«Σπύρος Ματσούκας, ένας μεγάλος πατριώτης»

Γράφει η Ευαγγελία Δημοπούλου

Ιστορικός - Αρχαιολόγος

Ο Σπύρος Ματσούκας γεννήθηκε το 1873 στην Υπάτη, Φθιώτιδας πατέρας του ήταν ο ευκατάστατος Ιωάννης Ματσούκας και ήταν ποιητής, αλλά διακρίθηκε για την πατριωτική του δράση σε κάθε πολεμική προσπάθεια του ελληνικού κράτους και όχι μόνο.  Ο Ματσούκας όταν ολοκλήρωσε τα μαθήματα της Δημοτικής εκπαιδεύσεως στο Ελληνικό Σχολείο στην Υπάτη και της Μέσης εκπαιδεύσεως στη Λαμία, γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Εκεί γνώρισε και συνδέθηκε φιλικά με τον Μιλτιάδη Μαλακάση, έναν από τους σημαντικότερους ποιητές του νεοελληνικού λυρισμού. Δεν άσκησε το επάγγελμα του νομικού, αλλά αφοσιώθηκε στην ποίηση, που αγαπούσε από παιδί.

Το 1896 εφορμούμενος από πατριωτικά αισθήματα αναμείχθηκε στον απελευθερωτικό αγώνα της Κρήτης και κατέβηκε  στο νησί , ως επικεφαλής ενός νέου Ιερού Λόχου. Κατά την πολιορκία της Κανδάνου, ο Ματσούκας προσφέρθηκε μαζί με δύο άλλους, Κρητικούς, να ανατινάξουν στον αέρα τον πολιορκημένο και μη παραδιδόμενο πύργο της. Παρ’ όλα αυτά, η Κάνδανος έπεσε χωρίς την ανάγκη του απεγνωσμένου εγχειρήματος του Ματσούκα.

Χαρακτηριστικά ήταν τα λόγια του Μαλακάση για τον ακούραστο αγωνιστή ποιητή:

«Ο Ματσούκας βρέθηκε από τους πρώτους στην Κρήτη και πολέμησε με ανδρεία με τους υπόλοιπους εξεγερμένους. Στις μάχες τραγουδούσε θούρια άσματα, άνοιγε πρώτος το «χορό» των τουφεκισμών και πήγαινε τελευταίος να ξεκουραστεί μετά από κάθε μάχη…»

Ένα χρόνο αργότερα πολέμησε στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897, αφού είχε καταταγεί εθελοντής στο στρατό με το βαθμό του έφεδρου αξιωματικού. Με τη λήξη του ατυχούς Ελληνοτουρκικού πολέμου επέστρεψε στη Λαμία εγκατάλειψε τη δικηγορία και άρχισε έρανο για την κατασκευή του ανδριάντα του Αθανάσιου Διάκου, ενώ παράλληλα διέθετε τα χρήματα από την πώληση των ποιητικών του συλλογών γι’ αυτόν τον σκοπό. Ο ανδριάντας εν τέλει, ολοκληρώθηκε το 1903 και ήταν έργο του γλύπτη Ιωάννη Καρακατσάνη.

Ο Ματσούκας, ως άοκνος πατριώτης επιδόθηκε στη διενέργεια εράνου υπέρ του Βασιλικού Πολεμικού Ναυτικού και στην ενίσχυση του ελληνικού πολεμικού στόλου, πραγματοποιώντας ομιλίες ανά την Ελλάδα, ενώ το 1904  άρχισε περιοδείες  για τον ίδιο σκοπό και εκτός Ελλάδας. Έτσι, το 1904-1906 βρέθηκε στην Κύπρο, οργανώνοντας εράνους καταφέρνοντας να συγκεντρώσει 5.000 χρυσές λίρες, με τις οποίες έγινε παραγγελία του αντιτορπιλικού «Κεραυνός».

Στη συνέχεια της προσπάθειας, να βοηθήσει  τη χώρα  του ταξίδεψε στην Αίγυπτο και το Μάιο του 1909 στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής όπου διοργάνωσε εράνους μεταξύ των ομογενών, απαγγέλοντας πατριωτικά τραγούδια, ποιήματα και εκφωνώντας πατριωτικούς λόγους στο κοινό. Με αυτόν τον τρόπο κατόρθωσε να συγκεντρώσει μεγάλα ποσά και να συμβάλει στην αγορά ενός αντιτορπιλικού «Νέα Γενεά», στον εξοπλισμό μιας πυροβολαρχίας και άλλα απαραίτητα οπλικά συστήματα.

Το 1910 ο Ματσούκας εκλέχθηκε βουλευτής Φθιωτιδοφωκίδος, ενώ ο ίδιος απουσίαζε σε περιοδεία στις Η.Π.Α. και όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, συμμετείχε στους Βαλκανικούς πολέμους στη διάρκεια των οποίων επισκεπτόταν στο μέτωπο τους μαχόμενους και τους εμψύχωνε με τα ποιήματα και τα τραγούδια του και έφτασε από τους πρώτους στην απελευθερωμένη Θεσσαλονίκη.

