Μουσείο…λόγος: «Συμμετοχικό Μουσείο»

Γράφει η Ηλιάνα Ζιώγα
Μουσειολόγος - Επιμελήτρια Εκθέσεων
Υπ. Διδάκτωρ Μουσειολογίας & Επικοινωνίας της Επιστήμης

Τα μουσεία σήμερα βρίσκονται σε μια κοινωνία, όπου χαρακτηρίζεται από έντονους ρυθμούς, πληροφορία και τεχνολογία. H διαμεσολάβηση μεταξύ του κοινού και των μουσείων αποτελεί μια σύγχρονη μουσειακή μελέτη των επαγγελματιών των μουσείων και των επισκεπτών, για την καλύτερη κατανόηση των σύγχρονων μουσειακών εξελίξεων και αναγκών.

Το μουσείο λοιπόν, οφείλει να δημιουργήσει μια διαφορετική «σχέση» μεταξύ των επισκεπτών και των εκθεμάτων στη σύγχρονη κοινωνία. Και αυτό μπορεί πραγματοποιηθεί με τη συμμετοχή του κοινού

Τι εννοούμε λοιπόν όταν μιλάμε για ένα συμμετοχικό μουσείο;

Όταν αναφερόμαστε σε ένα συμμετοχικό μουσείο, εννοούμε έναν νέο τύπο μουσείου που διαφέρει από τον κλασικό τύπο που έχουμε συνηθίσει. Στο παραδοσιακό μουσείο, οι επισκέπτες περιορίζονται στο να παρατηρούν τα αντικείμενα και τις εκθέσεις, ενώ στο συμμετοχικό μουσείο καλούνται να ενεργήσουν και να αποκτήσουν μια εμπειρία στο μουσείο. 

Στο συμμετοχικό μουσείο, οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν ενεργά, να αλληλεπιδρούν και να συνεισφέρουν στη δημιουργία της έκθεσης και του περιεχομένου. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω διαδραστικών εκθέσεων, εργαστηρίων, συναντήσεων με καλλιτέχνες ή ειδικούς, συζητήσεων και δημιουργικών δραστηριοτήτων.

Με άλλα λόγια το συμμετοχικό μουσείο επιδιώκει να αλλάξει τον ρόλο του επισκέπτη από παθητικό παρατηρητή σε «ενεργό συνεργάτη», ενθαρρύνοντας τη συνεργασία και τη δημιουργικότητα.

Το πρώτο βήμα είναι η συλλογή δεδομένων για τους επισκέπτες, δηλαδή τι θέλουν και τι χρειάζονται, πώς μπορεί ένας επισκέπτης να δημιουργήσει «το δικό του νόημα» από τη μουσειακή εμπειρία;

Ένας τρόπος επικοινωνίας με το κοινό είναι η συνέντευξη. Οι επαγγελματίες του μουσείου αναζητούν ολοένα και περισσότερο την έρευνα ως μέσο για την απάντηση βασικών ερωτήσεων που προκύπτουν σχετικά με το κοινό τους, τα εκθέματα και τα προγράμματα.

Μια συνέντευξη αποτελεί μια διαδικασία όπου ένας ερευνητής συλλέγει πληροφορίες και δεδομένα από επιλεγμένα άτομα μέσω ανάλυσης της ομιλίας τους. Αυτό είναι ένα εργαλείο έρευνας που χρησιμοποιείται για τη συλλογή, τον έλεγχο και την ερμηνεία των ερευνητικών ερωτημάτων μιας μελέτης.

Οι συνεντεύξεις μας επιτρέπουν να αντλήσουμε πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο οι άλλοι βλέπουν τα πράγματα, τις σκέψεις τους, τις στάσεις τους και τις απόψεις που κρύβονται πίσω από τη συμπεριφορά τους. Επιπλέον, μια συνέντευξη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εμβάθυνση των κινήτρων των συνομιλητών όσον αφορά τους λόγους που απαντούν με έναν συγκεκριμένο τρόπο.

Γενικά, οι συνεντεύξεις βασίζονται σε ανοιχτή και ανεπιτήδευτη επικοινωνία. Ως μέσο συλλογής δεδομένων, η συνέντευξη βοηθά τον ερευνητή όχι μόνο να εμβαθύνει στο θέμα της έρευνας του, αλλά και να αξιοποιεί εμπειρίες, συναισθήματα και γενικά στοιχεία που έχουν συναισθηματικό χαρακτήρα.

