Ο ρόλος των Στρατηγικών Ολοκληρωμένης Χωρικής Ανάπτυξης κατά την προγραμματική περίοδο 2021-2027

Γράφει η Ελισάβετ Πρέζα

Βασικό χαρακτηριστικό της Πολιτικής Συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά την προγραμματική περίοδο 2014-2020 αποτέλεσε η πρόβλεψη και ενθάρρυνση της υιοθέτησης της τοποκεντρικής προσέγγισης (place-based) στην αναπτυξιακή διαδικασία, της κατανόησης του «τοπικού πλαισίου», της  αναγνώρισης δηλαδή των διαθέσιμων πόρων, των ισχυρών σημείων και των ιδιαίτερων κοινωνικο-οικονομικών χαρακτηριστικών κάθε περιοχής ως  πρωταρχικό παράγοντα της βιώσιμης ανάπτυξης και ορισμού του αναπτυξιακού προτύπου που θα επιλεγεί στην κατεύθυνση αυτή.
Αναδείχτηκε ότι η ανάπτυξη και εφαρμογή μακροπρόθεσμων στρατηγικών ολοκληρωμένης χωρικής ανάπτυξης πολυδιάστατου, πολυτομεακού και πολυταμειακού χαρακτήρα, προσαρμοσμένων στο κατάλληλο χωρικό επίπεδο,  αποτελεί  αδήριτη ανάγκη για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων προκλήσεων ή/και προβλημάτων. Ουσιαστικά η ύπαρξη ώριμων ολοκληρωμένων στρατηγικών και όχι απλά και μόνο ώριμων έργων αποτελεί το ζητούμενο.  Η συμπληρωματικότητα και η συνεκτικότητα δράσεων, καθώς και η αντιπροσωπευτικότητα του συστήματος διακυβέρνησης, αποφεύγοντας την αποσπασματικότητα των επιμέρους παρεμβάσεων και τον κατακερματισμό των πόρων, που απαιτείται να χαρακτηρίζουν τις στρατηγικές ολοκληρωμένης χωρικής ανάπτυξης, αποτελεί και για την νέα προγραμματική περίοδο 2021-2027 βασικό ζητούμενο των προγραμμάτων της πολιτικής συνοχής.
Για την περίοδο αυτή, η ολοκληρωμένη χωρική ανάπτυξη εντάσσεται σε διακριτό Στόχο Πολιτικής (ΣΠ) και ειδικότερα στο ΣΠ5 «Μια Ευρώπη πιο κοντά στους πολίτες», ο οποίος σε εθνικό επίπεδο διαμορφώνεται ως προτεραιότητα ως εξής: ΣΠ5 «Μια Ευρώπη πιο κοντά στους πολίτες της, μέσω της προώθησης της βιώσιμης και ολοκληρωμένης ανάπτυξης των αστικών, αγροτικών και παράκτιων περιοχών, καθώς και μέσω της στήριξης τοπικών πρωτοβουλιών», με το ΕΤΠΑ να αποτελεί το βασικό Ταμείο χρηματοδότησης των δύο επιμέρους ειδικών στόχων που τίθενται στα πλαίσια του συγκεκριμένου στόχου πολιτικής. Η κατάρτιση ολοκληρωμένων στρατηγικών για τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη αποτελεί τον πρώτο ειδικό στόχο με τον δεύτερο να αφορά τις ολοκληρωμένες στρατηγικές για την ανάπτυξη περιοχών εκτός αστικού χώρου όπως παράκτιες, αγροτικές, νησιωτικές, ορεινές με στόχο την βιώσιμη ανάπτυξη και η διασφάλιση ποιοτικών συνθηκών διαβίωσης.
Στο πλαίσιο αυτό οι Ολοκληρωμένες Χωρικές Επενδύσεις αποτελούν το βασικό εργαλείο για την εφαρμογή αναπτυξιακών στρατηγικών σε χωρικές ενότητες που είτε παρουσιάζουν συγκεκριμένα προβλήματα αναπτυξιακής υστέρησης ή διακρίνονται από σημαντικές αναπτυξιακές δυνατότητες. Σε κάθε περίπτωση  παράγοντα επιτυχίας των εγχειρημάτων αυτών, τόσο κατά την διαδικασία σχεδιασμού όσο και κατά την υλοποίησή τους, αποτελεί η συστηματική και πολυεπίπεδη συνεργασία των διαφορετικών επιπέδων διακυβέρνησης, μέσω της δημιουργίας εταιρικής σχέσης με εκπροσώπους των τοπικών συντελεστών, της τοπικής αυτοδιοίκησης πρώτου και δεύτερου βαθμού, της κεντρικής διοίκησης, συμπεριλαμβανομένων των εκπροσώπων της Κοινωνίας των Πολιτών και του ιδιωτικού και επιχειρηματικού τομέα.
Η ενεργός και έγκαιρη συμμετοχή μέσω μιας δυναμικής διαδικασίας συνεχούς δημόσιας διαβούλευσης όλων των εμπλεκομένων, οδηγεί στην απόκτηση αισθήματος ιδιοκτησίας του σχεδιασμού, με την διαρκή ανάπτυξη ικανοτήτων σε όλα τα επίπεδα να καθίσταται ιδιαίτερα σημαντική για την ενίσχυση της συμμετοχικής εφαρμογής των στρατηγικών. Άλλωστε, το βασικό χαρακτηριστικό πλεονέκτημα των ΟΧΕ, έγκειται στην ‘’εκ των κάτω’’ προσέγγιση (bottom-up) κατά την διαδικασία σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων, ενώ στην πορεία η τοπική γνώση και το όραμα των τοπικών φορέων συνδυάζεται και συμπορεύεται με την επιχειρησιακή και αναλυτική γνώση που διαμορφώνεται εκ των άνω.
Η διαθεσιμότητα σημαντικών πόρων του ΕΣΠΑ της περιόδου 2021-2027 και η συμπληρωματικότητα τους με τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας  και λοιπών χρηματοδοτικών εργαλείων αλλά και της μόχλευσης ιδιωτικών πόρων, δίνει την δυνατότητα αξιοποίησής τους με έναν ολιστικό τρόπο ολοκληρωμένο μέσω στοχευμένων, οραματικών και ρεαλιστικών στρατηγικών που υποστηρίζουν την συνέργεια και συμπληρωματικότητα πόρων και σχεδιαζόμενων παρεμβάσεων με στόχο, αφενός μεν την αξιοποίηση και μεγιστοποίηση αναπτυξιακών δυνατοτήτων των διαφόρων περιοχών, αφετέρου δε και την μετατροπή των αναπτυξιακών μειονεκτημάτων και της υστέρησης τους σε πλεονέκτημα, με την χρήση πολλαπλών πηγών χρηματοδότησης.

Ελισάβετ Πρέζα
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας/
Τμήμα Μηχανικών Πολεοδομίας,
Χωροταξίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης