Μουσειο…λόγος: «Η Ελληνίδα Γυναίκα»
Γράφει η Ηλιάνα Ζιώγα,
Μουσειολόγος - Σύμβουλος Διαχείρισης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
Η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, στις 8 Μαρτίου, εορτάζει τα κοινωνικά, οικονομικά, πολιτιστικά και πολιτικά επιτεύγματα των γυναικών. Κάθε χρόνο την ημέρα αυτή διοργανώνονται δράσεις με σκοπό την παρουσίαση των επιτευγμάτων των γυναικών, την εκπαίδευση και την ευαισθητοποίηση για την ισότητα και την πρόοδο των γυναικών, καθώς και τον πολύπλευρο ρόλο της γυναίκας στην οικογένεια και την κοινωνία. Από τα αρχαία χρόνια έως τη σύγχρονη ιστορία αποκαλύπτεται η κοινωνική συμβολή και η σημασία της δράσης της γυναίκας, όπου οι κοινωνικοί κανόνες το επέτρεπαν. Είναι σαφές πως όποια θέση και αν κατείχαν οι γυναίκες και όταν το επέτρεπε η κοινωνική οργάνωση της κάθε εποχής, διέπρεψαν και άφησαν το δικό τους αποτύπωμα στην ιστορία.
Τα τελευταία χρόνια, από τον Απρίλιο του 1987 ιδρύθηκε η Διεθνής Ομοσπονδία για την έρευνα της ιστορίας των γυναικών (International Federation for Research in Women’s History) στο Bellagio της Ιταλίας με σκοπό να ενθαρρύνει και να συντονίζει την έρευνα σε όλες τις πτυχές της ιστορίας των γυναικών σε διεθνές επίπεδο, προωθώντας την ανταλλαγή πληροφοριών και βοηθώντας στη διοργάνωση διεθνών συνεδρίων καθώς και εξειδικευμένων συναντήσεων.
Παράλληλα, στις χώρες μέλη υπάρχουν οι εθνικές επιτροπές που λειτουργούν ως σύνδεσμος με τις υπόλοιπες ερευνητικές κοινότητες ανά τον κόσμο. Στην Ελλάδα, το ελληνικό τμήμα δραστηριοποιείται από το 2007 με τη δημιουργία ενός «ζωντανού» χώρου συζήτησης και ανταλλαγής απόψεων για θέματα σχετικά με την ιστορία των γυναικών και του φύλου και τη διοργάνωση σεμιναρίων και συζητήσεων. Αξιοσημείωτο είναι ότι στη χώρα μας, η έρευνα για την ιστορία των γυναικών και του φύλου υπήρξε θεσμικά υποτυπώδης έως πρόσφατα, μολονότι το ερευνητικό ενδιαφέρον για το συγκεκριμένο πεδίο παρατηρείται στη δεκαετία του 1980.
Σημαντική είναι η συμβολή των γυναικών στις τέχνες. Ένα πρωτότυπο μουσείο ανοίγει ξανά τις πόρτες του στο κοινό τον Φθινόπωρο του 2023, το Εθνικό Μουσείο για τις Γυναίκες στις Τέχνες (NMWA) στην Ουάσιγκτον, αποτελεί το πρώτο μουσείο στον κόσμο που είναι αποκλειστικά αφιερωμένο για την προβολή της γυναικείας δημιουργικότητας μέσω των τεχνών.
Η ιδέα για το μουσείο προέκυψε από μια απλή, προφανή, αλλά σπάνια ερώτηση: «Πού είναι όλες οι γυναίκες καλλιτέχνες;» και έτσι ιδρύθηκε τον Νοέμβριο του 1981 ως ιδιωτικό, μη κερδοσκοπικό μουσείο.
Η δεκαετία του 1970 υπήρξε καθοριστική για τους ιδρυτές (Wilhelmina Cole Holladay και Wallace F. Holladay) του Μουσείου, οι οποίοι κατανόησαν τις απόψεις μελετητών και ιστορικών τέχνης της εποχής για την ανάγκη προβολής και ανάδειξης της τέχνης των γυναικών ανεξαρτήτως φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής και έτσι ξεκίνησαν τη συλλογή έργων τέχνης.
Κατά τη διάρκεια των πρώτων πέντε χρόνων λειτουργίας του λειτούργησε σε μια οικία μέχρι που οι ιδρυτές του κατάφεραν να αγοράσουν και να ανακαινίσουν ένα κτίριο κοντά στο Λευκό Οίκο το 1983, όπου λειτουργεί έως σήμερα.
