Η ΕΟΡΤΗ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ Παιδεία: «Τέχνη των τεχνών και παρ’ ημίν αγαθόν το πρώτον»

Γιορτάζουμε και τιμούμε ως χριστιανοί και Έλληνες τους Τρεις Ιεράρχες. Το Μέγα Βασίλειο, το Γρηγόριο Θεολόγο και τον Ιωάννη Χρυσόστομο. Είναι και οι τρεις από τους πιο μεγάλους και πιο επιφανείς πατέρες της Εκκλησίας. Κατάγονταν από εύπορες οικογένειες και σπούδασαν με τους πιο ξακουστούς δασκάλους και στις πιο φημισμένες σχολές της εποχής τους. Αξιοπρόσεκτο είναι πως, παρότι και οι τρεις είχαν για δάσκαλό τους έναν ειδωλολάτρη, το Λιβάνιο από την Αντιόχεια, τον καλύτερο ρήτορα και συγγραφέα της εποχής εκείνης, και οι τρεις έγιναν χριστιανοί και μέχρι το θάνατό τους υπήρξαν μαχητές της νέας τότε πίστης. Αναδείχτηκαν ως οι μεγαλύτεροι διαφωτιστές του χριστιανισμού και δίκαια ανακηρύχτηκαν προστάτες της παιδείας.
Ο Μέγας Βασίλειος γεννήθηκε το 330 στην Καισάρεια της Καππαδοκίας. Οι γονείς του (Βασίλειος - Εμμέλεια) που διακρίνονταν για την ευσέβεια και τη φιλανθρωπία τους, του έδωσαν την αγάπη για το Θεό και τους ανθρώπους. Συνέχισε τις σπουδές του στην Καισάρεια, στο Βυζάντιο και στην Αθήνα. Γυρνώντας στην πατρίδα του, ποτισμένος από τις αλήθειες και τα διδάγματα της θρησκείας μας και πλημμυρισμένος από αγάπη και συμπόνια για κάθε αδύναμο και δυστυχισμένο πλάσμα, μοίρασε τα υπάρχοντά του στους φτωχούς και πήγε σ’ ένα μοναστήρι. Έτσι το 370 τον βρίσκουμε επίσκοπο στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Ιδρύει τη Βασιλειάδα, όπου κάθε άρρωστος γέρος, ανήμπορος εύρισκε προστασία και ανακούφιση. Δίνει τα πάντα για τους άλλους, ενώ για τον εαυτό του αρκεί ένα παλιό ράσο και ένα ζευγάρι παπούτσια που μαζί με λίγα βιβλία αποτελούσαν όλη την περιουσία του. Το σθένος και η τόλμη του υπήρξαν υποδειγματικά.
Όταν ο Μόδεστος, απεσταλμένος του αυτοκράτορα, τον απείλησε με δήμευση της περιουσίας του, με εξορία και θάνατο, γιατί δεν ασπάστηκε τον Αρειανισμό, απάντησε ότι δε φοβάται τίποτα απ’ αυτά, γιατί δεν έχει παρά λίγα παλιά ενδύματα, οι κακουχίες και ο θάνατος θα τον φέρουν πιο γρήγορα κοντά στο Θεό, πράγμα που επιθυμεί τόσο πολύ.
Έγραψε πολλά σπουδαία συγγράμματα, ασκητικά, ηθικά, παιδαγωγικά, ομιλίες, επιστολές και Θεία Λειτουργία, η οποία τελείται 10 φορές το χρόνο. Πέθανε την 1η Ιανουαρίου 379 σε ηλικία 49 χρόνων σκορπίζοντας λύπη σε χιλιάδες λαού.
