Η βιομηχανική ρύπανση του Ασωπού

Γράφει ο Kώστας Μπασδέκης

Περιφερειακός Σύμβουλος Στερεάς Ελλάδας

Η Μονάδα ΟΕΔΒΑ (Ολοκληρωμένη Εγκατάσταση Διαχείρισης Βιομηχανικών Αποβλήτων) εντάχθηκε ήδη από το 2018 στο Στρατηγικό και Επιχειρησιακό Σχέδιο για την Αστική, Κοινωνική, Περιβαλλοντική και Επιχειρηματική Αναζωογόνηση και Εξυγίανση της ευρύτερης περιοχής της ΛΑΠ Ασωπού (ΟΧΕ ΛΑΠ Ασωπού), το οποίο εγκρίθηκε από την ΠΣΤΕ.

Συνολικά για το «Ολοκληρωμένο Σχέδιο Στρατηγικών Παρεμβάσεων για την Αστική, Κοινωνική, Περιβαλλοντική και Επιχειρηματική Αναζωογόνηση και Εξυγίανση της ευρύτερης περιοχής της ΛΑΠ Ασωπού» (ΟΣΣΠ ΛΑΠ Ασωπού) προύπολογίστηκαν περίπου 250 εκατ. ευρώ.

Από αυτά μόλις 1 εκατ. ευρώ αφορά την προστασία του περιβάλλοντος (για τη δημιουργία παρατηρητηρίου). Τα υπόλοιπα αφορούν την ΟΕΔΒΑ και το Επιχειρηματικό Παρκο Εξυγίανσης Ασωπού. Δηλαδή τη μετατροπή της περιοχής σε ΒΙΠΕ υπό τον έλεγχο των βιομηχάνων.

Εξυπακούεται ότι οι κυβερνήσεις ΣΥΡΙΖΑ τότε και ΝΔ τώρα, η ΠΣΤΕ και η Δημοτική Αρχή Τανάγρας (τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα, όταν έκανε ελιγμό και αντιδρά φραστικά) φέρουν ακέραια την ευθύνη για τα εν λόγω έργα.

Όλοι τους έκαναν ΤΑ ΠΑΝΤΑ για να υλοποιηθεί ο συγκεκριμένος σχεδιασμός. Πχ προβλέπονται ειδικές φωτογραφικές διατάξεις για μεταφορά συντελεστή δόμησης μεταξύ οικοπέδων εντός του Πάρκου. Ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ ως αντιπολίτευση το 2021 έκανε επερώτηση 30 βουλευτών του με αντικείμενο για ποιο λόγο καθυστερεί το έργο.

 Η ΟΕΔΒΑ περιλαμβάνει: α) μία μονάδα επεξεργασίας αποβλήτων, β) ένα κελί ταφής επικινδύνων, γ) ένα κελί ταφής μη επικινδύνων και δ) ένα κελί ταφής αλατώδους σκωρίας.

Ειδικά το κελί για την αλατώδη σκωρία αφορά μία ποσότητα 60.000 τόνων του συγκεκριμένου αποβλήτου το οποίο έχει παραχθεί από την ΕΛΒΑΛ και είναι αποθηκευμένο σε οικόπεδό της επί χρόνια. Σημειωτέον ότι και η μονάδα επεξεργασίας αφορά κυρίως την επεξεργασία αλατώδους σκωρίας και ξαφρισμάτων αλουμινίου, τα οποία αποτελούν συνηθισμένα απόβλητα της ΕΛΒΑΛ.

 Η Μονάδα είναι ιδιωτική και προφανώς θα δέχεται απόβλητα επί πληρωμή. Ο όποιος κρατικός έλεγχος εξαντλείται στο να κοιτάνε τα αποτελέσματα περιοδικών ελέγχων που θα κάνει επίσης ο ιδιώτης.

Το κελί των επικινδύνων έχει αδειοδοτηθεί για την υποδοχή 110 διαφορετικής προέλευσης και σύνθεσης βιομηχανικών επικινδύνων αποβλήτων.

