Μουσειο…λόγος : «Ψηλαφώντας τον πολιτισμό»

Γράφει η Ηλιάνα Ζιώγα,

Μουσειολόγος - Σύμβουλος Διαχείρισης Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Κάθε χρόνο στις 4 Ιανουαρίου γιορτάζουμε το σύστημα γραφής Βraille και την ημέρα γέννησης του εμπνευστή Louis Braille το 1809. Τα Ηνωμένα Έθνη, για πρώτη φορά όρισαν επίσημα την Παγκόσμια Ημέρα Braille το 2019, καταδεικνύοντας τη σημαντικότητα και τον ρόλο που διαδραματίζει το σύστημα Braille ως μορφή επικοινωνίας για τα άτομα με προβλήματα όρασης.

Στη Γενική Συνέλευση Ηνωμένων Εθνών αναφέρθηκε επίσης ότι «η γραφή Βraille είναι απαραίτητη στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, της ελευθερίας της έκφρασης και της γνώμης, καθώς και της κοινωνικής ένταξης, όπως παρουσιάζεται στο άρθρο 21 και 24 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία».

Με τους κώδικες Βraille που έχουν αναπτυχθεί για σχεδόν κάθε γραπτή γλώσσα στον κόσμο, η γραφή braille παρέχει ίσες ευκαιρίες για ανάγνωση σε οποιοδήποτε άτομο με προβλήματα όρασης.  

Οι περισσότεροι θεωρούν ότι η γραφή Braille χρησιμοποιείται μόνο από άτομα που είναι τυφλά, συναντούμε, όμως, άτομα με μειωμένη όραση που δεν διδάσκονται τη γραφή Βraille λόγω αυτής της λανθασμένης αντίληψης.

Μελέτες αναφέρουν ότι η διδασκαλία Βraille σε παιδιά με προβλήματα όρασης «μπορεί να τα ενθαρρύνει να αναπτύξουν τη δια βίου μάθηση και τη συνήθεια της ανάγνωσης ως ενήλικες, να ενισχύσουν τις μετέπειτα ευκαιρίες απασχόλησής τους και να αυξήσουν έτσι την πιθανότητα οικονομικής ανεξαρτησίας». Το σύστημα Braille είναι μια εξαιρετική και χρήσιμη επιλογή για άτομα με προβλήματα όρασης ή κωφούς στο σχολείο, την εργασία ή την καθημερινή ζωή.

Πολλά άτομα με μειωμένη όραση θεωρούν ότι η ικανότητα ανάγνωσης Βraille μπορεί να είναι ένα χρήσιμο «εργαλείο». Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, αναφέρουν ότι θα μπορούσαν να επωφεληθούν ποικιλοτρόπως από την εκμάθηση της γραφής Braille και πολλοί που το τόλμησαν στην ηλικία των 40 ετών ένοιωσαν μια ανεξαρτησία στη γραφή και στην ανάγνωση, γεγονός που συνέβαλλε στην επιτυχία των ατόμων στην επαγγελματική τους πορεία και επιτυχία, στην καθημερινότητα αλλά και στην ψυχολογία τους.

Πως μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη γραφή Βraille στην καθημερινότητα μας και στον πολιτισμό;

Στη μακρινή Ινδία, η εταιρεία «Indian Railways» τοποθέτησε πινακίδες σήμανσης και χάρτες Braille στους σιδηροδρομικούς σταθμούς Dehradun, Coimbatore, Bhopal, Chennai και Egmore. Η τοποθέτηση τους εξυπηρετεί τα άτομα με προβλήματα όρασης να κινούνται με ευκολία στους σταθμούς, να έχουν πρόσβαση στις αίθουσες για την έκδοση εισιτηρίων, αίθουσες αναμονής,  βοηθητικούς χώρους και να νοιώθουν ανεξάρτητοι.

Στο Δελχί, σε πολλά μνημεία και δημόσιους χώρους έχουν τοποθετηθεί ανάγλυφοι χάρτες και πινακίδες με γραφή Braille, όπως για παράδειγμα στον τάφο Safdarjung. Τα άτομα με προβλήματα όρασης μπορούν να αγγίξουν και να γνωρίσουν τη θέση των διαφόρων σημείων τριγύρω.

Στην περιοχή Lodi Road, υπάρχουν ειδικοί ανάγλυφοι τοίχοι με απτικά μικροσκοπικά μνημεία σκαλισμένα πάνω τους που τα άτομα με προβλήματα όρασης μπορούν να αγγίξουν και να γνωρίσουν το σχήμα των μνημείων.

