Μουσειο…λόγος: «Δια βίου Μάθηση και Μουσείο»
Γράφει η Ηλιάνα Ζιώγα,
Μουσειολόγος - Σύμβουλος Διαχείρισης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
Το 1ο Διεθνές Συνέδριο με τίτλο «Δια Βίου Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων την Εποχή της Αβεβαιότητας: Δρόμοι για την Κοινωνική Ένταξη και την Κοινωνική Συνοχή ολοκληρώθηκε με επιτυχία και υλοποιήθηκε από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) και το Κέντρο Επιμόρφωσης και Διά Βίου Μάθησης (ΚΕΔΙΒΙΜ) του ΕΚΠΑ στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών. Οι εργασίες του συνεδρίου διήρκεσαν από 30 Μαρτίου έως 1 Απριλίου 2023, προσελκύοντας την επιστημονική κοινότητα και σπουδαίους Καθηγητές που έσπευσαν να αναλύσουν διεπιστημονικά τα κρίσιμα ζητήματα της κοινωνικής ένταξης και της κοινωνικής συνοχής. Σκοπός του συνεδρίου ήταν η ανάδειξη, η σπουδαιότητα της Διά Βίου Μάθησης και της Εκπαίδευσης Ενηλίκων, η συμμετοχή των ενηλίκων σε προγράμματα ουσιαστικής αναβάθμισης των γνώσεων και δεξιοτήτων τους, ώστε να επιτυγχάνεται η ολόπλευρη ανάπτυξή τους και να δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες για την κοινωνική τους ένταξη και συνοχή.
Ο νέος ορισμός του μουσείου που θεσπίστηκε το 2022 από το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM) ορίζει ότι «Το Μουσείο είναι ένας μόνιμος μη κερδοσκοπικός οργανισμός, στην υπηρεσία της κοινωνίας, ο οποίος ερευνά, συλλέγει, συντηρεί, ερμηνεύει και εκθέτει τεκμήρια υλικής και άυλης κληρονομιάς. Ανοιχτά και προσβάσιμα στο κοινό, χωρίς αποκλεισμούς, τα μουσεία προάγουν την ποικιλομορφία και την αειφορία. Λειτουργούν και επικοινωνούν με την επαγγελματική δεοντολογία και με τη συμμετοχή των κοινοτήτων, προσφέροντας ποικίλες εμπειρίες με σκοπό την εκπαίδευση, την ψυχαγωγία, τον αναστοχασμό και τη διάδοση της γνώσης».
Ο ορισμός αυτός περιλαμβάνει όλα τα χαρακτηριστικά τον προηγούμενων (Αμερικανική Ένωση Μουσείων 1973, Διεθνές Συμβούλιο Μουσειων (ICOM) 1974 και επεξηγηματικές αλλαγές τα έτη 1989, 1995, 2001, νέος ορισμός 2007 και με τον N.3028/2002 για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς).
Σε όλους τους ορισμούς διαφαίνεται ότι το μουσείο στον τομέα της εκπαίδευσης καλείται να διαδραματίσει ενεργητικό και ουσιαστικό ρόλο παρέχοντας γνώσεις, ενισχύοντας τις δεξιότητες και προσφέροντας αρχές και ιδανικά.
Οι οργανωμένες μαθησιακές δραστηριότητες που προσφέρει ένα μουσείο δε περιορίζονται ωστόσο μόνο στην προσφορά υπηρεσιών στους ανήλικους επισκέπτες του, όπως οι περισσότεροι θεωρούν, αλλά και στο ενήλικο κοινό. Καθ΄ όλη τη διάρκεια της ζωής του το άτομο αποβλέπει στην ανάπτυξη και βελτίωση των ικανοτήτων του μέσω της δια βίου μάθησης. Ο ρόλος του μουσείου οφείλει να ανταποκριθεί σ΄ αυτή την ανάγκη κάθε ενηλίκου και να αποτελέσει αρωγό στην προσπάθεια του ανθρώπου να επιτύχει την αυτοβελτίωση και την ανάπτυξή του.
Αξίζει να αναφερθούμε στις μορφές εκπαίδευσης ενηλίκων στην Ελλάδα, όπως καθορίζονται στις διατάξεις του Ν.3879/2010. Θα αναλύσουμε κυρίως τη Δια βίου Μάθηση και την άτυπη εκπαίδευση.
