Άγγελος Ελεφάντης: Περί σοσιαλισμού

Πώς μπορεί να υπάρξει αριστερός χωρίς σοσιαλιστική ιδεολογία;

Σ’ αυτό, λοιπόν, το ντεκόρ, του οποίου η ύψιστη πολιτική μορφή είναι η θέαση της αφίσας και του βιντεοκλίπ, υπάρχουμε κι εμείς οι αριστεροί της ανανέωσης, ακριβώς όπως κι όλος ο άλλος κόσμος, ως ψηφοφόροι, ως θεατές της ιεροτελεστίας της ψηφοφορίας, που οδηγεί στην περαιτέρω εξώνηση του πολίτη και της πολιτικής. Αυτή την οδυνηρή και ωμή διαπίστωση δεν πρέπει να την εξωραΐσουμε με τίποτε, δεν χρυσώνεται το χάπι: ούτε με τα τεχνάσματα της «λογικής» του μικρότερου κακού ούτε με την επίκληση φόβων και καταστροφών που ενεδρεύουν ούτε μεγεθύνοντας κάποια ψήγματα θετικών εκδηλώσεων του κόμματος που τελικά θα ψηφίσουμε. Αντίθετα, και εντελώς κατηγορηματικά, υποστηρίζω, κι έτσι νιώθω, ότι οι αριστεροί που ερχόμαστε από το ιστορικό ρεύμα της ανανεωτικής Αριστεράς δεν έχουμε πολιτικά δικαιώματα. Και επειδή μας τα στέρησαν και επειδή δεν βρήκαμε τον τρόπο να τα κατοχυρώσουμε, να λειτουργήσουμε δηλαδή πολιτικά μέσα σε μια λειτουργούσα πολιτική συλλογικότητα. Βέβαια, κανείς δεν μας εμπόδισε να «γραφτούμε» π.χ. στο ΚΚΕ ή τον ΣΥΝ, κι από κει να δίνουμε τη μάχη μας. Ξέρουμε όμως πολύ καλά ότι, για διαφορετικούς λόγους και με διαφορετικό τρόπο, στη μια περίπτωση η βάση, η οργανωμένη βάση, δεν είναι λειτουργούσα, στην άλλη δεν υπάρχει καθόλου. Υπάρχουν τυπικά κόβες (σ.σ. κομματικές οργανώσεις βάσης), υπάρχουν ρεύματα «αριστερά» ή «ριζοσπαστικά», υπάρχουν «πλατιά ποτάμια», υπάρχουν τάσεις, προσωπικότητες, υπάρχουν δημοψηφίσματα και διαρκή συνέδρια, υπάρχουν όλα τα μικρόφωνα των FM, υπάρχουν έντυπα όπου μπορείς να διατυπώσεις όποια γνώμη έχεις —ακόμη κι αν δεν έχεις καμία—, ωστόσο λείπει εκείνο το κάτι που σε κάνει να αισθάνεσαι και να είσαι ενεργός: η οργάνωση με διαπλαστική δυνατότητα, ο τρόπος να συναποφασίζεις μαζί με άλλους και η απόφασή σου κάπου να μετράει.

Είναι κι άλλα που έλειψαν και λείπουν. Αλλά τα κρατά καλά στο μυαλό η μνήμη, χωρίς μνησικακία, αλλά και χωρίς εκείνο το νεοελληνικό αγαπησιάρικο «περασμένα-ξεχασμένα». Σήμερα, μπροστά στις κάλπες, ως αριστερός, δεν έχεις την αυτοπεποίθηση ότι η επιλογή σου στηρίζει μια σωστή πολιτική, δεν αισθάνεσαι υπερηφάνεια για την παράταξή σου, δεν βλέπεις πώς, μέσα από τον κυρίαρχο πολιτικό λόγο, δικαιώνεται και εξυπηρετείται μια άλλη γενικότερη επιλογή, η υπόθεση του σοσιαλισμού δηλαδή.

