ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΙΣ και ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ (του Γιάννη Θεοδώρου)* 1. Στατιστικές Αδυναμίες-Ανεπάρκειες των Δημοσκοπήσεων, και 2. Η Ανιδιοτέλεια των Δημοσκοπούμενων
1. Στατιστικές Αδυναμίες - Ανεπάρκειες των Δημοσκοπήσεων
Οι δημοσκοπήσεις είναι γενικά σήμερα (στην εποχή των κομπιούτερ-PC) μια αμφιλεγόμενη στατιστική μεθοδολογία, διότι επιχειρεί να συλλάβει υποκειμενικές-αβέβαιες-αόριστες και ασαφείς προσωπικές εκτιμήσεις-απόψεις μέσω προκαθορισμένων εκ των προτέρων πιθανοθεωρητικών και ντετερμινιστικών (μαθηματικών) μοντέλων. Είναι δηλ. σαν να προσπαθείς με μια προκαθορισμένη μεζούρα στο χέρι (τις λεγόμενες Κατανομές), να επιχειρείς να μετρήσεις και να προβλέψεις ποια θα είναι η ψυχολογική και η ενδότερη συναισθηματική κατάσταση των ψηφοφόρων στις επόμενες εκλογές.
Αναφέρουμε ενδεικτικά, μερικά μόνον 2-3 τρανταχτά άστοχα Αντι-παραδείγματα από επίσημες εκλογικές Δημοσκοπήσεις, όπως έχουν καταγραφεί στα ΜΜΕ:
Α) Οι τραγικά αποτυχημένες δημοσκοπήσεις στο ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ του ΣΥΡΙΖΑ (27-7-2015), όπου μέχρι και την προηγούμενη της ψηφοφορίας, όλοι σχεδόν οι δημοσκόποι (δημοσκοπικές εταιρείες και ιδιωτικά τηλεοπτικά, έντυπα και μη ΜΜΕ, κλπ.) έδιναν ή πρόβλεπαν αποτέλεσμα φίφτι-φίφτι, δηλ. ισόπαλο αποτέλεσμα, ενώ ως γνωστόν τελικά η πραγματική-αληθινή διαφορά μεταξύ του ΟΧΙ και ΝΑΙ ήταν τόσο τεράστια και οφθαλμοφανής που έφτασε σχεδόν στο 25%, δηλαδή (62,3% ΟΧΙ -“ΟΧΙ δεν εγκρίνεται η συμφωνία της ΕΕ” -έναντι του ΝΑΙ 38,7% – “ΝΑΙ εγκρίνεται η συμφωνία της ΕΕ”), και μάλιστα με ενεργό ποσοστό συμμετοχής 62,5%. Β) Οι ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΙΣ στις πρόσφατες τελευταίες εθνικές Βουλευτικές εκλογές του ‘23 (25-6-2023), με συμμετοχή όλων σχεδόν των Ιδιωτικών Δημοσκοπικών Εταιρειών (σε συλλογικές μάλιστα κοινές δημοσκοπικές-προβλέψεις τους) δυστυχώς απέδειξαν-επαλήθευσαν για μια ακόμη φορά με τις άστοχες προεκλογικές προβλέψεις τους ότι συχνά δεν έχουν καμμιά σχέση με την αληθινή εκλογική πραγματικότητα.
Ως γνωστόν στις προηγούμενες εθνικές εκλογές της 25-6-2023, πρώτο κόμμα βγήκε με μεγάλη διαφορά η ΝΔ που έλαβε σχεδόν το περίφημο 41% (40,56%), ενώ το δεύτερο του ΣΥΡΙΖΑ έλαβε περίπου 17% (17,83%). Παρόλα αυτά, δηλ. με διαφορά υπερδιπλάσια μεταξύ του πρώτου και δεύτερου κόμματος, ακόμη και τα λεγόμενα αξιόπιστα υποτίθεται exit-poll των επίσημων Ιδιωτικών Δημοσκοπικών Εταιρειών, απείχαν παρασάγγας από την τελική εκλογική και αληθινή πραγματικότητα.
