Οι συνθήκες στη Στερεά Ελλάδα κατά τις παραμονές τις Επανάστασης (ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΑΡΘΡΟ)
Γράφει η Ευαγγελία Δημοπούλου,
Ιστορικός - Αρχαιολόγος
Η επαναστατική φλόγα που άναψε τον Φεβρουάριο του 1821, στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες δεν άργησε να επεκταθεί και στις υπόλοιπες περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, φτάνοντας έτσι στην περιοχή της Στερεάς Ελλάδας.
Ποιες ήταν όμως οι συνθήκες που επικρατούσαν πριν την έναρξη της Επανάστασης στη Στερεά Ελλάδα, σε μια περιοχή που υπήρχαν τόσες ιδιομορφίες;
Αρχικά, η ευρύτερη περιοχή από τις αρχές του 19ου αιώνα υπόκειντο υπό τον άμεσο ή έμμεσο έλεγχο του Αλή Πασά με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να υποφέρουν από τη δυναστική και τυραννική διακυβέρνηση του, ειδικότερα όταν ανέθεσε τη διοίκηση της περιοχής στον γιό του, Βελή Πάσα.
Η δυσβάσταχτη φορολογία και παράλληλα η σκληρή διοίκηση του Βελή απογύμνωσε τη περιοχή από το ελληνικό στοιχείο και τρομοκράτησε τους εναπομείναντες χριστιανούς κατοίκους. Η κατάχρηση εξουσίας και η κακή διοίκηση έκαναν τον ίδιο τον Σουλτάνο, Μαχμούτ Β΄ να επέμβει και να απομακρύνει τον Βελή, εξορίζοντάς τον στη Ναύπακτο.
Επίσης, η μορφολογία του εδάφους στη Στερεά Ελλάδα δεν ήταν ενιαία, με αποτέλεσμα η σύσταση του πληθυσμού και η αναλογία χριστιανών και μουσουλμάνων κατοίκων να ποικίλει. Έτσι, διαμορφώθηκαν δυο ζώνες η Ανατολική Στερεά με περισσότερες πεδιάδες και ημιορεινές περιοχές και η Δυτική με μεγαλύτερους ορεινούς όγκους.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, η Ανατολική Στερεά να έχει πιο ακμαίο μουσουλμανικό στοιχείο με τρία μεγάλα κάστρα-πόλεις, που αποτελούσαν τα προπύργια της οθωμανικής επικυριαρχίας στην ευρύτερη περιοχή και παρουσία Οθωμανών στρατιωτών. Αυτά ήταν το Ζητούνι (Λαμία), Πατρατζίκι (Υπάτη) και η Χαλκίδα, με την τελευταία πόλη να είναι ο λόγος που η επανάσταση δεν ήταν δυνατό να «ευδοκιμήσει» στην Εύβοια.
Το μέλημα των Οθωμανών άλλωστε ήταν η κατάληψη των πεδιάδων και των εύφορων περιοχών αδιαφορώντας για τις πιο ορεινές περιοχές, αφού ήθελαν πολλαπλάσιους πόρους και στρατεύματα για την υποταγή τους. Έτσι, αν αυτές οι περιοχές κατέβαλαν τους φόρους που τους αναλογούσαν -η Οθωμανική αυτοκρατορία ήταν μια κατ’ εξοχήν φοροεισπρακτική αυτοκρατορία- δεν είχαν καμία ενόχληση από την κεντρική εξουσία.
Το κενό της οθωμανικής εξουσίας στις ορεινές περιοχές της Στερεάς κάλυψαν οι αρματολοί. Ο «αρματολισμός» ήταν ένα φαινόμενο πολύ πιο εκτεταμένο στη Στερεά απ’ ότι στην Πελοπόννησο.
Στον αντίποδα, στα πεδινά τη δύναμη μεταξύ των χριστιανικών πληθυσμών, έχουν οι χριστιανοί προεστοί, χωρίς όμως να έχουν την αντίστοιχη δύναμη και επιρροή με τους προύχοντες της Πελοποννήσου ή των νησιών του Αργοσαρωνικού.
Παράλληλα, οι αρματολοί παραδοσιακά φρόντιζαν να ενισχύσουν τη δύναμή τους με γάμους τους οποίους έκαναν. Οι οικογένειες των αρματολών συνήθιζαν να παντρεύουν τα παιδιά τους με παιδιά αρματολών, ώστε να υπάρχουν δεσμοί συγγένειας μεταξύ τους.
Ως εκ τούτου, με έναν «σωστό» γάμο αυτόματα ενίσχυαν τα δίκτυά τους και ισχυροποιούσαν τη θέση και το κύρος τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν δίκτυα εξουσίας μεταξύ των ομάδων των αρματολών της Δυτικής Στερεάς Ελλάδος και της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδος με πολλές οικογένειες αρματολών να έχουν τον απόλυτο έλεγχο αρκετών περιοχών, κυρίως ορεινών.
Πριν το ξέσπασμα της Επανάστασης του 1821, παρατηρείται πως οι αρματολοί της Στερεάς είχαν αποδυναμωθεί σε σχέση με το παρελθόν. Καταλυτικό ρόλο έπαιξαν οι ενέργειες του Αλή Πασά, ο οποίος φημίζονταν για την οξυδέρκειά του και τη διπλωματική του μαεστρία.
Ο Αλή Πασάς, γνωρίζοντας πως είναι δύσκολο να ελέγξει τους αρματολούς -που κατά γενική ομολογία ήταν απρόβλεπτοι και δύσκολοι στον χειρισμό, επειδή δραστηριοποιούνταν κυρίως πάνω στα βουνά- προτίμησε να ενισχύσει τη δύναμη των προεστών στα πεδινά. Οι προύχοντες κατοικούσαν κυρίως στα διοικητικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ή πλησίον αυτών με αποτέλεσμα να είναι πλήρως ελεγχόμενοι. Ο Αλή τέλος γνώριζε ότι δεν υπάρχει περίπτωση οι προεστοί στα πεδινά να γίνουν τόσο δυνατοί, ώστε να μπορούν να του αμφισβητήσουν τη δύναμη του. Έτσι, στην περιοχή της Στερεάς Ελλάδος, η ισορροπία δυνάμεων την ώρα της έναρξης της Ελληνικής Επανάστασης ήταν αρκετά περίπλοκη.
Βέβαια, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως οι αρματολοί τις Στερεάς και των υπόλοιπων περιοχών, αποτέλεσαν την αιχμή του δόρατος στο εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, αποτελώντας τον πολεμικό του βραχίονα, αφού ήταν το πιο μάχιμο και ετοιμοπόλεμο τμήμα του επαναστατημένου έθνους.