Η υπόθεση του σοσιαλισμού. Μα χωρίς αυτήν ο αριστερός και η Αριστερά είναι σκορδαλιά χωρίς σκόρδο· δεν γίνεσαι αριστερός επειδή υποστηρίζεις μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος, ούτε γιατί θέλεις μια αντιπληθωριστική – αναπτυξιακή – κοινωνική πολιτική, ούτε γιατί είσαι υπέρ του δημόσιου τομέα και κατά των άγριων ιδιωτικοποιήσεων, ούτε επειδή ζητάς αντιρρυπαντικά αυτοκίνητα, ούτε γιατί η ΕΥΔΑΠ ακρίβυνε τα τιμολόγια. Εκείνος ο έφηβος που θα προσχωρούσε στην Αριστερά επειδή αυτή είναι εναντίον των υψηλών τιμολογίων των ΔΕΚΟ θα ήταν για κλάματα. Όλοι οι αριστεροί γίναμε και είμαστε αριστεροί επειδή κάπου, κάπως, κάποτε, καταλάβαμε ότι ο καπιταλισμός καταστρέφει τη ζωή, ότι οι εμπορευματικές σχέσεις καταστρέφουν τις ζωντανές σχέσεις κι ότι ο σοσιαλισμός είναι ένα πολύ καλό πράγμα: γιατί προσπαθεί να ξαναϋφάνει τη ζωή και τις κοινωνικές σχέσεις. Δεν είναι μια λέξη ο σοσιαλισμός που ο καθένας μπορεί να την κοτσάρει στην αρχή ή στο τέλος του προγράμματός του ή της φράσης του, αλλά μια σκοπιά από την οποία βλέπει τα πράγματα και τότε όλα τα κοινωνικά και τα πολιτικά ζητήματα φαίνονται αλλιώς. Αυτή η νέα θέαση γίνεται το ασίγαστο πάθος που διαπερνά ακόμη και τις πιο μικρές λεπτομέρειες της καθημερινότητας, των στάσεων και των συμπεριφορών, είναι μια ζήτηση που καταργεί τα όρια. Είναι, δηλαδή, ιδεολογία. Πώς μπορεί να υπάρξει αριστερός χωρίς σοσιαλιστική ιδεολογία;

[…]

Στις εκλογές θέλω, είμαι υποχρεωμένος, να βρίσκομαι μαζί με τους άλλους αριστερούς που είναι σαν και μένα. Πιο απλά, είμαι υποχρεωμένος να είμαι μαζί με τους αριστερούς της ανανέωσης.

Αυτή την επώδυνη συμπόρευση μέσα στο πλήθος είναι το μόνο πράγμα που δεν αισθάνομαι σαν δίλημμα κι εκβιασμό. Μαζί με αυτόν τον κόσμο, μέσα σε αυτόν τον κόσμο, θα κλάψουμε ή θα γιορτάσουμε για την Αριστερά, μαζί με αυτόν θα τσακωθούμε για τα δέοντα, όλοι αυτοί-εμείς εκφράζουμε μια κοινή ζήτηση, αυτοί-εμείς έχουμε τις κοινές υποδοχές, γιατί έχουμε την κοινή, αλλά και τόσο αντιφατική, ιστορία. Η ανανεωτική Αριστερά έχει την ιστορικότητά της, μέσα στην οποία συγκρούστηκαν και συγκρούονται πολλές ιστορίες, πολλές πολιτισμικές ευαισθησίες, αντιπάλεψαν κι αντιπαλεύουν ακόμη πολλές ιδεολογίες, έρχονται αντιμέτωπες πολλές πολιτικές προοπτικές. Φτιάχτηκα αυτό που είμαι, όπως ο κάθε αριστερός της ανανέωσης, με την αντιπαλότητά μου και με τις παραδοχές μου εντός του κόσμου της ανανεωτικής Αριστεράς. Το ΚΚΕ και το ΠΑΣΟΚ με συμβούλευαν, πάντοτε πειστικότατα, τι δεν πρέπει να είμαι, τι πρέπει να αποφεύγω· ο κόσμος της ανανεωτικής Αριστεράς μού έδινε τη δυνατότητα, πότε πότε, να μαθαίνω τι πρέπει να είμαι. Δεν κάνω εδώ κάποια δημόσια εξομολόγηση· περιγράφω απλώς αυτό που είμαστε και ζήσαμε όλοι όχι μόνο πολιτικά αλλά κυρίως πολιτισμικά όλ’ αυτά τα χρόνια, από τότε που αποδείχθηκε ότι από της Ρωσίας τα χιόνια φυσούσε παγωμένος ο βοριάς. Έχουν περάσει δυο-τρεις δεκαετίες έκτοτε.

Ψηφίζω, λοιπόν, το χώρο μου· έναν δημόσιο χώρο, το δημόσιο χώρο της Αριστεράς που με ενδιαφέρει. Ο δημόσιος χώρος της Αριστεράς έχει συρρικνωθεί, κινδυνεύει να εξαφανισθεί, υπάρχει ο κίνδυνος το ΚΚΕ να απομείνει το «ένα και μοναδικό», να πετύχει ό,τι δεν πέτυχε εδώ και είκοσι χρόνια, ακριβώς τη στιγμή που δεν υπάρχει καμιά ευνοϊκή προϋπόθεση γι’ αυτό.