Τον Απρίλιο του 1987, άνοιξε τις πόρτες της μόνιμης έκθεσης με θέμα «American Women Artists, 1830–1930», μια ιστορική έκθεση στην οποία παρουσιάστηκαν έργα γυναικών καλλιτεχνών της Αμερικής από το 1830 έως το 1930. Τo Μουσείο μέσω των συλλογών, των εκθέσεων, των προγραμμάτων επιδιώκει να εμπνεύσει το κοινό για την τέχνη και τις ιδέες των γυναικών, υποστηρίζει ότι εκπροσωπεί τις γυναίκες καλλιτέχνες και προτρέπει τη συμμετοχή των γυναικών στη κοινότητα και την κοινωνική αλλαγή.
Μέσω των εκθέσεων φέρνει στο φως σημαντικές γυναίκες καλλιτέχνες του παρελθόντος αναγνωρίζοντας τα επιτεύγματα γυναικών καλλιτεχνών όλων των περιόδων και εθνικοτήτων εκθέτοντας, διατηρώντας, αποκτώντας και ερευνώντας τέχνη από γυναίκες και διδάσκοντας το κοινό για τα επιτεύγματά τους, παράλληλα προωθεί και σύγχρονες γυναίκες που δημιουργούν καλλιτεχνικά έργα σήμερα.
Υπάρχει άραγε κάποια γυναίκα καλλιτέχνης από την περιοχή μας με σπουδαίο έργο;
Φυσικά, η φωτογράφος Βούλα Παπαϊωάννου που γεννήθηκε στη Λαμία το 1898, ήταν κόρη του Θεοχάρη και της Αφροδίτης. Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών και από τα 1930 έως τα μέσα του 1960 ασχολήθηκε με τη φωτογραφία Συνεργάστηκε με το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο για τη φωτογράφιση αρχαιοτήτων στα πρώτα της φωτογραφικά βήματα.
Η ενασχόληση της με τη φωτογραφία ξεκινά από το 1935 και αργότερα με την κήρυξη του πολέμου το 1940, στρέφει το φακό της προς τον άνθρωπο και αποτυπώνει με βαθιά κοινωνική συνείδηση τα δεινά του άμαχου πληθυσμού της Αθήνας. Καθ’ όλη τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου φωτογραφίζει ανθρωποκεντρικά δημιουργώντας ένα κοινωνικό ιστορικό ντοκουμέντο.
Κατά την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο ζήτησε να προσφέρει τις υπηρεσίες της ως ανταποκρίτρια στο πολεμικό πεδίο, γεγονός που δεν έγινε αποδεκτό λόγω του φύλου της. Η άρνηση αυτή οδηγεί τη Βούλα Παπαϊωάννου στη λήψη κοινωνικών καρέ της της δύσκολης καθημερινότητας και της αλλαγής στη ζωή των ανθρώπων, συνέπεια του πολέμου. Το πλούσιο φωτογραφικό υλικό που δημιούργησε καλύπτει μια σημαντική περίοδο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
Από τις σημαντικότερες στιγμές της δημιουργίας της είναι η έκδοση του Μαύρου Λευκώµατος της Κατοχής στην Αθήνα το 1941-42, το οποίο αποτελεί μία συλλογή από ογδόντα τρία πορτραίτα παιδιών και ενηλίκων σε κατάσταση εξαθλίωσης και ασιτίας, στα πρόθυρα του θανάτου.
Στα χρόνια μετά τον πόλεμο, η Παπαϊωάννου συνεργάζεται με τον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού και επιμελείται φωτογραφικά λευκώματα αναδεικνύοντας τις ομορφιές της χώρας μας. Το 1951, στο πλαίσιο του Διεθνούς Συμβουλίου Γυναικών πραγματοποίησε ατομική έκθεση με τίτλο «Η Ελληνίδα Γυναίκα», παρουσιάζοντας τη ζωή και τη δραστηριότητα της αγρότισσας γυναίκας. Το 1954 γίνεται µέλος και εκπροσωπεί την Ελλάδα στη ∆ιεθνή Οµοσπονδία Φωτογραφικής Τέχνης (FIAP) προβάλλοντας την Ελλάδα στο εξωτερικό.