Ο Γρηγόριος Θεολόγος γεννήθηκε το 329 στην Αριανζό κοντά στη Ναζιανζό της Καππαδοκίας. Οι γονείς του (Γρηγόριος - Νόννα) άργησαν να τον αποκτήσουν, γι’ αυτό, όπως ο Ιωάννης και η Άννα, τον αφιέρωσαν στο Θεό. Πήγε, λοιπόν, για να πραγματοποιήσει τη θρησκευτική του αγωγή στην Καισάρεια, στην Αλεξάνδρεια και στην Αθήνα για να μορφωθεί. Όταν γύρισε, χειροτονήθηκε πρεσβύτερος στη Ναζιανζό.
Το 379 έγινε αρχιεπίσκοπος Κων/πολης και έλαβε μέρος στη Β΄ Οικουμενική Σύνοδο, όπου το σοφό πνεύμα του έδωσε σπουδαίες συμβουλές και κατευθύνσεις. Αργότερα αποσύρθηκε στην Αριανζό, σε μόνωση και ησυχία, όπου και πέθανε το 389 σε ηλικία 60 χρόνων.
Οι γεμάτοι σύνεση, σοφία και θεία πνοή - 45 - λόγοι που ειπώθηκαν από το Γρηγόριο στην Κων/πολη και ονομάστηκαν Θεολογικοί, γι’ αυτό ακριβώς και ο ίδιος ονομάστηκε Θεολόγος, μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες.
Ο Ιωάννης Χρυσόστομος γεννήθηκε το 345 στην Αντιόχεια της Συρίας. Ο πατέρας του, στρατηλάτης Σεκούνδος, πέθανε λίγο μετά τη γέννηση του μικρού Ιωάννη, ενώ η μητέρα του Ανθούσα, υπόδειγμα αρετής, τιμιότητας και ευσέβειας, αν και ήταν 20 χρόνων, αφιέρωσε τη ζωή της στην ανατροφή του παιδιού της.
Ο Ιωάννης προοριζόταν για δικηγόρος της εποχής του και έτσι διδάχτηκε ρητορική και φιλοσοφία από το σοφιστή Λιβάνιο και το φιλόσοφο Ανδραγάθιο. Όμως το επάγγελμα αυτό το άφησε, αν και ήταν πράγματι φοβερός στο λόγο, για να ζήσει πολλά χρόνια τη ζωή του ασκητή.
Όταν γύρισε στην Αντιόχεια χειροτονήθηκε διάκονος και πρεσβύτερος και διακρίθηκε για την ευσέβεια, τη φιλανθρωπία του, αλλά περισσότερο για την εξαιρετική ευγλωττία του. Οι λόγοι του προκαλούσαν ρίγη ενθουσιασμού. Από το στόμα του έρευσαν ποταμοί μέλιτος και θεωρείται ο μεγαλύτερος εκκλησιαστικός ρήτορας της Ορθοδοξίας, γι’ αυτό ακριβώς ονομάστηκε και Χρυσόστομος. Γρήγορα τον κάλεσαν στην Κων/πολη, όπου χειροτονήθηκε αρχιεπίσκοπος. Έδειξε εξαιρετική τόλμη. Προσπάθησε να σταματήσει τα έκτροπα στους κόλπους της εκκλησίας και του κράτους.
Καυτηρίαζε το ίδιο κληρικούς και πολίτες και δε δείλιασε να επιτεθεί εναντίον της αυτοκράτειρας και στην παράνομη ζωή που ζούσε. Εξορίστηκε αλλά γρήγορα ανακλήθηκε, γιατί ο λαός τον υπεραγαπούσε. Δε διστάζει να καθαιρέσει μεγάλο αριθμό επισκόπων με την κατηγορία του χρηματισμού κατά την άσκηση της ιεροσύνης. Αντιμετωπίζει δραστικά το σκανδαλισμό που προκαλούσαν στους πιστούς με τον πολυτελή βίο τους απερίσκεπτοι κληρικοί και μοναχοί.