Τον Αύγουστο του 2021, η είδηση για ένα κιγκλίδωμα που τοποθετήθηκε στην κορυφή του Castel Sant’Elmo (Κάστρο St Elmo) στη Νάπολη της Ιταλίας, έκανε τον γύρο των social media. Το κάστρο του 14ου αιώνα σε σχήμα αστεριού που βρίσκεται στην κορυφή ενός λόφου προσφέρει εκπληκτική θέα στην πόλη της Νάπολης. Το μεταλλικό κιγκλίδωμα γύρω από το κιόσκι περιγράφει τη θέα για άτομα με προβλήματα όρασης. Περιέχει επίσης αποσπάσματα από το La Terra e L’uomo (Η Γη και ο Άνθρωπος) του ποιητή Giuseppe de Lorenzo, γραμμένα στα ιταλικά και τα αγγλικά, καθώς και έργα άλλων συγγραφέων.

Φυσικά, σε μια εκδρομή, η διαμονή διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για τη συνολική μας εμπειρία από μια περιοχή και έτσι, πολλά ξενοδοχεία έχουν προσαρμόσει τους χώρους τους για να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των ατόμων με προβλήματα όρασης. Οι εσωτερικοί τους χώροι συχνά περιλαμβάνουν κουμπιά και πινακίδες ανύψωσης Braille, έγγραφα Braille, ανελκυστήρες με χειριστήρια Braille και φωνητικές ειδοποιήσεις

Όλο και περισσότερα μουσεία και πολιτιστικοί οργανισμοί χρησιμοποιούν τη γραφή Braille για να προσελκύσουν όλες τις ομάδες κοινού και τα άτομα με προβλήματα όρασης. Με πινακίδες σήμανσης, κείμενα σε γραφή Braille, τα μουσεία περιγράφουν αντικείμενα και δημιουργούν τη μουσειολογική αφήγηση σύμφωνα με την καθολική πρόσβαση των ατόμων στα μουσεία.

Το Εθνικό Μουσείο στο Δελχί, για παράδειγμα, έφτιαξε πιστά αντίγραφα εκθεμάτων και μακετών αντικείμενα που οι άνθρωποι μπορούσαν να αγγίξουν και να αισθανθούν σε μια προσπάθεια να κάνουν την εμπειρία πιο περιεκτική και χωρίς εμπόδια. 

Στη χώρα μας, έχουμε τη δυνατότητα  να βιώσουμε μια ξεχωριστή μουσειακή, διαδραστική εμπειρία στο Μουσείο Αφής, το μοναδικό μουσείο στην Ελλάδα και ένα από τα 5 μουσεία του είδους του στον κόσμο.

Το Μουσείο Αφής ιδρύθηκε το 1984,  με σκοπό την παροχή της ισότιμης δυνατότητας στον τυφλό επισκέπτη ή άτομο με πρόβλημα όρασης, για επαφή με το μεγαλείο και τον πλούτο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, μέσω της αίσθησης της Αφής. Βρίσκεται στην Καλλιθέα, στο ιστορικό κτήριο του Φάρου Τυφλών Ελλάδος.

Το 1988 έλαβε τον έπαινο του Ευρωπαϊκού Μουσείου της Χρονιάς ανάμεσα σε 70 ευρωπαϊκά μουσεία, ενώ το 2004 έλαβε διάκριση για την προσβασιμότητά του από το Σωματείο Φίλων των Μουσείων.

Η συλλογή του Μουσείου περιλαμβάνει πιστά αντίγραφα αρχαιολογικών εκθεμάτων που ανήκουν στην Κυκλαδική, Μινωική, Γεωμετρική, Αρχαϊκή, Αυστηρού Ρυθμού, Κλασική, Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο. Επίσης, το Μουσείο διαθέτει Βυζαντινό τμήμα με ιερά κειμήλια, ξυλόγλυπτα, μακέτες κ.α.

Η συντονισμένη προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση, της καθολικής πρόσβασης των ατόμων με αναπηρίες και με προβλήματα όρασης απεικονίζεται στην ιστοσελίδα από το εξωτερικό «Blind Travelers’ Network», η οποία περιλαμβάνει συμβουλές και προσωπικές εμπειρίες  από άτομα με προβλήματα όρασης (και άτομα με μειωμένη όραση), συμπεριλαμβανομένης μιας στήλης για τον προσανατολισμό και την κινητικότητα. Εξετάζουν επίσης θεματικά πάρκα, καταστήματα εστίασης, δημόσιες και ιδιωτικές επιχειρήσεις και σημεία ενδιαφέροντος.