Με άλλα λόγια, η συνέντευξη αποτελεί έναν τρόπο για τον ερευνητή να ανακαλύψει τι σκέφτονται και τι αισθάνονται οι ερωτώμενοι. Ως εργαλείο έρευνας, έχει πολλά πλεονεκτήματα, διότι παρέχει ευκαιρίες για τη διευκρίνιση απαντήσεων, τη διεξαγωγή επιπλέον ερωτήσεων και τη δυνατότητα εμβάθυνσης όταν οι πληροφορίες που δόθηκαν είναι ασαφείς.

Επιπλέον, λόγω της αμεσότητάς της, η συνέντευξη γίνεται αποδεκτή από τους συμμετέχοντες σε μια έρευνα. Παράλληλα γίνονται συμμετοχικές δραστηριότητες και μπορεί να περιλαμβάνουν ψηφοφορίες για τα αγαπημένα έργα, τη δημιουργία μικρών έργων τέχνης με χρήση πηλού ή  ζωγραφικής, τη συγγραφή μικρών ποιημάτων και πολλά άλλα. Αυτές οι δραστηριότητες σχεδιάζονται με έρευνα και πειραματισμό, με στόχο να εμπλουτίσουν την ατομική και ομαδική εμπειρία του κοινού.

Οι συμμετοχικές δραστηριότητες στο συμμετοχικό μουσείο αναπτύσσουν ταυτόχρονα και τη συμμετοχική κουλτούρα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη σταδιακή εκπαίδευση του κοινού και την αύξηση της συμμετοχής του στην πολιτιστική ζωή του τόπου. Το συμμετοχικό μουσείο αναζητά τη «μεταφορά του βάρους» της μουσειακής εμπειρίας από το "εγώ" στο "εμείς", βασιζόμενο στη συνεργατικότητα και την πολυδιάστατη αλληλεπίδραση. 

Μέσω της εκμάθησης, της συνεργασίας και της δημιουργίας, το κοινό αναλαμβάνει ενεργό ρόλο στην μουσειακή εμπειρία. Η σχέση μεταξύ του κοινού και του μουσείου γίνεται αμφίδρομη, ζωντανή και παραγωγική. Το μουσείο συνδέεται με την τ τοπική κοινωνία και τους πολίτες, διασπώντας τα όρια του μουσειακού χώρου. Αυτή η αλληλεπίδραση «δεν γνωρίζει» περιορισμούς όσον αφορά την ηλικία, τις κοινωνικές ομάδες ή τα μορφωτικά επίπεδα. Όλοι έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν χωρίς διακρίσεις και προκαταλήψεις.

Στην Ελλάδα, πολλά μουσεία έχουν ήδη αποκτήσει συμμετοχικό χαρακτήρα, ενώ άλλα αναπτύσσουν διάλογο με το κοινό τους σε διεθνές επίπεδο. Αυτό οφείλεται στην αυξημένη προσοχή που αποδίδεται στην εκπαίδευση του κοινού και στην ανάπτυξη νέων προσεγγίσεων. Παρόλο που έχουν σημειωθεί σημαντική πρόοδος, υπάρχει πάντα περιθώριο  βελτίωσης.

Με την πάροδο του χρόνου, αναμένεται να επιτευχθεί μεγαλύτερη επιτυχία στην ανάπτυξη συμμετοχικών μουσείων στην Ελλάδα. Το κοινό ανυπομονεί να συμμετέχει και είναι έτοιμο να απολαύσει την πολιτιστική ζωή. Με συνεχή προσπάθεια, η ελληνική μουσειακή κοινότητα μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες και τις προσδοκίες του κοινού.

Ένα σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση είναι η συνεργασία και ο διάλογος με ειδικούς από διάφορους τομείς, όπως εκπαιδευτικούς, καλλιτέχνες, ερευνητές κ.ά.

Η συνεχής αξιολόγηση, αναβάθμιση των προγραμμάτων και των δραστηριοτήτων των μουσείων και η προσαρμογή στις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του κοινού, αποτελούν παράγοντες  ζωτικής σημασίας για τα μουσεία και το μέλλον τους.