Μάλιστα ο έλεγχος κατά την είσοδο των φορτίων αποβλήτων (δηλαδή το εάν πράγματι το περιεχόμενο είναι αυτό που αναγράφει το δελτίο αποστολής) θα γίνεται ΟΠΤΙΚΑ από τους εργάτες.

 Στη Μονάδα, με βάση και το υπό έγκριση νέο Εθνικό Σχέδιο Επεξεργασίας Επικινδύνων Αποβλήτων θα δέχεται όλα τα απόβλητα όλων των βιομηχανιών της Ελλάδας.
Πρακτικά η ΜΠΕ δε γράφει τίποτα συγκεκριμένο για χωριστή απόθεση των κάθε λογής επικινδύνων αποβλήτων. Δηλαδή θα τα θάβουν όλα μαζί στο ίδιο κελί. Αυτό πρακτικά είναι υγειονομική βόμβα.

 Όπως κάθε ΧΥΤΑ, έτσι και ο ΧΥΤΕΑ (δηλαδή το κελί των επικινδύνων) προβλέπει άντληση από τον πάτο του των υγρών στραγγισμάτων. Με βάση την ΜΠΕ, αυτά θα υφίστανται επεξεργασία, αφήνοντας ένα υπόλειμμα («συμπύκνωμα») της τάξης των 6.387 κυβικών μέτρων το χρόνο, εμπλουτισμένο με το 99,8% του αρχικού ρυπαντικού φορτίου.

Γίνεται αντιληπτό ότι αυτή η κολοβή διαδικασία θα συσσωρεύει και θα συγκεντρώνει/αναμειγνύει στο διηνεκές όλο το ρυπαντικό φορτίο όλων των επικινδύνων αποβλήτων. Εγγυημένα υγειονομική βόμβα.

Αυτή η μονάδα λοιπόν είναι στα 2 χιλιόμετρα από τον οικισμό του Σχηματαρίου, δηλαδή τον πολυπληθέστερο οικισμό του Δήμου Τανάγρας. Με πιο κοντινό κτήριο το σχολικό συγκρότημα ΕΠΑΛ – Γυμνασίου – Λυκείου Σχηματαρίου.

Ένας βασικός λόγος που προχωράνε αυτά τα έργα είναι ότι η Ε.Ε. έχει επιβάλει πρόστιμο στην Ελλάδα εδώ και 10 χρόνια περίπου επειδή δεν έχει χώρο ταφής των βιομηχανικών αποβλήτων.

Βασική αρχή της Ε.Ε. είναι το ρητό «ο ρυπαίνων πληρώνει». Αυτή η αρχή ωστόσο σημαίνει πρακτικά ρύπανε όσο θες, αρκεί να πληρώνεις. Επομένως καταρχήν δεν ιεραρχεί την πρόληψη της μόλυνσης. Ακόμη περισσότερο, με δεδομένα τα διάφορα παράθυρα της νομοθεσίας και την ένδεια των ελεγκτικών μηχανισμών (που είναι κόστος για το κράτος), καταλήγει σε ευχολόγιο.





Για παράδειγμα, εάν κατασκευαστεί η ΟΕΔΒΑ το πρόστιμο θα παύσει. Έτσι, η ΕΕ δεν θα κάτσει να εξετάσει όλους τους άλλους κρίσιμους παράγοντες που γεννάνε το πρόβλημα.

Απλώς στα χαρτιά θα είναι όλα καλά.

Με άλλα λόγια, αυτή τη στιγμή έχουμε ένα δωμάτιο με διάσπαρτα σκουπίδια. Με τη λογική τους, θα τα μαζέψουμε κάτω από το χαλί και θα λέμε όλα καλά. Δεδομένης της επικινδυνότητάς τους, τα πράγματα θα είναι πολύ χειρότερα.