Δημόσιος χώρος της Αριστεράς είναι ο τόπος που μπορεί να διεξαχθεί μια συζήτηση, να υπάρξει διαμάχη, επικοινωνία, ανταλλαγή, είναι οι σχέσεις μέσα από τις οποίες εκδηλώνεται μια ιστορία και φτιάχνεται η ταυτότητα που σε κάνει να διαφέρεις από τους άλλους, είναι ο τόπος που φτιάχνεται ή μπορεί να φτιαχτεί ένα «εμείς» και κυρίως να αναπαραχθεί. Οι νέοι αριστεροί δεν θα φτιαχτούν στις συναυλίες του Μάικλ Τζάκσον ή του Παπακωνσταντίνου: οι νέοι αριστεροί θα φτιαχτούν στο πλαίσιο μιας παράδοσης και μιας κοινής μοίρας, προσπαθώντας να την τινάξουν στον αέρα.

Ψηφίζοντας ΣΥΝ ψηφίζω για τη διάσωση του δημόσιου χώρου της Αριστεράς, γιατί για εκλογές μιλάμε. Αν ο ΣΥΝ ως κόμμα δεν εκφράζει και δεν ζωοδοτεί μια σύγχρονη ιδέα για τον σοσιαλισμό, πράγμα σίγουρο, ωστόσο (κι αυτό δεν είναι ναι μεν, αλλά) οι αριστεροί που θα τον ψηφίσουν είναι οι άνδρες και οι γυναίκες που θα φάμε τα μουστάκια μας (συγγνώμη γυναίκες) γι’ αυτό το ζήτημα. Ε, δεν είναι τόσο εποικοδομητικό να θέλουμε να ανανεώσουμε την ιδέα του σοσιαλισμού, την πολιτική του, τις οργανωτικές του μορφές, τη θεωρία του, τον πολιτισμό του και, από την άλλη μεριά, την μεθεπόμενη Κυριακή να ’χουμε φάει μια σφαλιάρα. Σύντροφοι και συντρόφισσες, αν ο ΣΥΝ την Κυριακή το βράδυ πέφτει κάτω από το 3%, η σφαλιάρα θα είναι για όλους, όλοι θα την αισθανθούμε. Πρέπει να διαθέτει κανείς μεγάλη εμπάθεια για να βγει στο δρόμο εκείνο το βράδυ και να φωνάζει εν ονόματι των ιδεών του σοσιαλισμού: «Ζήτω, ο Γιάνναρος δεν πάει στη Βουλή».

Να είμαστε παθιασμένοι. Εμπαθείς όχι. Αυτό έχει κεφαλαιώδη σημασία για μας, μαζί και γι’ αυτό το περιοδικό, που πριν από πέντε χρόνια προκρίναμε την εκδοχή ΚΚΕ Εσωτερικού – Ανανεωτική Αριστερά, μια εκδοχή που ναυάγησε πολιτικά αλλά, πιστεύω, βασικές της ιδέες δεν διαψεύστηκαν. Έχει σημασία γιατί δείχνει ότι μας νοιάζουν ιδέες και όχι σχήματα.

Σταματώ παραφράζοντας έναν φίλο: στη γενιά του φαστφουντάδικου, του κομπιούτερ, του βιντεοκλίπ και του νεογιάπη, απαντάμε: «Όσα είπαμε παλιά ισχύουν».

*Αποσπάσματα από κείμενο του Άγγελου Ελεφάντη, που έφερε τον τίτλο «Όσα είπαμε παλιά ισχύουν» και είχε δημοσιευτεί στο περιοδικό Ο Πολίτης (τεύχος 123) λίγες ημέρες πριν από τις εθνικές εκλογές του Οκτωβρίου του 1993.

Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Άγγελος Ελεφάντης (1936-2008), εκδότης του «Πολίτη», σημαντική προσωπικότητα και εμβληματική φυσιογνωμία της ελληνικής Ανανεωτικής Αριστεράς, έφυγε από τη ζωή στις 29 Μαΐου 2008, σε ηλικία 72 ετών.

Στις εθνικές εκλογές που διεξήχθησαν στις 10 Οκτωβρίου 1993, μετά την πτώση της κυβέρνησης του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, ο Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου, με επικεφαλής τη Μαρία Δαμανάκη, έλαβε ποσοστό 2,94% και έμεινε εκτός Βουλής.

Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου, σκίτσο του Άγγελου Ελεφάντη από το γάλλο σκιτσογράφο Ζωρζ Βολίνσκι (Charlie Hebdo, 361, 1999, πηγή: aski.gr/PolitisMagazine).

ΠΗΓΗ ΙΝ.GR