«Ο Δομοκός κατά την αρχαιότητα»

Γράφει η Ευαγγελία Δημοπούλου
Ιστορικός - Αρχαιολόγος

Η επαρχία Δομοκού όπως και η ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας και της Φθιώτιδας έχουν ίχνη κατοίκησης που φτάνουν στα προϊστορικά χρόνια, ενώ οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής ανήκαν σε πελασγικά φύλα. Η προέλευση των πρώτων κατοίκων πιστοποιείται από τα ίχνη του υλικού πολιτισμού που άφησαν, με μεγαλύτερη απόδειξη την ύπαρξη πελασγικών ή κυκλώπειων τειχών, καθώς και από τα ονόματα των αρχαίων πόλεων. 

Τα σημεία που απαντoύν οι θέσεις της πελασγικής άφιξης και κατοίκησης είναι αρκετά και εκτείνονται σε όλη την επαρχία Δομοκού. Ενδεικτικά οι οχυρώσεις, οι πόλεις και τα φρούρια εντοπίζονται στις περιοχές του Θαυμακού,  της Πρόερνας, της Εκκάρας, της Μελιταίας, της Φυλιαδώνας, , της Ξυνιάδας, ενώ αναφέρονται ως θέσεις και τοπωνύμια τα ονόματα Πύρρα, Ελλάς, και Αγγείαι μαρτυρούν την ύπαρξη των Πελασγών ως πρώτων κατοίκων της περιοχής.

Έπειτα, με την πάροδο των χρόνων οι μετακινήσεις πληθυσμών εντάθηκαν, αφού πολλά φύλλα  εισέβαλαν από τον βορρά με αποτέλεσμα την ανάμειξη με τους γηγενείς πληθυσμούς ή την υποταγή των γηγενών. Στην περιοχή του Δομοκού εγκαταστάθηκαν μεταξύ των άλλων κυρίως αχαϊκά φύλα η οποία μετατράπηκε σε προκεχωρυμένο σύνορο του Μυκηναϊκού κόσμου.

Οι Αχαιοί ξεκίνησαν πιθανότατα, όπως και τα υπόλοιπα αιολικά φύλα από την περιοχή της βορειοδυτικής Μακεδονίας και συγκεκριμένα από την Πελαγονία, και εγκαταστάθηκαν αρχικά στη νοτιοανατολική Θεσσαλία. Μετά την κάθοδο όμως άλλων αιολικών φύλων στην περιοχή αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν νοτιότερα.  

Έτσι, όταν οι  Αιολείς και οι Δόλοπες κατέλαβαν τα ορεινά των Αγράφων και τμήμα της Δυτικής Όρθυς και πιο μετά το πεδινό μέρος της Θεσσαλίας, οι Αχαιοί κατέλαβαν τμήμα των Φαρσάλων, Δομοκού και Αλμυρού μέχρι τον Σπερχειό ποταμό και αυτό το τμήμα αυτό αποτέλεσε το θρυλικό βασίλειο των Μυρμιδόνων.  

Έτσι, το ανατολικό τμήμα της επαρχίας Δομοκού αποτελούσε τμήμα του βασιλείου των Μυρμιδόνων με βασιλιά τον Πηλέα και έπειτα τον  γιό του Αχιλλέα. Το δυτικό τμήμα της επαρχίας αποτελούσε ξεχωριστό βασίλειο, αυτό της Δολοπία με πρωτεύουσα τη Θαυμακία της οποίας βασιλειάς ήταν ο Θαύμακος γιός του ο Ποίας και εγγονός ο ομηρικός ήρωας, Φιλοκτήτης .

Τα μυθολογικά αυτά πρόσωπα συμμετείχαν σε κάθε κοινή εκστρατεία και προσπάθεια των Ελλήνων. Πιο συγκεκριμένα, ο Πηλέας και ο Ποίας συμμετείχαν στην Αργοναυτική εκστρατεία, με αρχηγό τον Ιάσονα, ενώ ο Αχιλλέας και ο Φιλοκτήτης πήραν μέρος στον τρωικό πόλεμο, την τελευταία ένδοξη σελίδα του μυκηναϊκού κόσμου.

Οι μυθολογικές και ομηρικές αναφορές στους ήρωες και τους βασιλιάδες τη περιοχής καταδεικνύουν πως η περιοχή του Δομοκού αποτελεί από την αρχαιότητα αναπόσπαστο κομμάτι του ελληνικού κόσμου. Λίγα χρόνια μετά από την τρωική εκστρατεία, η Κάθοδος των Δωριέων κατέστρεψε τελείως τον μυκηναϊκό κόσμο με αποτέλεσμα να  ανακοπεί κάθε πολιτιστική ανάπτυξη.