Τα βιομηχανικά απόβλητα χωρίζονται σε 3 κατηγορίες: α) τα καθευατά επικίνδυνα, β) τα καθεαυτά μη επικίνδυνα και γ) εκείνα τα οποία ανάλογα με τα μεγέθη τους (ποσοτικά και ποιοτικά) μπορεί να είναι επικίνδυνα ή μη. Φυσικά η ανάπτυξη της τεχνολογίας παράγει συνεχώς νέα είδη αποβλήτων. Πχ τα απόβλητα μπαταριών λιθίου στις ΗΠΑ χαρακτηρίζονται επικίνδυνα, στην ΕΕ όμως όχι (ακόμη).

Από εδώ προκύπτει η βασική αρχή ότι τα βιομηχανικά απόβλητα ΔΕΝ πρέπει να αναμειγνύονται μεταξύ τους. Πρακτικά, δύο μη επικίνδυνα εάν αναμειχθούν καθίστανται επικίνδυνα.

Όταν λέμε επικίνδυνα, εννοούμε εκρηκτικά, οξειδωτικά, «πολύ εύφλεκτα», εύφλεκτα, ερεθιστικά (δηλαδή τα οποία, σε περίπτωση εισπνοής ή κατάποσης ή εισχώρησης στο δέρμα, είναι δυνατόν να συνεπάγονται περιορισμένους κινδύνους για την υγεία), τοξικά (τα οποία κατά τον ίδιο τρόπο είναι δυνατόν να συνεπάγονται «σοβαρούς κινδύνους για την υγεία, παροδικού ή χρόνιου χαρακτήρα, ή ακόμη και το θάνατο»), καρκινογόνα, διαβρωτικά, μολυσματικά και ακόμη, χωρίς επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, «οικοτοξικά» (αυτό με βάση την οδηγία 2008/98 της ΕΕ).

Η λογική, αλλά ακόμη και οι «βέλτιστες τεχνικές» που επικαλείται η Ε.Ε. ορίζουν ότι ως προς τα βιομηχανικά απόβλητα πρέπει να ακολουθείται η εξής σειρά: α) η επαναχρησιμοποίηση, β) η αδρανοποίηση και τέλος γ) η ταφή των υπολειμμάτων.

Γίνεται κατανοητό ότι ειδικά τα δύο πρώτα στάδια αντικειμενικά υλοποιούνται πολύ δύσκολα μακριά από τον χώρο παραγωγής των αποβλήτων. Με άλλα λόγια, δε γίνεται να αδρανοποιείς σε μία μονάδα όλα τα απόβλητα όλης της βιομηχανίας. Διότι μιλάμε για χιλιάδες διαφορετικές ουσίες, οι οποίες χρήζουν διαφορετικής αντιμετώπισης. Ωστόσο, ανά κλάδο ή υποκλάδο της βιομηχανίας είναι δυνατή η ενιαία επεξεργασία

Με βάση τα παραπάνω, η θέση μας καθορίζεται ως εξής.

Είτε ανά μία βιομηχανική μονάδα είτε ανά ομοειδείς βιομηχανικές μονάδες να γίνεται προεπεξεργασία των αποβλήτων ώστε να αδρανοποιούνται οι επικίνδυνες ουσίες. Και μόνο το υπόλειμμα αυτής της διαδικασίας να θάβεται, σε ΑΥΣΤΗΡΑ ΧΩΡΙΣΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ.

Ειδικά ως προς το σημείο ταφής, η θέση μας είναι ότι σοβαρά επιβαρυμμένες περιοχές όπως η Βιομηχανική Ζώνη Οινοφύτων - Σχηματαρίου δεν πρέπει να επιβαρύνονται με χώρους ταφής επικινδύνων αποβλήτων, ακόμη και της περιοχής τους. Πόσο μάλλον και όλης της υπόλοιπης Ελλάδας.

Φυσικά το θέμα δεν είναι μόνο τεχνικό, αλλά κοινωνικο-οικονομικό. Δηλαδή εμείς προβάλλουμε η διαχείριση των αποβλήτων να γίνεται σχεδιασμένα, από κρατικό φορέα, ενάντια σε λογικές κόστους – οφέλους κλπ.

