Μουσειο…λόγος: «Ψηφιακό και Εικονικό Μουσείο»

Γράφει η Ηλιάνα Ζιώγα

Μουσειολόγος -  Επιμελήτρια Εκθέσεων 
Διδακτορική Ερευνήτρια Μουσειολογίας & Επικοινωνίας της Επιστήμης

Η σχέση μεταξύ τεχνολογίας και μουσείων είναι δυναμική και έχει διαμορφώσει μια νέα εποχή στην παρουσίαση, την εκπαίδευση και την αλληλεπίδραση με τον πολιτισμό. Η συνάντηση της ιστορίας με τις προηγμένες ψηφιακές και εικονικές τεχνολογίες έχει δημιουργήσει έναν εντυπωσιακό συνδυασμό, ανοίγοντας νέους ορίζοντες για την ανάδειξη του πολιτισμικού αποθέματος.

Τα μουσεία, ως κέντρα διατήρησης και ανάδειξης της ιστορίας, υιοθετούν διάφορες ψηφιακές προσεγγίσεις για να καταστήσουν την επίσκεψη των επισκεπτών μια δυναμική και εκπαιδευτική εμπειρία. Η εικονική πραγματικότητα, για παράδειγμα,  επιτρέπει στον επισκέπτη να ταξιδεύει στο χρόνο, οι διαδραστικές οθόνες παρουσιάζουν αναλυτικότερα την ιστορία πίσω από κάθε έκθεση, με αυτόν τον τρόπο η τεχνολογία μπορεί να είναι ο κινητήριος μοχλός για την εξέλιξη του μουσειακού χώρου. Αυτή η δυναμική σχέση ανοίγει νέες πόρτες στην πρόσβαση του κοινού σε ιστορικούς «θησαυρούς», αποτελώντας μία γέφυρα μεταξύ του παρελθόντος και του μέλλοντος.

Ενώ οι τεχνολογικές καινοτομίες συμβάλλουν στην ανάδειξη της ιστορίας και της τέχνης, παράλληλα επιτρέπουν στους επισκέπτες να επικοινωνούν και να αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον του μουσείου, δημιουργώντας μια πραγματικά πολυδιάστατη και πλούσια εμπειρία. Κατά συνέπεια, η συμβατική αντίληψη για τα μουσεία διαμορφώνεται διαφορετικά με το πέρασμα του χρόνου, καθώς όλο και περισσότερα μουσεία υιοθετούν έναν προοδευτικό και συναρπαστικό ρόλο στον σύγχρονο πολιτιστικό χώρο.

«Ψηφιακό Μουσείο» και «Εικονικό Μουσείο»; Τι σημαίνει αυτό;

Οι όροι χρησιμοποιούνται συχνά για να περιγράψουν διαφορετικές προσεγγίσεις στην παρουσίαση και πρόσβαση στον πολιτισμό μέσω των ψηφιακών τεχνολογιών. Για να δούμε, όμως, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους;    

Το ψηφιακό μουσείο αναφέρεται σε μουσεία που χρησιμοποιούν ψηφιακές τεχνολογίες για τη διασύνδεση με το κοινό τους. Μπορεί να περιλαμβάνει διαδραστικές οθόνες, εικονικές περιηγήσεις, ανάπτυξη ψηφιακών εκθέσεων και άλλες τεχνολογικών καινοτομιών. Στο πλαίσιο του ψηφιακού μουσείου, οι επισκέπτες μπορούν να αλληλεπιδρούν με τις εκθέσεις μέσω των ψηφιακών μέσων. Το εικονικό μουσείο αναφέρεται σε μια πλήρως ψηφιακή αναπαράσταση του μουσείου ή των εκθεμάτων, περιλαμβάνει τη χρήση της εικονικής πραγματικότητας (VR) ή της επαυξημένης πραγματικότητας (AR) για να δημιουργήσει μια μοναδική εμπειρία για τον χρήστη. Σε ένα εικονικό μουσείο, οι επισκέπτες μπορούν να εξερευνήσουν τον χώρο και τα εκθέματα χρησιμοποιώντας ψηφιακές πλατφόρμες, συχνά χωρίς να είναι φυσικά παρόντες στο μουσείο. Συνολικά, και οι δύο προσεγγίσεις στον πολιτιστικό χώρο έχουν σκοπό να διευρύνουν την πρόσβαση στον πολιτισμό, είτε μέσω της ενίσχυσης της εμπειρίας του φυσικού μουσείου είτε μέσω της δημιουργίας πλήρως ψηφιακών περιβαλλόντων.  

