Μουσειο…λόγος: «Πλέοντας στις ελεύθερες χώρες»
Γράφει η Ηλιάνα Ζιώγα
Μουσειολόγος - Επιμελήτρια Εκθέσεων
Διδακτορική Ερευνήτρια Μουσειολογίας & Επικοινωνίας της Επιστήμης
Τα τελευταία χρόνια, οι συγκρούσεις, η ανασφάλεια και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, του πολέμου και των συγκρούσεων έχουν συμβάλει σε μεγάλο βαθμό στην αναγκαστική μετακίνηση εντός και εκτός συνόρων. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της UNESCO, το 2020, περισσότεροι από 281 εκατομμύρια άνθρωποι ήταν διεθνείς μετανάστες, ενώ πάνω από 59 εκατομμύρια άνθρωποι πραγματοποίησαν εσωτερική μετανάστευση μέχρι το τέλος του 2021. Από το 2014 περισσότεροι από 50.000 μετανάστες έχουν χάσει τη ζωή τους σε μεταναστευτικές διαδρομές σε όλο τον κόσμο.
Η μετανάστευση, στο πλαίσιο των κοινωνικών επιστημών και σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, αναφέρεται στη μετακίνηση ατόμων προς μια χώρα στην οποία δεν έχουν την ίδια ιθαγένεια, με σκοπό την εγκατάσταση, ως μόνιμοι κάτοικοι ή μελλοντικοί πολίτες της χώρας. Το φαινόμενο της μετανάστευσης είναι πολύπλευρο και πολυεπίπεδο. Η πολυπλοκότητά του οφείλεται στο γεγονός ότι αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης εξέλιξης, της κοινωνίας, της οικονομίας, της πολιτικής και του πολιτισμού. Η μετανάστευση αντιπροσωπεύει μια δυναμική διαδικασία, με τις μορφές της να ποικίλλουν και να εξελίσσονται σύμφωνα με τις ευρύτερες πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές. Το φαινόμενο αυτό αναδύεται από την ιστορική και κοινωνική δομή, αποτελώντας ένα κοινωνικό φαινόμενο που προκύπτει από παράγοντες όπως το έθνος, το κράτος, το φύλο κ.ά. Παράλληλα, η μετανάστευση σχηματίζεται και επηρεάζεται από τις κοινωνικές ομάδες, καθώς και τον τρόπο αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας μεταξύ τους. Κάθε χρόνο στις 18 Δεκεμβρίου εορτάζεται η Διεθνής Ημέρα Μεταναστών, μια ημέρα που είναι αφιερωμένη στην αναγνώριση και τη σημαντική συμβολή των μεταναστών και στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν.
Η ιστορία της μετανάστευσης των Ελλήνων χάνεται στα βάθη των αιώνων, από την αρχαία Ελλάδα γνώρισε μεταναστευτικά ρεύματα λόγω πολέμων, εμπορικών δραστηριοτήτων και αναζήτησης καλύτερης ζωής. Οι Έλληνες αποτελούσαν σημαντικές κοινότητες και άφησαν ανεξίτηλο το στίγμα τους σε όλες τις περιοχές που εγκαταστάθηκαν. Κατά τη διάρκεια των βυζαντινών χρόνων, Έλληνες μετανάστευσαν προς τα ανατολικά και τα βαλκανικά κράτη. Έπειτα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε σημαντική επίδραση, με τους Έλληνες να αναζητούν καταφύγιο σε άλλες περιοχές λόγω εθνικών και θρησκευτικών συγκρούσεων. Η μεγάλη μεταναστευτική κίνηση των Ελλήνων στη νεότερη ιστορία συνδέεται με τον 20ο αιώνα. Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου και του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, πολλοί Έλληνες μετανάστευσαν για να αποφύγουν τις συνέπειες των συγκρούσεων. Σημαντική είναι η μετανάστευση των Ελλήνων στις δεκαετίες του '50 και '60 που επηρεάστηκε από την οικονομική ανάπτυξη και τις ευκαιρίες για εργασία στο εξωτερικό. Σήμερα, η μετανάστευση των Ελλήνων συνεχίζεται, αλλά είναι πολυποίκιλη και συνδέεται με παράγοντες, όπως η εκπαίδευση και η επαγγελματική ανέλιξη.
