Μουσειο…λόγος: «Μουσεία Θυμάτων»
Γράφει η Ηλιάνα Ζιώγα
Μουσειολόγος - Επιμελήτρια Εκθέσεων
Διδακτορική Ερευνήτρια Μουσειολογίας & Επικοινωνίας της Επιστήμης
Στις 2 Νοεμβρίου 2005, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε την αναγνώριση της 27ης Ιανουαρίου ως Διεθνή Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Ολοκαυτώματος, τονίζοντας τη σημαντική ημερομηνία της 27ης Ιανουαρίου 1945, ημέρα κατά την οποία τα σοβιετικά στρατεύματα απελευθέρωσαν ένα από τα πιο σκληρά στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, το στρατόπεδο Άουσβιτς-Μπιερκενάου στην Πολωνία. Το σχέδιο που υποβλήθηκε με τη στήριξη 89 χωρών καλεί τα κράτη-μέλη, την ημέρα αυτή, να δημιουργούν εκπαιδευτικά προγράμματα και δραστηριότητες που θα μεταδίδουν την ιστορία του Ολοκαυτώματος στις επόμενες γενεές και θα συμβάλουν στην πρόληψη πράξεων γενοκτονίας.
Το Ολοκαύτωμα αναφέρεται στον οργανωμένο διωγμό και τη γενοκτονία διαφόρων ομάδων, είτε εθνικών, θρησκευτικών, κοινωνικών, ή πολιτικών, κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Γνωστό, επίσης, ως Ηolocaust, ήταν σαφώς οργανωμένο και υποστηριζόταν από τη Ναζιστική Γερμανία και τους συμμάχους της. Τα κυρίως θύματα του Ολοκαυτώματος ήταν οι Εβραίοι στην Ευρώπη και ο αριθμός των εβραϊκών θυμάτων συνήθως εκτιμάται στα 6 εκατομμύρια. Πρόκειται για ένα σκοτεινό και μαύρο κεφάλαιο της ιστορίας, όπου οι εγκληματικές πράξεις περιλάμβαναν συστηματική εξόντωση, στρατόπεδα συγκέντρωσης και εκτοπιστικά μέτρα που εφαρμόστηκαν με σκοπό την εξόντωση ολόκληρων κοινοτήτων.
Η μνήμη του Ολοκαυτώματος συνεχίζεται ως ένα σημαντικό «μάθημα» για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την αντιμετώπιση του μίσους και της διάκρισης. Οι Ναζί εκδίωξαν και εξόντωσαν και άλλες ομάδες που κρίθηκαν "φυλετικά κατώτερες" ή "ανεπιθύμητες" κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος. Ενδεικτικά μερικές από τις ομάδες που περιλαμβάνονται είναι: οι Σοβιετικοί στρατιώτες και πολίτες που αιχμαλωτίστηκαν σε κατεχόμενες περιοχές, Πολωνοί μη Εβραίοι, άτομα με διανοητικά ή σωματικά προβλήματα, συνδικαλιστές, καλλιτέχνες κ.ά. Ο συνολικός αριθμός, σύμφωνα με δημοσιεύματα, εκτιμάται στα 11 εκατομμύρια θύματα. Στη σκιά της ηθικής υποχρέωσης να μην επαναληφθούν ποτέ τέτοιες ανείπωτες καταστάσεις, η Ημέρα Μνήμης Θυμάτων Ολοκαυτώματος μας υπενθυμίζει την ανάγκη να συνεχίσουμε την εκπαίδευση, την αναφορά στις αξίες της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της δικαιοσύνης.
Στο πλαίσιο αυτό, η μνήμη του Ολοκαυτώματος μας καλεί όλους, να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής, όπου οι αξίες της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας αντιμετωπίζουν συχνά προκλήσεις. Μέσα από τις εκδηλώσεις, τα εκπαιδευτικά προγράμματα και τη μελέτη της ιστορίας, η Διεθνής Ημέρα Μνήμης Θυμάτων Ολοκαυτώματος δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις για διάλογο και την αναζήτηση νέων στοιχείων που αποδεικνύουν την αλήθεια. Ακόμη, επιδιώκει να αφυπνίσει τις συνειδήσεις μας και να μας ενθαρρύνει να δράσουμε για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ελευθερίας και της ειρήνης.