Σχετικά μάλιστα, με τις εν λόγω άστοχες δημοσκοπήσεις των τελευταίων εθνικών βουλευτικών εκλογών του 2023 (βλ. σχετική ιστοσελίδα πχ Newsroom), μεταφέρουμε αυτολεξεί τις επίσημες αιτιολογήσεις των ίδιων των Δημοσκοπικών εταιρειών, που έφτασαν να απολογούνται επίσημα ως εξής :«Τρεις λόγους για τους οποίους έπεσαν έξω σχετικά με το αποτέλεσμα των εκλογών, αναφέρουν σε ανακοίνωση οι εταιρείες δημοσκοπήσεων: Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τους δημοσκόπους η αποτυχία τους να προσεγγίσουν την τελική διαφορά μεταξύ Νέας Δημοκρατίας και ΣΥΡΙΖΑ, οφείλεται «στα δεδομένα των τελευταίων ημερών», με την οποία οι δημοσκοπικές εταιρείες φωτογραφίζουν τόσο τη δήλωση του Γιώργου Κατρούγκαλου όσο και εκείνη του Αλέξη Τσίπρα για τους ψηφοφόρους της Χρυσής Αυγής».
Εύλογα λοιπόν διερωτάται κανείς, σήμερα: Μα οι κοινές δημοσκοπήσεις δεν μπορέσαν να βρουν το υπερδιπλάσιο 41% της πρώτης ΝΔ από το 17% του δεύτερου ΣΥΡΙΖΑ, στις εθνικές εκλογές της 25-6-2023, όπως και στο εθνικό Δημοψήφισμα της 27-7-2015, ούτε καν στα υποτιθέμενα πιο αξιόπιστα exit-poll τους, θα βρεθούν μικρο-μεταβολές του 2% και 3%, και αλληλο-υποχωρήσεις μεταξύ κομμάτων, που προβάλλονται συχνά από τους διάφορους πρόθυμους Πρετεντέρηδες στα τηλεοπτικά κανάλια ή έντυπα ΜΜΕ, με χρωματιστές και εντυπωσιακές μάλιστα στατιστικές πίτες-γραφήματα;
Συνεπώς, η τελική λοιπόν κρίση για την αποτελεσματικότητα, την χρήση και τον πραγματικό σκοπό των Δημοσκοπήσεων, επαφίεται νομίζω πλέον στην κοινή λογική, (αν δεν μας βλέπουν και γελούν και οι γραφικές καφετζούδες). Παρόμοια όμως άστοχα δημοσκοπικά αποτελέσματα είχαμε συχνά και σε άλλες προηγμένες ερευνητικά χώρες όπως στη Γαλλία-Γερμανία-Αγγλία, ή στις ΗΠΑ, κλπ. (για να μην αδικούνται οι Έλληνες δημοσκόποι, δηλ. δεν είναι ελληνικό πρόβλημα).
2. Η Ανιδιοτέλεια των Δημοσκοπούμενων
α) Η Πιθανοθεωρία είναι ένα μαθηματικό μοντέλο του περασμένου αιώνα-1920, (που η αξιωματική θεμελίωσή τους Θεωρία Πιθανοτήτων (ή Πιθανοθεωρία) στηρίζεται κυρίως στη λεγόμενη «Θεωρία του Μέτρου» και οφείλεται πρώτιστα στον Ρώσο μαθηματικό Αντρέϊ Κολμογκόροβ (1903-1987) -Andrey Kolmogorov), που δίνει ικανοποιητικά αποτελέσματα σε αρκετά φαινόμενα τυχαιότητας, δηλ. εκφράζουν σε τυχαίες μεταβλητές κυρίως φυσικά ντετερμινιστικά φαινομένα, όπως π.χ. πληθυσμιακά χαρακτηριστικά, γεννήσεις-φύλλο-αύξηση πληθυσμού, μεγέθη και μεταβλητές της Φυσικής, Ιατρική-Βιοστατιστική, πρόβλεψη αγροτικής ή βιομηχανικής παραγωγής, μεταβολή ραδιενεργού ακτινοβολίας, βαθμολογία φοιτητών-μαθητών, τυχερά παιχνίδια, κλπ., με βασικό άξονα την Κανονική Κατανομή του Gauss).
