Μουσειο…λόγος: «Μουσεία και Τρίτη Ηλικία»

Γράφει η Ηλιάνα Ζιώγα

Μουσειολόγος - Επιμελήτρια Εκθέσεων
Υπ. Διδάκτωρ Μουσειολογίας
& Επικοινωνίας της Επιστήμης

Η Παγκόσμια Ημέρα Τρίτης Ηλικίας την 1η Οκτωβρίου εορτάζεται από το 1990 και είναι μια σημαντική ευκαιρία για να αναγνωρίσουμε και να τιμήσουμε τους ηλικιωμένους πολίτες παγκοσμίως, καθώς και να εστιάσουμε στα ζητήματα που αντιμετωπίζουν καθημερινά. Τα στοιχεία από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) αποδεικνύουν την αύξηση του πληθυσμού των ηλικιωμένων παγκοσμίως με σημαντικά αποτελέσματα στην κοινωνία και στην οικονομία. Αναλυτικότερα, ο ΠΟΥ αναφέρει ότι το 2000 είχαν καταγραφεί σε όλο τον πλανήτη περίπου 600 εκατομμύρια άνθρωποι ηλικίας άνω των 60 ετών. Υπολογίζεται ότι μέχρι το 2025, ο αριθμός αυτός θα έχει φτάσει το 1,2 δισεκατομμύρια, ενώ το 2050 θα έχει ξεπεράσει τα 2 δισεκατομμύρια.

 Είναι αδιαμφισβήτητο ότι, οι ηλικιωμένοι αντιπροσωπεύουν μια πολύτιμη πηγή γνώσης και εμπειρίας για τις νεότερες γενιές και μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στην κοινωνία.

Η εθελοντική εργασία τους, η μετάδοση γνώσεων και εμπειριών, η βοήθεια που προσφέρουν στα παιδιά τους αναλαμβάνοντας να φροντίζουν τα εγγόνια τους, η αυξανόμενη συμμετοχή τους στην αγορά εργασίας είναι κάποια από τα έργα που προσφέρουν στην κοινωνία.

Παράλληλα, οι ηλικιωμένοι αντιμετωπίζουν διάφορα προβλήματα και προκλήσεις, όπως η υγεία, η κοινωνική απομόνωση και η οικονομική ανασφάλεια.

Η Παγκόσμια Ημέρα για την Τρίτη Ηλικία αποτελεί έναν τρόπο αφύπνισης της ελληνικής κοινωνίας και της ελληνικής πολιτείας για να δημιουργηθούν τα κατάλληλα περιβάλλοντα που θα υποστηρίζουν τους ηλικιωμένους και θα τους επιτρέπουν να ζουν με αξιοπρέπεια και αυτονομία. Επίσης, αυτό περιλαμβάνει τη διασφάλιση της πρόσβασής τους σε υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής προστασίας, εκπαίδευσης και πολιτισμού.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί, η αναγκαιότητα του επανασχεδιασμού κοινοτήτων για να είναι φιλικές προς τους ηλικιωμένους και να τους προσφέρουν μια καλύτερη ποιότητα ζωής σε όλα τα επίπεδα. Στις μέρες μας, η ανταπόκριση και ικανοποίηση των αναγκών της τρίτης ηλικίας αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση για την κοινωνία μας και πιο συγκεκριμένα από τα σύγχρονα μουσεία.

Με ποιον τρόπο τα μουσεία συμβάλουν στη βελτίωση των συνθηκών ζωής των γηραιότερων ανθρώπων;   

Οι σύγχρονες μελέτες αναφέρουν ότι οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας διαφέρουν από παλαιότερα. Κάποια από τα στοιχεία που τους χαρακτηρίζουν σήμερα είναι η έντονη επιθυμία τους για βελτίωση της υγείας τους, τη σωματική, ψυχική και κοινωνική ευεξία τους.

Οι ηλικιωμένοι δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στην υγιεινή διατροφή, τη συμμετοχή σε ψυχαγωγικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Φυσικά, θα πρέπει να αναφερθούμε ότι οι άνθρωποι αυτής της ηλικίας χαρακτηρίζονται για τη βιολογική τους φθορά, την αυξημένη νοσηρότητα, τη μειωμένη φυσική αντοχή, την περιορισμένη κινητικότητα, με συνέπεια όλων αυτών τη ψυχική τους κόπωση.

Για τους λόγους αυτούς, απαιτείται, η αναπροσαρμογή των υπηρεσιών στους ανθρώπους αυτούς προκειμένου να επαναπροσδιορίσουν το ρόλο τους στην κοινωνία, παροτρύνοντας τους σε διαφορετικές ασχολίες και την απόκτηση νέων δεξιοτήτων που να τους δημιουργούν το αίσθημα της δημιουργικότητας, ευχαρίστησης, κοινωνικότητας, συνεργατικότητας.

Είναι σαφές ότι η ποικιλία και η πολυμορφία των σημερινών μουσείων έχει μεταβάλλει ριζικά τον τρόπο λειτουργίας τους, αναδεικνύοντας την ανάγκη για προσαρμογή. Τα μουσεία δεν μπορούν να παραμείνουν στάσιμα όταν η κοινωνία αλλάζει και εξελίσσεται. Σε αυτό το πλαίσιο, τα μουσεία επιζητούν να ενισχύσουν τον κοινωνικό τους ρόλο, εκσυγχρονίζοντας τον και προσφέροντας ένα φιλικό περιβάλλον για τους ηλικιωμένους επισκέπτες τους.

