνος με ισχυρό βήχα. Ἔπειτα ἐξ αὐτῶν πταρμός καί βάγχος ἐπεγίγνετο, καί οὐ πολλῷ χρόνῳ κατέβαινεν ἐς τά στήθη ὁ πόνος μετά βηχός ἰσχυροῦ. Και τους περισσότερους τους έπιανε ξερό ρέψιμο που τους έφερνε δυνατούς σπασμούς που σε άλλους για λίγο όμως σε άλλους κρατούσαν μέρες ολόκληρες. Λύγξ τε τοῖς πλείοσιν ἐνέπεσε κενή, σπασμόν ἐνδιδούσα ἰσχυρόν, τοῖς μέν μετά ταῦτα λωφήσαντα, τοῖς δέ καί πολλῷ ὕστερον…

5. Αναπηρίες
Σε όσους γλύτωναν το θάνατο άφηνε αναπηρία στα γεννητικά όργανα και στα άκρα. Κατέσκηπτε ὲς τά αἰδοῖα καί ἐς ἀκρας χεῖρας καί πόδας. Άλλοι έχαναν το φως τους και τη μνήμη τους. Τούς δέ καί λήθη ἐλάμβανε παραυτίκα, σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μην γνωρίζουν τους πιο στενούς συγγενείς και φίλους τους. Καί ἠγνόησαν σφᾶς τε αὐτούς καί τούς ἐπιτηδείους.
Και το χειρότερο απ΄ όλα ήταν η κατάθλιψη που έπιανε τον καθένα, μόλις ένιωθε ότι αδιαθετούσε. Δεινότατον δέ παντός ᾖν τοῦ κακού ἣ τε ἀθυμία, ὀπότε τις αἴσθοιτο κάμνων.

6. Τό εἶδος τῆς νόσου κρεῖσσον λόγου….
Η αρρώστια ήταν πρωτόγνωρη για τους Αθηναίους, ξεπερνούσε τις λογικές εικασίες τών ανθρώπων. Τό εἶδος τῆς νόσου κρεῖσσον λόγου. Δεν ήταν καμμιά από τις συνηθισμένες ασθένειες. Τα όρνια και τα τετράποδα σαρκοφάγα ζώα ή δεν πλησίαζαν τα άταφα πτώματα ή αν τα δοκίμαζαν ψοφούσαν. Γευσάμενα διεφθείρετο. Και δεν βρέθηκε κανένα φάρμακο γι΄ αυτή την αρρώστια. Ἔν τε οὐδέν κατέστη ἴαμα, ως εἱπεῖν, ὅ,τι χρῆν προσφέροντας ὠφελεῖν.

7. Προσφυγιά και λεηλασία
Ο Θουκυδίδης διεκτραγωδεί περαιτέρω τις συμφορές. Αναφέρεται στην προσφυγιά, στο πλήθος τών προσφύγων, που είχαν καταφύγει στην Αθήνα και ζούσαν σε πνιγηρές παράγκες, στους ναούς, στα μακρά τείχη. Κι αυτός ο συνωστισμός ήταν η αιτία να μεγαλώνει το κακό.
Μέσα σ΄ αυτή την ερήμωση η παρανομία είχε κορυφωθεί, το πλιάτσικο είχε γίνει ευκολότερο. Πρῶτόν τε ἦρξε καί ἐς ἄλλα τῆ πόλει επιλέον ἀνομία, τό νόσημα, ‘ ρᾶον γάρ ἐτόλμα τις. Κανένας δεν φοβόταν ούτε τους θεούς ούτε τους νόμους. Θεῶν δέ φόβος ἤ ἀνθρώπων νόμος οὐδείς ἀπεῖργε….

8. Ανοσία
Όσοι είχαν αρρωστήσει και είχαν σωθεί, αυτοί συμπονούσαν τους πάσχοντες, και προσπαθούσαν να τους βοηθήσουν, γιατί δεν φοβόντουσαν πλέον. Η     αρρώστια δεν ξανάπιανε τον ίδιο άνθρωπο δύο φορές, ώστε να τον θανατώσει.. ..δίς γάρ τόν αὐτόν, ὥστε καί κτείνειν, οὐκ ἐπελάμβανε.
Είχαν πλέον ανοσία…


    

 

Απόψεις

Το ταξίδι στον  Νομό Έβρου είχε και δυσάρεστα απρόοπτα. Συνάντησα στην Ορεστιάδα τον ιντερνετικό μου φίλο Χρήστο. Η χαρά μεγάλη και από τις δύο πλευρές, μέχρι την...

Ενημερωτικά δελτία

Ενημερωθείτε άμεσα από την εφημερίδα μας για τις τελευταίες ειδήσεις μέσα από την ηλεκτρονική σας διεύθυνση.
randomness