Η «Δια βίου μάθηση» (life long learning) περιλαμβάνει όλες τις μορφές μαθησιακών δραστηριοτήτων στη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου, που αποσκοπούν στην απόκτηση ή την ανάπτυξη γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων, οι οποίες συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας, στην επαγγελματική ένταξη και εξέλιξη του ατόμου, στην κοινωνική συνοχή, στην ανάπτυξη της ικανότητας ενεργού συμμετοχής στα κοινά και στην κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη.
Η «Τυπική (formal) εκπαίδευση» αποτελεί την εκπαίδευση που παρέχεται στο πλαίσιο του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος.
Η «Μη τυπική (non formal) εκπαίδευση» είναι η εκπαίδευση που παρέχεται σε οργανωμένο εκπαιδευτικό πλαίσιο εκτός του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος και μπορεί να οδηγήσει στην απόκτηση πιστοποιητικών αναγνωρισμένων σε εθνικό επίπεδο. Η «Άτυπη (informal) μάθηση» περιλαμβάνει τις μαθησιακές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα εκτός οργανωμένου εκπαιδευτικού πλαισίου, σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου, στο πλαίσιο του ελεύθερου χρόνου ή επαγγελματικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Περιλαμβάνει τις κάθε είδους δραστηριότητες αυτομόρφωσης, καθώς και τις γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες που αποκτά το άτομο από την επαγγελματική εμπειρία του.
Η UNESCO ήδη από το 1960 είχε τονίσει στο Γενικό Συνέδριο στο Παρίσι ότι «Είναι ανάγκη να αναγνωριστεί και να ενθαρρυνθεί η συμβολή των μουσείων στην εκπαίδευση ενηλίκων». Στο ίδιο συνέδριο αναγνωρίστηκε ότι «το μουσείο πρέπει να λάβει υπόψη τις νέες κοινωνικές συνθήκες και ανάγκες για να φέρει σε πέρας τη μόνιμη εκπαιδευτική αποστολή του» .
Οι επισκέπτες προσέρχονται στο μουσείο με την προσδοκία να αποκτήσουν εμπειρίες και γνώσεις. Από τη μεριά του το μουσείο είναι ανάγκη να μελετήσει τη φύση, τις ιδιαίτερες ανάγκες των επισκεπτών και με βάση αυτά τα δεδομένα να οργανώσει και να δομήσει τα κατάλληλα εκπαιδευτικά προγράμματα που θα στηρίζονται σε ποικίλους τρόπους μάθησης και μετάδοσης της μουσειακής εμπειρίας.
Στο συνέδριο της Δια βίου Μάθησης του ΕΚΠΑ, είχαμε τη χαρά να συμμετέχουμε από κοινού με τον κ. Αθανασιά Αθανάσιο παρουσιάζοντας αυτό το σύγχρονο ερευνητικό ζήτημα της Δια βίου Μάθησης στο Μουσείο, τον ρόλο που καλείται να διαδραματίσει το μουσείο στη σύγχρονη κοινωνία τον 21ο αιώνα και ταειδικά σχεδιασμένα εκπαιδευτικά προγράμματα ενηλίκων, μαθητών και ατόμων με αναπηρία (ΑμεΑ) που σχεδιάσαμε, κατά τη φάση της Μουσειολογικής-Μουσειογραφικής μελέτης και υλοποιήσαμε στο χώρο του Κέντρου Ιστορίας Πολιτισμού- Ψηφιακό Διαδραστικό Μουσείο Ευρυτανίας της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας-ΠΕ Ευρυτανίας και στην ευρύτερη περιοχή του νομού, από άκρη σε άκρη, με το Καινοτόμο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα «Μuseums Summer Camp- Καλοκαιρινές Γιορτές Μουσείων Ευρυτανίας», παρέχοντας τη δυνατότητα στους κατοίκους ενήλικες και μαθητές να έρθουν σε επαφή με τέχνες, όπως η χαρακτική, γλυπτική, ψηφιδωτό, ζωγραφική, αγιογραφία (fresco), αλλά και με τη σύγχρονη τεχνολογία επαυξημένης πραγματικότητας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, η Δια βίου Μάθηση στα Μουσεία βρίσκεται ακόμη σε «εμβρυώδη μορφή» και το Κέντρο Ιστορίας Πολιτισμού- Ψηφιακό Διαδραστικό Μουσείο Ευρυτανίας, τοποθετείται ανάμεσα στα πρώτα μουσεία της Ελλάδας που σχεδίασαν και υλοποίησαν εκπαιδευτικά προγράμματα ενηλίκων από τα πρώτα στάδια της ίδρυση τους.