Το 1913 με τη λήξη των Βαλκανικών πολέμων, ο Ματσούκας συνέχισε την άοκνη πατριωτική και κοινωνική προσφορά του ιδρύοντας τον «Λευκό Σταυρό», ένα ίδρυμα για την αποκατάσταση ορφανών του πολέμου. Επίσης, ο «Λευκός Σταυρός» συνέβαλλε στην ενίσχυση και προικοδότηση 16.000 ορφανών θυγατέρων πολεμιστών, ενώ κατάφερε να προσεγγίσει τη Βασίλισσα Όλγα και την έπεισε να θέσει υπό την προστασία της τους εράνους και τις Εθνικές του δράσεις.

Στις 11 Νοεμβρίου 1919, τελέστηκε στη Θεσσαλονίκη επιμνημόσυνη δέηση υπέρ των πεσόντων Γάλλων στρατιωτών του Ά Παγκοσμίου Πολέμου. Στο τέλος της τελετής ο Γάλλος στρατηγός Νεϋράλ ντε Μπουργκόν δέχθηκε τον Ματσούκα, ο οποίος του προσέφερε ένα κλαδί δάφνης. Η ενέργεια του είχε τεράστια απήχηση και η Γαλλική Ακαδημία με επιστολή της, με ημερομηνία 2 Δεκεμβρίου 1919 και με την υπογραφή του Φρειδερίκου Μασσόν, εκφράζει τον θαυμασμό και τις ευχαριστίες προς τον ποιητή και τον Λευκό Σταυρό.

Έπειτα από τη Μικρασιατική καταστροφή, ο Ματσούκας συγκέντρωσε χρήματα, πάλι από εράνους, για να βοηθήσει τους πρόσφυγες για τους οποίους έκτισε σπίτια και αγόραζε τροφή. Στις 24 Σεπτεμβρίου του 1922 οργάνωσε μνημόσυνο για τους σφραγισθέντες Έλληνες στη Μικρά Ασία και στη συνέχεια τον Οκτώβριο μετέβη στο Αγρίνιο, στο Αιτωλικό κι άλλα χωριά της Αιτωλοακαρνανίας για να παρηγορήσει το λαό και να φροντίσει για τους πρόσφυγες.

Ο Σπύρος Ματσούκας προικίζει ορφανά πολέμου

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του η υγεία του είχε κλονιστεί και τις τελευταίες ημέρες του Νοεμβρίου αφήνει την τελευταία του πνοή στην Αθήνα. Η κηδεία του έγινε στον Μητροπολιτικό Ναό της Αθήνας και ο Κωστής Παλαμάς τον αποχαιρέτησε λέγοντας:

«Ο θάνατός σου, άδολε αθλητικέ Ματσούκα δε χρειάζεται πολύ φιλοσοφία να το καταλάβουμε, μέγα κενόν απλώνει γύρω μας. Αισθάνομαι να τρεμοσαλεύη σαν από ρίγος πένθιμο, να πτυχώνεται ανάερα, η εθνική σημαία. Έχομε ανάγκη, επείγουσα μεγάλη ανάγκη ενθουσιασμού από εκείνον που τρέφει τα μεγάλα, τα κεφαλαιώδη ιδανικά θεμέλια αναπόδραστα για των εθνών τα στερεά τα χτίσματα. Και ήσουν εσύ Ματσούκα καθώς άλλοτε συ ήσουν, συμπυκνωτής μοναδικός, ηλεκτρικών ρευμάτων ενθουσιασμού».

Βιβλιογραφία

 Δημήτριος Νάτσιος: Ιστορικά άγνωστα για το Σπύρο Ματσούκα, σελ. 41. Περ. «Φθιωτικά Χρονικά», Λαμία 1980.
Αλέκου Βασιλείου-Δημ.Θ.Νάτσιου: Φθιωτική ποιητική ανθολογία 1893-1989, σελ. 116. Περ. «Φθιωτικά Χρονικά», Λαμία 1990.
Πολυτίμη Τζωρτζοπούλου: Εισαγωγή στη φθιωτική ποίηση, σελ. 12. Περ. «Φθιωτικά Χρονικά», Λαμία 1990.

 Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα, τομ. 41, σελ.39.
Θεόκτιστου Λαϊνά; Σπύρος Ματσούκας, σελ. 241. Περ. «Στερεοελλαδική Εστία», τχ. 11-12, Λαμία 1961.
Ζαναντρίς (Ιωάννα Ανδριανοπούλου): Ο Εθναπόστολος Σπύρος Ματσούκας, σελ. 16-18. Αθήνα 1958.
Μιλτιάδη Μαλακάση: Άπαντα, τομ. Δ´, σελ. 632.
Γεώργιος Ρούσος: Το Μαύρο ’97, σελ. 20 & 237. Εκδ. Φυτράκης.
Φ.Κ.Σκόκος: Σπύρος Ματσούκας, σελ. 381. Ημερολόγιο 1904.
Χρυσάνθη Ζιτσαία: Σπύρος Ματσούκας 1870-1928, σελ. 75-76. Περ. «Φθιωτικά Χρονικά»