Το φιλικό αυτό περιβάλλον διαδραματίζει καίριο ρόλο στην ευημερία των ηλικιωμένων, επηρεάζοντας θετικά τη σωματική και ψυχική τους υγεία. Η χρήση νέων τεχνολογιών στα μουσεία, έχει δημιουργήσει μια μοναδική ταυτότητά. Οι πολιτιστικοί οργανισμοί με αυτόν τον τρόπο υποστηρίζουν δημιουργικά τους νέους και σύγχρονους στόχους τους, ανταποκρινόμενοι στα νέα κοινωνικά μηνύματα και ανάγκες της κοινωνίας.

Οι νέες τεχνολογίες στα μουσεία και η αυξημένη εξοικείωση των ηλικιωμένων με την τεχνολογία προσαρμόζονται στις ανάγκες τους ανοίγοντας το δρόμο για την ανάπτυξη νέων πρακτικών μουσειακής εμπειρίας κατά την επίσκεψη.

Σήμερα, παρατηρούμε έναν σημαντικό πληθυσμό ηλικιωμένων που διατηρούν υψηλό επίπεδο δραστηριότητας και ενδιαφέρονται για συνεχή μάθηση.

Τα μουσεία αντιλαμβάνονται αυτήν την αλλαγή και δημιουργούν καινοτόμα προγράμματα για να υποστηρίξουν τους ηλικιωμένους. Αυτά τα προγράμματα προσφέρουν βοήθεια σε άτομα που ενδεχομένως να αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας ή που απλά επιθυμούν να εξερευνήσουν νέες ιδέες.

Τα μουσεία προσαρμόζουν τα εκθέματα και τους χώρους τους για να διευκολύνουν την πρόσβαση των ηλικιωμένων και δημιουργούν προγράμματα που εξυπηρετούν ειδικές κατηγορίες ηλικιωμένων, συμπεριλαμβανομένων αυτών που ασχολούνται με θέματα μνήμης και των φροντιστών τους. Οι έρευνες για τη δια βίου εκπαίδευση, καθώς και οι μελέτες που αφορούν τα προγράμματα των μουσείων για τους ηλικιωμένους, αποκαλύπτουν ότι οι ηλικιωμένοι σήμερα είναι πολύ θετικοί απέναντι σε νέα περιβάλλοντα και έχουν μεγάλο ενδιαφέρον για τη μάθηση.

Ωστόσο, προτιμούν δραστηριότητες που διαφέρουν από την τυπική μορφή μάθησης και περιλαμβάνουν δημιουργικές ασχολίες ή παιχνίδια. Επιπλέον, απολαμβάνουν την κοινωνική αλληλεπίδραση με άλλους, όπως τα μέλη της οικογένειάς τους, τα εγγόνια τους, φίλους, είτε άτομα με κοινά ενδιαφέροντα και ανάγκες, με σκοπό να μοιραστούν την εμπειρία και να ενισχύσουν την κοινωνικότητα τους μέσω των ομαδικών δραστηριοτήτων.

Από την άλλη μεριά και τα μουσεία έχουν, επίσης, πολλά οφέλη από τη συνεργασία τους με τους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να ενισχύσουν τη μουσειακή εμπειρία αλλά και την εκθεσιακή πρακτική. Τα μουσεία,  με τη συμμετοχή των ηλικιωμένων, μπορούν να εμπλουτίσουν τη συλλογή τους είτε με αντικείμενα είτε με τις προφορικές τους μαρτυρίες, επεκτείνοντας το κοινό και το περιεχόμενο της έκθεσης του μουσείου. 

Οι βασικοί παράμετροι που διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της μουσειακής εμπειρίας των ηλικιωμένων είναι ο σχεδιασμός και η υλοποίηση εξειδικευμένων προγραμμάτων.

Με αυτόν τον τρόπο, πετυχαίνουμε την ενίσχυση και ενδυνάμωση της πολιτιστικής ταυτότητας των ηλικιωμένων που σχετίζεται με την ομαλή ένταξη τους στα πολιτιστικά προγράμματα.

Επιπλέον, σημαντική είναι η ενίσχυση των τοπικών μουσείων, στα οποία οι ηλικιωμένοι μπορούν να εντάξουν τις μνήμες τους και να συνεργαστούν προς όφελος της διατήρησης της πολιτιστικής μας κληρονομίας.

Η προσέγγιση αυτή απαιτεί εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό με διάθεση για συνεχή ενημέρωση και ευαισθησία προς τις ανάγκες και τις προσδοκίες των ηλικιωμένων. Τα μουσεία πρέπει να είναι ευέλικτα και προσαρμοσμένα στις ανάγκες του κοινού τους, συμπεριλαμβανομένων των ηλικιωμένων επισκεπτών τους.

Η συνεργασία με φορείς προστασίας των ηλικιωμένων είναι επίσης σημαντική για τη διασφάλιση της παροχής αξιολογημένων υπηρεσιών.

Το μουσείο ως «ζωντανό» κύτταρο της κοινωνίας μας μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα των παλαιότερων και νεότερων γενεών, οδηγώντας τους σε μια συμμετοχική μουσειακή εμπειρία, συμβάλλοντας καθοριστικά στην προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.