Στην Ελλάδα απουσιάζει παντελώς η διερεύνηση ων συνεπειών της βιομηχανικής μόλυνσης στους ίδιους τους εργάτες της βιομηχανίας. Αν και η Επιθεώρηση Υγείας και Ασφάλειας στην Εργασία ασχολείται (με το ελάχιστο προσωπικό) με εργατικά ατυχήματα, πρακτικά κανείς δεν ελέγχει ή έστω παρακολουθεί τις συνέπειες της μακροχρόνιας έκθεσης των εργαζομένων σε επικίνδυνες ουσίες στην παραγωγή.

Γίνεται κατανοητό ότι τα παραπάνω αν και είναι εφικτά, σκοντάφτουν στο κόστος. Ενώ ακόμη και όσα γίνουν, κανείς δεν εγγυάται ότι θα τηρούνται οι όποιες διατξάεις ασφαλείας ή προστασίας της υγείας και του περιβάλλοντος όταν ο διαχειριστής και ο ελεγκτής είναι ιδιώτης. (Ειδικά για την «πρόταση» της ΕΛΒΙΟΚ να οριστεί ανεξάρτητος φορέας ελέγχου της μονάδας τον οποίο θα πληρώνει η ίδια, και πάλι ισχύει ότι το χέρι που σε ταΐζει δεν το δαγκώνεις.)

Το θέμα της βιομηχανικής ρύπανσης του Ασωπού έχει δύο πλευρές οι οποίες απαιτούν ενιαία αντιμετώπιση τώρα.

Η μία είναι να σταματήσει η μόλυνση. Αυτό προϋποθέτει να εντοπιστούν οι πηγές, να επιβληθούν αυστηρά πρόστιμα και να ληφθούν μέτρα. Ταυτόχρονα, προϋποθέτει να υλοποιηθούν οι τεχνικές που περιγράφουμε παραπάνω.

Η δεύτερη είναι να ληφθούν μέτρα απορρύπανσης τόσο του Ασωπού, όσο και του υδροφόρου ορίζοντα. Τεχνικές υπάρχουν, και πάλι όμως κοστίζουν.

Το να κάνεις μόνο το ένα από τα δύο είναι δώρο άδωρο.

Μελέτες της Ιατρικής Σχολής Αθηνών σε βάθος 10ετίας, που δημοσιεύθηκαν το 2016 διαπίστωσαν αυξημένη θνησιμότητα στον πληθυσμό της ΔΚ Οινοφύτων από καρκίνο κατά 14%, κατά 300% από καρκίνο ειδικά του ήπατος και κατά 45% από καρκίνο ειδικά του πνεύμονα.

Επίσης, αυξημένα ποσοστά μιας σειρά αναπνευστικών νοσημάτων στα παιδιά της Ε΄ και ΣΤ΄ τάξης του Δημοτικού των Οινοφύτων και αυξημένα ποσοστά σε παθήσεις του ουροποιητικού στον γενικό πληθυσμό.

Δηλαδή μιλάμε για θέμα δημόσιας υγείας και όχι απλά περιβάλλοντος.

Στην προκειμένη περίπτωση, το κράτος αλλά και η Περιφέρεια φέρουν τεράστια ευθύνη διότι ενώ το θέμα απασχολεί εδώ και 20 χρόνια τουλάχιστον, όλοι κάνουν τον Κινέζο.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ από το 2014 έχει εντοπιστεί σημείο δίπλα από την ΕΛΒΑΛ (τότε ανήκε στην PEPSI, τώρα στην ΕΛΒΑΛ) με συγκεντρώσεις 10.100 μικρογραμμαρίων εξασθενούς χρωμίου ανά λίτρο (με όριο τα 30), σε κείμενα του κράτους ακόμη και το 2021 αναφέρεται ότι θα συνεχιστεί η προσπάθεια εντοπισμού της πηγής της ρύπανσης. Δηλαδή κοροϊδεύουν.