Δυστυχώς όμως στην πράξη αποδεικνύεται (όπως στις κοινές προεκλογικές Δημοσκοπήσεις), ότι η Πιθανοθεωρία αδυνατεί να μετρήσει, προβλέψει ή αξιολογήσει φαινόμενα όπου υπεισέρχεται ο ανθρώπινος ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΩΝ (όπως η ψυχολογική κατάσταση του ατόμου), είτε η συνήθης ΑΣΑΦΕΙΑ-ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ-ΑΟΡΙΣΤΙΑ των ανθρώπινων και συχνά ευμετάβλητων Ψυχολογικών Συναισθημάτων, Υποκειμενικών Απόψεων και συνήθως Αβέβαιων-Ασαφών-Αόριστων Αποφάσεων (όπως συμβαίνει συχνά στη Ψυχολογία-Ψηφοφορία-Εκλογές, Οικονομία-Αγορές-Χρηματιστήριο, Γλωσσολογία-Λεξιλόγιο, κλπ.), όπου δηλ. δεν μπορεί να προσδιοριστεί ο συγκεκριμένος Δειγματοχώρος, (το σύνολο δηλ. όλων των ενδεχομένων, που προϋποθέτει εξαρχής γνωστό, δεδομένο και προκαθορισμένο η κλασική Πιθανοθεωρία, στην οποία στηρίζονται και οι κλασσικές Δημοσκοπήσεις).
Έτσι, συχνά οι κοινές Δημοσκοπήσεις που αρκετές φορές γίνονται βιαστικά (για οικονομικούς λόγους και της αγοράς) χωρίς δηλ. αυστηρούς μαθηματικούς-στατιστικούς κανόνες, με «πονηρά» συνήθως Ερωτηματολόγια και βολικά τηλεφωνικά πελατολόγια και συνεπώς με μη-αξιόπιστα (και τυχαιοποιημένα δεδομένα όπως ορίζει η Στατιστική και απαιτούν οι αυστηροί κανόνες της Θεωρίας Δειγματοληψίας). Θυμάμαι χαρακτηριστικά στο Διεθνές Συνέδριο του Ελληνικού Στατιστικού Ινστιτούτου (ΕΣΙ) στην Καστοριά, που είχε ως ειδικό θέμα του Συνεδρίου και τις Δημοσκοπήσεις, όπου είχε παρευρεθεί μόνον και μιλήσει σχετικά η αξιόλογη Στατιστικός και Δημοσκόπος Μαρία Καρακλιούμη (η μόνη από τις γνωστές ιδιωτικές δημοσκοπικές εταιρείες, που παρότι είχαν επίσημα προσκληθεί στο Συνέδριο έλαμψαν δια της απουσίας τους, γιατί άραγε ?).
Προφανώς βέβαια δεν μιλάμε, για τα γνωστά τηλεοπτικά παιχνίδια ή γκάλοπ του συρμού διάφορων γκρίζων εντύπων και ιστοσελίδων, του μπακαλίστικου τύπου «ρωτήσαμε 100 ανθρώπους και μας είπαν 32 έτσι και 45 αλλιώς».
β) ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Η Πιθανοθεωρία ότι είχε να μας δώσει (εκεί που μπορούσε), το έδωσε και με το παραπάνω (κυρίως στις Θετικές Επιστήμες, στη Βιοστατιστική-Ιατρική, Οικονομία και πολλούς άλλους σημαντικούς τομείς και επιστημονικά πεδία).