Ο ίδιος ζει λιτά και ασκητικά, όπως αρμόζει σ’ έναν ιεράρχη, προκαλώντας το θαυμασμό του απλού λαού, αλλά και την περιφρόνηση των πλούσιων και κοινωνικά ισχυρών αντιπάλων του, που αυτή τη φορά κατάφεραν οριστικά να τον εξορίσουν. Στο δρόμο της εξορίας από τις ταλαιπωρίες και τις κακουχίες πέθανε στα Κόμανα της Φρυγίας το 407 σε ηλικία 62 χρονών, λέγοντας ενώ ξεψυχούσε «Δόξα τω Θεώ πάντων ένεκεν». Θα χρειάζονταν τόμοι ολόκληροι σ’ εκείνους που θα ήθελαν να αναφερθούν συστηματικά και διεξοδικά στη ζωή και το έργο τους.
Μια απλή, ενδεικτική και σύντομη προσέγγισή τους επιχειρούμε σήμερα στη μνήμη τους. Η Εκκλησία μας στις ημέρες τους λαμπρύνθηκε, έφτασε σε ύψη πνευματικής καρποφορίας και δίκαια ο αιώνας της ακμής τους ονομάστηκε «χρυσός αιώνας της Ορθοδοξίας».
Οι τρεις ιεράρχες αναγνωρίστηκαν δια μέσου των αιώνων ως ανυπέρβλητα υποδείγματα ελληνο-χριστιανικής αγωγής, όχι μόνο γιατί κατείχαν τη χριστιανική και ελληνική σοφία, αλλά γιατί η ζωή τους ήταν οδηγός της θεωρίας και η θεωρία επισφράγιση του βίου τους. Συμφωνία, λοιπόν, λόγων και έργων διακρίνει το παιδαγωγικό ήθος των Τριών Ιεραρχών.
Ως ύψιστος σκοπός προβάλλεται ο αγώνας για μόρφωση και ευδοκίμηση. Η παιδαγωγική τους είναι ψυχοκεντρική και ανθρωπιστική. Εκτιμούν την παιδεία: «Ως τέχνη των τεχνών και παρ’ ημίν αγαθόν το πρώτον». Μια παιδεία που θα σέβεται τον άνθρωπο και θα τον βοηθάει να ξεπερνά τον εαυτό του και να πορεύεται προς την τελείωση, τη «θέωση». Η παιδεία πρέπει να μιλά στις ψυχές, να τις κάνει να χαίρονται, να ονειρεύονται και να δημιουργούν. Ο διάλογος είναι το καλύτερο μέσο για να επιτευχθεί ο σκοπός της αγωγής. Ο παιδαγωγός πρέπει να σέβεται τη γνώμη των μαθητών του. Ας γίνουμε εραστές των θεόπνευστων λόγων τους και ζηλωτές της αγνής ζωής τους. Η γιορτή τους καθιερώθηκε από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου, Αλέξιο Κομνηνό, το 1100, για να τιμηθούν οι τρεις μεγάλοι άγιοι της Εκκλησίας και για να σταματήσουν οι διαμάχες και οι φιλονικίες μεταξύ των πιστών, σχετικά με το ποιος από τους τρεις (Βασίλειος - Γρηγόριος - Ιωάννης) είναι ο πιο σπουδαίος και ο πιο μεγάλος. Η κοινή γιορτή τους καθιερώθηκε στις 30 Ιανουαρίου κάθε έτος. Το πανεπιστήμιο Αθηνών το 1842 καθιέρωσε για όλη την Ελλάδα την εορτή των Τριών Ιεραρχών ως ημέρα αφιερωμένη στην Παιδεία και στα Γράμματα. Η ημέρα της εορτής τους είναι σχολική αργία και διοργανώνονται διάφορες εκδηλώσεις και τελετές στη μνήμη τους.
Ας μιμηθούμε το παράδειγμά τους!
«Πάντες οι των λόγων αυτών ερασταί,
συνελθόντες ύμνοις τιμήσωμεν»