Τα μουσεία αναδεικνύουν σημαντικά κομμάτια του πολιτισμού και της ιστορίας, αλλάζοντας τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε, μαθαίνουμε, και συνδεόμαστε με το παρελθόν, το παρόν, αλλά και το μέλλον. Το Μουσείο Ολοκαυτώματος της Ελλάδας βρίσκεται υπό κατασκευή στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Η τοποθεσία του κοντά στον Παλαιό Σιδηροδρομικό Σταθμό της Θεσσαλονίκης είναι σημαντική, διότι από εκεί πραγματοποιήθηκε η εκτόπιση των Ελλήνων Εβραίων προς τα στρατόπεδα θανάτου Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Από την ίδρυση της πόλης, στην αρχαιότητα, έως τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, η Θεσσαλονίκη φιλοξενούσε μία μεγάλη και ακμάζουσα εβραϊκή κοινότητα. Το 1943, από τον Μάρτιο έως τον Αύγουστο, περισσότεροι από 46.000 Εβραίοι εκτοπίστηκαν από τους Ναζί και τους συνεργάτες τους από τη Θεσσαλονίκη και οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου το 96% αυτών εξοντώθηκε. Η κοινότητα που είχε εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη πριν από τη χριστιανική εποχή αποδεκατίστηκε την περίοδο του Ολοκαυτώματος. Το Μουσείο Ολοκαυτώματος της Ελλάδας, σύμφωνα με δημοσιεύματα, θα αναδείξει και θα τιμήσει όχι μόνο τη μνήμη της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, αλλά και των 39 εβραϊκών κοινοτήτων στην Ελλάδα πριν από τον πόλεμο. Επίσης, θα αναδείξει τον πολιτισμό των Εβραίων της Θεσσαλονίκης και τη συνεισφορά τους στην πόλη, προσφέροντας μια πολύπλευρη εικόνα της πολυπολιτισμικής Θεσσαλονίκης.
Στην Ελλάδα, υπάρχουν μουσεία που παρουσιάζουν τα εγκλήματα των Ναζί και των θυμάτων τους. Το Μουσείο Θυμάτων Ναζισμού στο Δίστομο βρίσκεται στην είσοδο της κωμόπολης του Διστόμου. Το μουσείο δημιουργήθηκε το 2005 στον χώρο του παλιού Δημοτικού Σχολείου, προσφέροντας έναν χώρο αφιερωμένο στη μνήμη των θυμάτων του Ναζισμού. Η Σφαγή του Διστόμου αποτελεί ένα από τα πιο σκληρά εγκλήματα που διαπράχθηκαν από τους Ναζί στην κατεχόμενη Ελλάδα. Στις 10 Ιουνίου 1944, μια γερμανική στρατιωτική μονάδα των Ες-Ες ξεκίνησε από τη Λιβαδειά με προορισμό την Αράχωβα, με σκοπό την εξάλειψη των αντάρτικων δυνάμεων από την περιοχή. Κατά τη διάρκεια αυτής της επιχείρησης, οι γερμανικές δυνάμεις προχώρησαν σε μαζικές σφαγές και εκτελέσεις πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένων γυναικών, παιδιών και ηλικιωμένων. Τα τραγικά συμβάντα σημάδεψαν μια από τις πιο σκοτεινές περιόδους της κατοχής στην Ελλάδα, αφήνοντας βαθιά τραύματα στη μνήμη της χώρας. Ακόμη ένα από τα σημαντικότερα μουσεία της Ελλάδας είναι τo Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος το οποίο ιδρύθηκε το 2006 στον ιστορικό χώρο του Δημοτικού Σχολείου Καλαβρύτων. Στο χώρο αυτό, οι κάτοικοι της πόλης των Καλαβρύτων γνώρισαν και υπέστησαν τη βαναυσότητα της ναζιστικής θηριωδίας. Έτσι, η ίδρυση του Μουσείου έχει σκοπό την συλλογή, τεκμηρίωση, συντήρηση και παρουσίαση κάθε μουσειολογικού υλικού που σχετίζεται με τα δραματικά γεγονότα του Ολοκαυτώματος που διαδραματίστηκαν στα Καλάβρυτα στις 13 Δεκεμβρίου 1943, καθώς και με όλες τις προηγούμενες και επόμενες εξελίξεις που αφορούν το Ολοκαύτωμα στην ευρύτερη περιοχή της επαρχίας Καλαβρύτων. Παράλληλα, την προώθηση της εκπαίδευσης και της έρευνας μέσω της οργάνωσης τακτικών εκθέσεων, εκπαιδευτικών προγραμμάτων, διαλέξεων, ιστορικών συνεδρίων, καθώς και μέσω της έκδοσης δημοσιεύσεων. Τέλος, τη δημιουργία μιας εξειδικευμένης βιβλιοθήκης και ενός ιστορικού αρχείου που καλύπτουν το ευρύτερο φάσμα της ιστορίας των Καλαβρύτων.
Η Διεθνής Ημέρα Μνήμης Θυμάτων Ολοκαυτώματος, λοιπόν, αναδεικνύει τη σημασία της διατήρησης της ιστορικής μνήμης, προκειμένου να μάθουμε από τα γεγονότα του παρελθόντος και να αντιμετωπίσουμε αποφασιστικά τις εκδηλώσεις μίσους, διακρίσεων που εξακολουθούν να υφίστανται σήμερα.