Οι θέσεις κατοίκησης και οι αρχαίες πόλεις βρίσκονται σε όλη την περιοχή του Δομοκού, ενώ αρκετές από αυτές αναφέρονται από αρχαίους συγγραφείς και περιηγητές. Οι πιο γνωστές είναι οι κάτωθι.
Η  Άρνη, αρχαιότατη πόλη μεταξύ των ποταμών Ενιπέως και Ονοχώνου και οι δύο παραπόταμοι του Πηνειού.

Η Ελλάς,  αρχαία πόλη η οποία κατά τον Στράβωνα και τον Θουκυδίδη βρίσκοταν 1850 μέτρα βόρεια της Μελιταίας (Αβαρίτσας) στην αγορά της οποίας υπάρχει ο τάφος τους Έλληνος, από τον οποίο πήραμε το όνομα Ελλάς. Ο Θουκυδίδης γράφει «Έλληνες δε και των παίδων αυτών εν Φθιώτιδι ισχυσάντων».

Η Φθία, αρχαία πόλη κοντά στην πόλη Ελλάς.

Η Μελιταία – Μελίτια – Μελίτεια – Μελιταρά (Αβαρίτσα), βρισκόταν νοτιανατολικά του Δομοκού ερείπια αυτής σώζονται δίπλα στο σημερινό χωριό. Μελετητές όπως ο  Ληκ τοποθετούν στη θέση αυτή το βασίλειο των Μυρμιδόνων στην αγορά της όπως είπαμε και πριν υπάρχει ο τάφος του Έλληνος. Ανευρέθησαν ενεπίγραφες πλάκες και στήλες.

Η Πύρρα, αρχαία πόλη της Θεσσαλικής Φθίας που κατά τους ιστορικούς χρόνους λεγόταν Μελιταία, σύμφωνα με άλλους βρίσκεται μακρυά από αυτή την πόλη δέκα στάδια.

Η Ξυνιά – Ξυνίαι, βρισκόταν νοτιοδυτικά του Δομοκού και δυτικά της Μελιταίας κοντά στην νότια όχθη της λίμνης Ξυνιάς.

Ο Ερινέος, τα ερείπια βρίσκονται κοντά στο χωριό Πετρωτό, ανατολικά του Δομοκού. Κατά τον Γεωργιάδη βρίσκονται σπουδαία Ελληνικά ερείπια των τειχών της πόλης και προς το ψηλότερο μέρος του λόφου της ακροπόλεως.

Η Πρόερνα, «Γυναικόκαστρο» τώρα το Νέο Μοναστήρι στα ανατολικά του οποίου σώζονται ερείπιά ακροπόλεως και πόλεως.

Η Φιλιαδών (Χιλιαδού), βρισκόταν νότια του Δομοκού η οποία συνορεύει με την Μελιταία και την Πύρρα.

Οι Αγγείαι, η θέση εντοπίζεται κοντά στο χωριό Παναγιά και σύμφωνα με άλλους προς το χωριό Μακρυράχη και ερείπια φρουρίου με το όνομα «Παλαιόκαστο».

Η Εκκάρα – Εκκάραι – Ακκάραι , βρισκόταν δυτικά του Δομοκού, όπου σώζονται σπαράγματα τειχών ακροπόλεως καθώς και τάφοι.

Τμήμα της Ακρόπολης της Πρόερνας στο Νέο Μοναστήρι


Βιβλιογραφία
Bryan Avery Feuer, Mycenaean civilization: an annotated bibliography through 2002, McFarland & Co Inc, 2004
Bury, J.B., Meiggs, R. 1975, A History of Greece, London: MacMillan Press
Chadwick, J. 1999, Ο μυκηναϊκός κόσμος, (μτφρ. Κ. Ν. Πετρόπουλος), Αθήνα: Gutenberg
Δημακοπούλου, Κ. (επιμ.), Ο Μυκηναϊκός Κόσμος. Πέντε αιώνες πρώιμου ελληνικού πολιτισμού. 1600-1100 π.Χ., Αθήνα 1988
Καρατζάς, Θ. Κ. Από την Αρχαιότητα Μέχρι των καθ’ ημας Χρόνων, Αθήνα 1962
Μυκηναϊκή Ελλάδα από το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
Χρονικά της Επαρχίας Δομοκού