Η σύγχρονη Στατιστική όμως δεν μπορεί σήμερα στην εποχή των κομπιούτερςPC, (δηλ. της εύκολης συλλογής, επεξεργασίας και υπολογιστικής ΑΝΑΛΥΣΗΣ πληθώρας όγκου και τεράστιων πολυδιάστατων ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ, της ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ, των ρομπότ, των DRONES και της ΑΣΑΦΟΥΣ ΛΟΓΙΚΗΣ (Fuzzy Logic), να είναι μόνον οι κλασικές Πιθανότητες, με τα παρωχημένα υπολογιστικά εργαλεία και τις κλασικές έννοιες του προηγούμενου αιώνα,
(βλ. σχετικά, J.P. Benzecri -Γάλλος πρωτοπόρος Στατιστικός, Θεμελιωτής της σύγχρονης Ανάλυσης πολυδιάστατων Δεδομένων, που ορίζει νέες Αρχές της μοντέρνας Στατιστικής, ως εξής: ΑΡΧΗ: Το μοντέλο οφείλει να ακολουθεί το τυχαίο φαινόμενο και όχι το αντίστροφο, όπως συμβαίνει σήμερα στα προκαθορισμένα εκ των προτέρων διάφορα πιθανοθεωρητικά μοντέλα-Κατανομές (με άξονα την Κανονική Κατανομή του Gauss).
γ) Η ΑΝΙΔΙΟΤΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΚΟΠΟΥΜΕΝΟΥ
Με πήρε τις προάλλες, τηλέφωνο κάποια κοπέλα-τηλεφωνήτρια δημοσκοπικής εταιρείας, ζητώντας μου να της απαντήσω σε σχετικό ερωτηματολόγιο. Την ρώτησα όμως πρώτα εγώ: Συγγνώμη, δεσποινίς, Εσείς πληρώνεστε για να συμπληρώσετε τις δικές μου προσωπικές απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο της ιδιωτικής εταιρείας που δουλεύετε; Και βέβαια, μου απάντησε. Την ξαναρώτησα: Η ιδιωτική εταιρεία στην οποία δουλεύετε, αμείβεται για αυτή τη δημοσκόπηση που μου ζητάτε να συμμετάσχω και εγώ; Βεβαίως, μου απάντησε η κοπέλα-υπάλληλος της εταιρείας.
Εγώ λοιπόν, της λέω, ο πολίτης που θα σας δώσω την πρωτογενή πληροφόρηση, που είναι τα προσωπικά δεδομένα μου και οι προσωπικές μου απόρρητες πολιτικές απόψεις μου, που χωρίς αυτές δεν μπορεί να υπάρξει καν δημοσκόπηση και δημοσκοπική κερδοφόρα εταιρεία, γιατί πρέπει να σας απαντήσω αφιλοκερδώς;;;
Εκεί η τηλεφωνήτρια, μου έκλεισε απότομα το τηλέφωνο...
ΤΕΛΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Οι γνωστές κοινές Δημοσκοπήσεις και η υπάρχουσα κλασική Πιθανοθεωρία, δεν μπορούν να δώσουν λύση μέχρι σήμερα, στις Δημοσκοπικές προβλέψεις που απαιτούνται στη σύγχρονη εκλογική πραγματικότητα. Όπως είναι βέβαια, μέχρι σήμερα και πολλά άλλα διάφορα άλυτα (τα λεγόμενα ανοιχτά προβλήματα) της ζωής μας, όπως π.χ. οι σεισμοί που δεν προβλέπονται μέχρι τώρα, είτε η θεραπεία του ανίατου καρκίνου, του χαοτικού μετεωρολογικού καιρού, κλπ. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι μέχρι τότε (που θα βρεθεί ίσως και η σωστή στατιστική δημοσκοπική λύση και η τελική σχετικά θεραπεία), πως πρέπει να παίρνουμε θαυματουργά μαντζούνια ή να δεχόμαστε αδιαμαρτύρητα και ανέλεγκτα προεκλογικές ψευδαισθήσεις που μας σερβίρουν όσοι έχουν υπέρτερα συμφέροντα.
* Γιάννης Θεοδώρου,
Δρ. Μαθηματικός-Στατιστικός (τ. Καθηγητής ΑΕΙ -Teoyianis@gmail.com| τακτικό μέλος του Ελληνικού Στατιστικού Ινστιτούτο -ΕΣΙ, και της Ελληνικής Εταιρείας Στατιστικής Ανάλυσης Δεδομένων-ΕΕΑΔ)