Στο συγκεκριμένο σημείο η ΕΛΒΑΛ τρέχει πιλοτικό πρόγραμμα απορρύπανσης σε συνεργασία με το ΣΥΓΑΠΕΖ (Συντονιστικό Γραφείο Αντιμετώπισης Περιβαλλοντικών Ζημιών) του ΥΠΕΝ από το 2016, στη βάση ευρωπαϊκής οδηγίας (την 2004/35/ΕΚ, με σκοπό της τη θέσπιση περιβαλλοντικής ευθύνης βάσει της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει»). Κατ’ εφαρμογή λοιπόν της οδηγίας, το πρόγραμμα υλοποιείται από την ΕΛΒΑΛ ως φορέα εκμετάλλευσης του γηπέδου «ανεξάρτητα από την υπαιτιότητα της».

Δηλαδή δεν απασχολεί ένα έχει υπαιτιότητα, αρκεί να πληρώνει.

 Η Περιφέρεια παρέλαβε δύο μελέτες διερεύνησης της ρύπανσης το 2020 και το 2022. Αυτές, παρά το ότι εντοπίζουν σημεία με αυξημένες τιμές βαρέων μετάλλων, η ΠΣΤΕ εξακολουθεί να μην κάνει τίποτα.

Ειδικά για την πορεία του προγράμματος της ΕΛΒΑΛ, αν και στο σημείο όπου γίνεται η απορρύπανση έχουν μειωθεί οι τιμές, σε μικρή απόσταση από αυτό οι τιμές του εξασθενούς παραμένουν υψηλές.

 Τέλος, είναι τεράστια η απουσία ελεγκτικών μηχανισμών στα θέματα του περιβάλλοντος. Η Διεύθυνση Νότιας Ελλάδας των Επιθεωρητών Περιβάλλοντος το 2022, με αρμοδιότητα ίσως πάνω από το 70% των εργοστασίων της χώρας απασχολούσε 16 επιθεωρητές.

Επίσης, με βάση πρόσφατη νομοθεσία, οι αρμοδιότητές τους προσανατολίστηκαν καταρχήν στην επιβολή συστάσεων συμμόρφωσης αντί για πρόστιμα.

• Οχι επομένως στην κατασκευή της ΟΕΔΒΑ.

• Εντοπισμός των βιομηχανιών που ρυπαίνουν, αυστηρά πρόστιμα και υποχρέωση να σταματήσει η ρύπανση.

• Πλήρης στελέχωση των Επιθεωρητών Περιβάλλοντος με βασική αρμοδιότητά τους την επιβολή προστίμων και όχι συστάσεων.

• Πρόγραμμα απορρύπανσης του υδροφόρου ορίζοντα και του Ασωπού με ευθύνη του κράτους και χρήματα των βιομηχάνων που ρυπαίνουν.

• Επιστημονικά τεκμηριωμένα και αυστηρά όρια στις επιτρεπόμενες τιμές βαρεών μετάλλων και άλλων επικίνδυνων ουσιών στα ύδατα της περιοχής.

• Πρόγραμμα ολοκληρωμένης διαχείρισης των επικίνδυνων βιομηχανικών αποβλήτων, με ευθύνη του κράτους. Βασική προτεραιότητα του προγράμματος η αδρανοποίηση των επικινδύνων και μη βιομηχανικών αποβλήτων στα πλαίσια της παραγωγικής διαδικασίας, δηλαδή στην πηγή τους. Τα υπολείμματα να διατίθενται σε διακριτούς ανά κατηγορία χώρους ταφής εκτός των ιστορικά επιβαρυμένων περιοχών όπως η ζώνη Οινοφύτων - Σχηματαρίου.

• Να υποχρεωθούν οι βιομήχανοι να εκδώσουν ουσιαστικές άδειες έγκρισης περιβαλλοντικών όρων με βάση τα παραπάνω.