Ένα από τα σημαντικότερα μουσεία μεταναστών παγκοσμίως είναι το Εθνικό Μουσείο Μετανάστευσης στο EllisIsland (Ellis Island National Museum of Immigration), εκεί που βρίσκεται το γνωστό σε όλους μας Άγαλμα της Ελευθερίας (Statue of Liberty). Το Ellis Island National Museum of Immigration είναι ένα ζωντανό μνημείο στην ιστορία του αμερικανικού λαού. Στεγασμένο μέσα στο ανακαινισμένο Κεντρικό Κτήριο του πρώην συγκροτήματος μετανάστευσης, το Μουσείο καταγράφει την πλούσια ιστορία της αμερικανικής μετανάστευσης μέσα από μια προσεκτικά επιμελημένη συλλογή φωτογραφιών, κειμηλίων και ιστορικών αρχείων με δυνατότητα αναζήτησης. Οι επισκέπτες εισέρχονται στη Μεγάλη Αίθουσα των αφίξεων, η οποία έχει διαμορφωθεί κατάλληλα ώστε να αισθάνονται την αγωνία, τη χαρά, την ελπίδα των εκατομμυρίων ανθρώπων που βρέθηκαν στο χώρο αυτό. Το μουσείο μέσω των διαδραστικών εκθεμάτων και αφηγήσεων ζωντανεύει προσωπικές αφηγήσεις και το πόθο για μια καλύτερη ζωή. Περίπου οκτώ εκατομμύρια μετανάστες πέρασαν από τις πόρτες του, κυρίως από χώρες της Βόρειας Ευρώπης.
Πριν από το 1890, το Castle Garden, που βρίσκεται στο Battery of Manhattan, χρησίμευσε ως σταθμός μετανάστευσης της Πολιτείας της Νέας Υόρκης από το 1855 έως το 1890. Στη δεκαετία του 1800, η αυξανόμενη πολιτική αστάθεια, η οικονομική δυσπραγία και οι θρησκευτικές διώξεις μάστιζαν την Ευρώπη, τροφοδοτώντας τη μεγαλύτερη μαζική ανθρώπινη μετανάστευση. Στα τέλη του 19ου αι., έγινε φανερό ότι το Castle Garden ήταν ανεπαρκώς εξοπλισμένο να δεχθεί τη μαζική εισροή μεταναστών, γεγονός που οδήγησε στη δημιουργία ενός νέου σταθμού στο Ellis Island.
Η νέα δομή στο Ellis Island άρχισε να δέχεται μετανάστες που έφτασαν την 1η Ιανουαρίου 1892. Η μαρτυρία της Annie Moore, μιας έφηβης από την Ιρλανδία, συνοδευόμενη από τα δύο μικρότερα αδέρφια της, έγραψε τη δική της ιστορία ως η πρώτη μετανάστρια που υποβλήθηκε σε διαδικασία ελέγχου στο Ellis Island. Τα επόμενα 62 χρόνια, περισσότεροι από 12 εκατομμύρια μετανάστες θα έφταναν στις Ηνωμένες Πολιτείες μέσω του Ellis Island. Οι περισσότεροι μετανάστες εισήλθαν στις Ηνωμένες Πολιτείες μέσω του λιμανιού της Νέας Υόρκης, αν και υπήρχαν άλλα λιμάνια εισόδου σε πόλεις, όπως η Βοστώνη, η Φιλαδέλφεια, η Βαλτιμόρη, το Σαν Φρανσίσκο και η Νέα Ορλεάνη. Οι μεγάλες ατμοπλοϊκές εταιρείες όπως οι White Star, Red Star, Cunard και Hamburg-America Lines έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ιστορία του Ellis Island και της μετανάστευσης.
