Η Αχαΐα Φθιώτις

Γράφει ο Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου, 

δάσκαλος, συγγραφέας

Οι κάτοικοι της περιοχής ήταν οι Αχαιοί [Προθεσσαλοί] που αναφέρονται στην Ιλιάδα στον κατάλογο των πλοίων ως άνδρες του Αχιλλέα, μαζί με τους Μυρμιδόνες και τους Έλληνες. Η αρχική έκταση της Φθιώτιδας ήταν πολύ μεγαλύτερη, από την περιοχή βόρεια της Φαρσάλου και την Ιωλκό μέχρι την Ηράκλεια Τραχίνα (Μαλιακός) κι από τις πηγές του Σπερχειού μέχρι τον Παγασητικό κόλπο. Η έκτασή της συρρικνώθηκε με την άφιξη των εισβολέων Θεσσαλών που κατέκτησαν την Τετράδα Φθιώτιδα (πεδιάδα των Φαρσάλων), μετονόμασαν την πρωτεύουσά της από Φθία σε Φάρσαλο και κατέστησαν υποτελή την ορεινή Αχαΐα Φθιώτιδα.

Αργότερα έχασαν από τους Μαλιείς τις νοτιότερες περιοχές του κράτους τους (πηγές του Σπερχειού Εχίνος, κ.α.).

Οι κυριότερες πόλεις της ορεινής Αχαΐας Φθιώτιδας ήταν οι πιο κάτω: Στα ΒΔ ήταν κτισμένη η Εκκάρα, πολύ κοντά στο ομώνυμο σημερινό χωριό, όπου σώζονται τμήματα οχύρωσης.

Ανατολικότερα της Εκκάρας βρίσκονταν οι Θαυμακοί (το σημερινό όνομα της κωμόπολης Δομοκός, φαίνεται ότι προήλθε από παραφθορά του αρχαίου). Η ακρόπολή της, κτισμένη σε υψόμετρο 616 μ., ήταν από τις πιο οχυρές θέσεις της Αχαΐας.

Η πόλη έφτασε σε ακμή μετά το 230 π.Χ., έτος κατάληψής της από την Αιτωλική Συμπολιτεία. Άλλη πόλη ήταν η Πρόερνα, κτισμένη σε ένα ύψωμα κοντά στα Βρυσιά των Φαρσάλων. Η πόλη ερημώθηκε μετά την κατάκτησή της από τους Ρωμαίους το 191 π.Χ. Σημαντική πόλη ήταν η Μελίτεια, κτισμένη σε υψόμετρο 680 μ. Κοντά στο μοναστήρι της Αγίας Τριάδας, δίπλα στο σημερινό χωριό Μελιταία. Μερικοί ιστορικοί, ανάμεσά τους και ο Στέλιν, πιστεύουν ότι το αρχικό της όνομα ήταν Πύρρα και η παλιά θέση της ήταν χαμηλότερα στην πεδιάδα. Μάλιστα οι Μελιταιείς πίστευαν ότι τα ερείπια ανήκαν στη μυθική πόλη Ελλάς.

Τον 5ο αιώνα π.Χ. η Μελίτεια ήταν σε νομισματική ένωση με τις Φερές μέχρι και τα χρόνια των τυράννων των Φερών (τέλος 4ου αι. π.Χ.). Τα περισσότερα νομίσματα της πόλης εικόνιζαν ένα στάχυ. Το 265 π.Χ. μετείχε στην Αιτωλική Συμπολιτεία και αργότερα στο τελευταίο Κοινό των Θεσσαλών. Πολύ ισχυρή πόλη και αντίπαλος της Μελίτειας ήταν το Πεύμα. Ήταν κτισμένη στην κορυφή του βουνού (617 μ.) που βρίσκεται δίπλα στην Καλλιθέα των Φαρσάλων και τα ερείπιά της είναι τα καλύτερα διατηρημένα της περιοχής.

Στην περιοχή μέχρι σήμερα και για σειρά ετών εκτελούνται ανασκαφικές εργασίες από ομάδα φοιτητών και καθηγητών της Αρχαιολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αλμπέρτα του Καναδά υπό την επίβλεψη του Καναδικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου των Αθηνών. Αξίζει να σημειώσουμε ότι μια ειδική έκθεση του έργου των αρχαιολόγων γι΄αυτό το Κάστρο Καλλιθέας [Πεύμα] είναι επισκέψιμη σε ειδική για το κοινό σε μια ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα στο Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας [μέχρι αρχές Μαϊου].