Από το 2000 , με την εμφάνιση αυτών των ζητημάτων στην Ελλάδα, έγινε μια σημαντική προσπάθεια απόδοσης των ορισμών τους και των χαρακτηριστικών. Σύμφωνα με έρευνες, λοιπόν, το «ψηφιακό μουσείο» αναγνωρίζει ότι η ψηφιοποίηση της πληροφορίας αποτελεί έναν από τους κύριους πυλώνες της τεχνολογικής εξέλιξης και επηρεάζει ουσιαστικά τη μουσειακή διαδικασία. Τα μουσειακά αντικείμενα παρουσιάζουν διαφορετικές ερμηνείες, προσφέροντας ποικίλες μορφές πληροφορίας, όπως κείμενο, ήχος, εικόνα κ.ά. Με την αλληλεπίδραση αυτών των στοιχείων, δημιουργείται ένα πλήρες πλαίσιο, το οποίο τοποθετεί τα αντικείμενα σε μια συγκεκριμένη συναφή συνολική σύνδεση.

Αυτός ο τρόπος παρουσίασης επιδιώκει μια διαφορετική προσέγγιση των μουσειακών αντικειμένων, «επανατοποθετώντας» τα εκθέματα, στο αρχικό τους κοινωνικό, πολιτισμικό και συμβολικό περιβάλλον, πριν την είσοδό τους στο μουσείο. Με αυτόν τον τρόπο, το "ψηφιακό μουσείο" δεν αποσκοπεί μόνο σε μια πιο ολοκληρωμένη παρουσίαση, αλλά επίσης σε μια πιο κατανοητή αντίληψη της ιστορίας και της σημασίας των αντικειμένων που φιλοξενεί. To «εικονικό μουσείο» συνδέεται άμεσα με την έννοια της εικονικής πραγματικότητας, η οποία αντιπροσωπεύει μια τεχνολογική δυνατότητα που τα μουσεία έχουν αρχίσει να ενσωματώνουν, κυρίως για την ερμηνεία και παρουσίαση των συλλογών τους.

Η κατασκευή εικονικών περιβαλλόντων για την παρουσίαση εκθεμάτων και την ανάδειξη ιστορικών γεγονότων αποτελούν εφαρμογές εικονικής πραγματικότητας που χρησιμοποιούνται σε αρκετά μουσεία.

Το ΝΟΗΣΙΣ, Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας στη Θεσσαλονίκη, παρουσιάζεται ως ένας πολιτιστικός χώρος εκπαίδευσης και διαπαιδαγώγησης που χρησιμοποιεί τη σύγχρονη τεχνολογία  στις περισσότερες μουσειακές του δράσεις. Ο στόχος του είναι να προσφέρει στην εκπαιδευτική κοινότητα και στο ευρύ κοινό ένα ενδιαφέρον περιβάλλον και να διευκολύνει την επικοινωνία και την κατανόηση των θετικών επιστημών.

Επιπλέον, παρέχει ενημέρωση για τις τελευταίες εξελίξεις στον τομέα της τεχνολογίας. Το ΝΟΗΣΙΣ δίνει ιδιαίτερη σημασία στα εκπαιδευτικά προγράμματα που σχεδιάζονται σύμφωνα με τις σύγχρονες μεθόδους της παιδαγωγικής. Το ίδρυμα δημιουργεί ένα ενθαρρυντικό περιβάλλον που ενισχύει την εκπαιδευτική διαδικασία και δίνει περαιτέρω ερεθίσματα για τη συμμετοχή και την αναζήτηση γνώσης σε όλες τις ηλικίες.

Οι μόνιμες και οι περιοδικές εκθέσεις που φιλοξενεί, όπως η έκθεση της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας  παρουσιάζει τα τεχνολογικά επιτεύγματα της Αρχαίας Ελλάδας μέσα από ομοιώματα, που αντικατοπτρίζουν την τεχνική πρόοδο και τον πολιτισμικό πλούτο της εποχής. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται αρχιτεκτονικά επιτεύγματα όπως οι δημόσιοι ναοί και οικίες, που αντικατοπτρίζουν όχι μόνο την αισθητική αλλά και την προηγμένη τεχνική στον τομέα των κατασκευών.

Τέλος, παρουσιάζονται οι πόλεις με τα σύγχρονα υδραυλικά έργα που αποτελούν μάρτυρες της μηχανικής και της εξελιγμένης τεχνολογίας της εποχής.