Η πόλη συμμετείχε στο Κοινό των πόλεων της Αχαΐας κι αυτό το συμπεραίνουμε από το «ΑΧ» που είναι χαραγμένο στα νομίσματά της. Εποχή άνθισης της πόλης ήταν η περίοδος 3ου– 1ου αιώνα π.Χ.. Το όνομά της δεν έχει ετυμολογηθεί ακόμη. (Προσωπικά πιστεύουμε ότι ίσως προέρχεται από το ρήμα «πεύθομαι»=πληροφορούμαι και τα παράγωγα ουσιαστικά «πεύσις»=ερώτηση ή πληροφορία και «πευθώ»=είδηση. Αν η πιθανότητα αυτή επαληθευθεί, από τους ειδικούς, τότε ίσως το Πεύμα να αποδειχθεί κάτι σαν κέντρο μαντείας ή και μαγείας, κάτι που ευνοεί και η θέση του).

Άλλες μικρότερες ημιορεινές πόλεις της Αχαΐας Φθιώτιδας ήταν η Πήρεια λίγο ανατολικότερα των Θαυμακών, η Φυλλιαδών κάπου στα σύνορα των σημ. επαρχιών Δομοκού και Αλμυρού και η Ομβριακή με τις Ξυνίες δίπλα στην αποξηραμένη σήμερα λίμνη Ξυνιάδα. Πόλεις που βρίσκονταν στην ανατολική Αχαΐα Φθιώτιδα (στο Ν. Μαγνησίας σήμερα) ήταν οι Φθιώτιδες Θήβες και η γειτονική Πύρασσος (Ν. Αγχίαλος), το Δίον, ο Φθιωτικός Ορχομενός, η Δημητριάς (στα Ελληνιστικά χρόνια) η ορεινή Φυλάκη, πατρίδα του μυθικού Πρωτεσίλαου (δες α΄ τόμο), η Ιτών(ος) όπου λατρευόταν η Ιτωνία Αθηνά, η Άλως (ή Άλος) και οι πόλεις του νότου Πτελεός, Αντρών (Φανός Μαγνησίας σήμερα), Λάρισα Κρεμαστή και Αλώπη.

Οι τέσσερις τελευταίες υποστηριζόμενες από μακεδονική φρουρά αντιστάθηκαν πολύ περισσότερο από τις υπόλοιπες θεσσαλικές πόλεις στη ρωμαϊκή εισβολή και έπεσαν τελικά το 171 π.Χ.. Τέλος αξίζει να αναφερθούμε λίγο περισσότερο στην Ερέτρια και το Θετίδιο ως Αχαϊκές πόλεις που βρίσκονται εντός των ορίων του νομού της Λάρισας.

Η πόλη Ερέτρια αναφέρεται από τον Πολύβιο (ΙΗ΄ 20, 5) ως πόλη της Αχαΐας Φθιώτιδας ενώ το Θετίδιο ανήκε στην Τετράδα Φθιώτιδα. Τα ερείπια της Ερέτριας βρίσκονται κοντά στο ομώνυμο σημερινό χωριό και σε κατηφορική πλαγιά κοντά στις όχθες του Ενιπέα προς τον Παλιόμυλο.

Τα τείχη της είχαν πάχος 2,5-3 μ. και σε κάποια μέρη σώζονται μέχρι του ύψους των 2 μέτρων. Η ακρόπολη ήταν νότια, στο πιο απρόσιτο μέρος της περιοχής. Εκεί βρέθηκε μια επιγραφή της Αρχαϊκής Εποχής (700-500 π.Χ.) που επιβεβαιώνει τη λατρεία του Απόλλωνα, στην οποία αναφέρθηκε και ο Στράβων (θ,΄47).

Η θέση Τσαγγλί Μαγούλα της προϊστορικής εποχής για την οποία μιλήσαμε σε προηγούμενο σημείωμά μας είναι σε άλλη θέση αρκετά πιο μακριά προς το Βορρά. Η θέση του Θετίδιου πιθανολογείται στις ΝΔ υπώρειες του Χαλκωδόνιου όρους (Καραντάου) πολύ κοντά στην αρχαία Σκοτούσσα. Ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της θεάς Θέτιδας, μητέρας του Αχιλλέα.

Τέλος μικρότεροι οικισμοί στην επαρχία των Φαρσάλων, που αναφέρονται και από τον Ξενοφώντα στα Ελληνικά του ήταν ο Πρας και το Ναρθάκιον, στις πλαγιές του ομώνυμου όρους. Γνωστή στην ιστορία είναι και η θέση Κυνός Κεφαλαί. Έτσι ονομάζονταν δυο απόκρημνοι βράχοι του Χαλκωδόνιου όρους [τουρκιστί Καραντάου], βορείως της Σκοτούσσας και του Θετίδιου.

Η ονομασία αυτή οφείλεται στο σχήμα των βράχων. Σ’ αυτή τη θέση ο στρατός του Θηβαίου Πελοπίδα νίκησε τις δυνάμεις του Αλεξάνδρου των Φερών (364 π.Χ.) και αργότερα ο Ρωμαίος ύπατος Τίτος Κόιντος Φλαμινίνος νίκησε τον προτελευταίο βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Ε, πατέρα του Περσέα, και κυριάρχησε οριστικά στη Θεσσαλία.

Αναδημοσίευση από LARISSANET