CHERNOBYL: Η (τηλεοπτική) έκρηξη του HBO
Πριν από μερικές μέρες η μίνι-σειρά πέντε επεισοδίων του ΗΒΟ “Chernobyl” έφτασε στο τέλος της. Η σειρά που κατάφερε να ξεπεράσει σε τηλεθέαση το “Game of Thrones” και επανέφερε το ζήτημα της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας στο προσκήνιο, εντυπωσίασε, συγκίνησε και προβλημάτισε το τηλεοπτικό κοινό. Οργή για τα ευτελέστερα γνωρίσματα του ανθρώπου – την απληστία και την αρχομανία που αναπόφευκτα οδηγούν στην ύβρη – αλλά και συμπόνια για την δυστυχία και τον πόνο του ανθρώπου, όπου κι αν βρίσκεται αυτός, συνυπάρχουν στη σειρά που τα είχε όλα!
Γνωστή ιστορία… Λίγα λόγια για τη δομή της σειράς
Το “Chernobyl” αποτελεί μία εξαιρετική μυθοπλαστική αφήγηση πάνω στα πραγματικά γεγονότα που συγκλόνισαν την ανθρωπότητα μετά το ατύχημα στο φερώνυμο πυρηνικό εργοστάσιο κοντά στην πόλη Pripyat της Ουκρανίας. Η σειρά ξεκινά με μία κλεφτή ματιά στον απόηχο των γεγονότων, για να επιστρέψει στο μοιραίο βράδυ της έκρηξης του αντιδραστήρα. Από το σημείο αυτό αρχίζει να ξετυλίγεται τόσο το νήμα των αποφάσεων και των ενεργειών, στις οποίες προέβησαν οι σοβιετικοί αξιωματούχοι και επιστήμονες, όσο και το δράμα των ανθρώπων που είτε βρίσκονταν εγκατεστημένοι στη γύρω περιοχή είτε έσπευσαν να βοηθήσουν σε κάτι που αρχικά θεωρήθηκε μία διαχερίσιμη έκτακτη ανάγκη.
Τούτη η άγνοια των απλών ανθρώπων είναι ένα από τα πιο ανατριχιαστικά θέματα που διατρέχουν την αφήγηση των γεγονότων, τα οποία έμελλαν να επιφέρουν το τέλος της αθωότητας με αυτόν τον τραγικό τρόπο στον τομέα της ενέργειας. Ωστόσο, η απορία, ο πόνος και η απώλεια δεν είναι τα μόνα βιώματα που αναπαριστώνται στη σειρά. Το “Chernobyl” παρακολουθεί ταυτόχρονα την πορεία όσων διερεύνησαν και κατάφεραν να καταλήξουν στα πραγματικά αίτια της τραγωδίας. Έτσι η μίνι-σειρά καταφέρνει με αριστοτεχνικό τρόπο να εναλλάσσει τα σημεία εστίασης μεταξύ πολιτών, πολιτικών και επιστημόνων, δηλαδή μεταξύ οδύνης, ματαιοδοξίας και αγωνίας.
Παραγωγή προσεγμένη έως την τελευταία λεπτομέρεια
Τα εύσημα για το αποτέλεσμα αξίζει να αποδοθούν τόσο στους δημιουργούς της σειράς, στους οποίους θα αναφερθούμε παρακάτω, όσο και στην εντυπωσιακή παραγωγή του Chernobyl. H μίνι-σειρά γυρίστηκε στην πόλη Visaginas στην Λιθουανία, όπου στέκεται ακόμη παροπλισμένο το πυρηνικό εργοστάσιο της περιοχής, το οποίο μάλιστα ήταν πανομοιότυπο σε σχεδιασμό και κατασκευή με αυτό του Chernobyl. Ο ρεαλισμός στην εικόνα ενισχύθηκε από τη χρήση οχημάτων και εξοπλισμού από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης. Παράλληλα, οι αριστοτεχνικές ερμηνείες των ηθοποιών χρωματίζονται από μία ελαφρά αλλά ευδιάκριτη «ξενική», «ανατολικοευρωπαϊκή» προφορά. Έτσι οι χαρακτήρες αποδίδονται πιο ρεαλιστικά, καθώς η παρουσία τους ταιριάζει καλύτερα στην ιστορική συγκυρία που προσπαθεί να αναπαρασταθεί μέσω της τηλεοπτικής αφήγησης.
Παρότι η σειρά δεν μπορεί να αποφύγει παντελώς κάποια από τα γνωρίσματα του δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ – όπως την επεξήγηση τεχνικών σημείων και κάποιους διάλογους που συνοψίζουν τα προς εξέταση ζητήματα – η θαυμάσια σεναριακή δομή της και η ατμοσφαιρική σκηνοθεσία της καταφέρνουν να αναγάγουν την σειρά στο επίπεδο της τέχνης, προσφέροντας στους τηλεθεατές ένα τηλεοπτικό προϊόν υψηλής ποιότητας. Φυσικά το HBO φημίζεται για τις ώριμες και «δύσκολες» αφηγήσεις του (“Big Little Lies”, “Sharp Objects” κ.α.), αλλά οι προαναφερθέντες δημιουργοί πραγματοποίησαν ένα πραγματικά καλλιτεχνικό επίτευγμα, εφόσον μπόρεσαν να στήσουν μία καθηλωτική σειρά με συνοχή, αγωνία, ενδιαφέροντες και πολύπλοκους χαρακτήρες χρησιμοποιώντας ως πρώτη ύλη μία ιστορία γεμάτη τεχνικές λεπτομέρειες.
Περί τίνος πρόκειται τελικά;
Διερευνώντας το επικοινωνιακό πλαίσιο, τις αναφορές και τους υπαινιγμούς του “Chernobyl” σχετικά με την ιστορική συνθήκη και τον τρόπο διαχείρισης της κρίσης, ο θεατής δεν μπορεί παρά να αναρωτηθεί για το πραγματικό μήνυμα της σειράς – αν δεχτούμε ότι υπάρχει κάτι τέτοιο. Σαφώς η σειρά καταδεικνύει τα κακώς κείμενα: τους φανατισμένους «πατριώτες», τους αδαείς πολιτικούς, τους φιλόδοξους γραφειοκράτες που δρουν ανενόχλητοι και προοδεύουν σε ένα καθεστώς που ευνοεί την εξουσιομανία και την καταπίεση. Όμως, σε μία ολοκληρωμένη και ελκυστική αφήγηση “οι κακοί” υπάρχουν, για να ανταζωνίζονται τους “ήρωες”, προκαλώντας την απαραίτητη σύγκρουση. Και το “Chernobyl” δεν υπολείπεται σε ήρωες και βρίθει από συγκρούσεις.
Εντούτοις η μίνι- σειρά του HBO δε θα πρέπει να ερμηνευθεί ως ένα στείρο “κατηγορώ” ενάντια στον κομμουνισμό, αλλά μάλλον ως μία λεπτομερής σκιαγράφηση του εκφυλισμού ενός άλλοτε μεγάλου ιδεώδους και μίας κάποτε ισχυρής δύναμης. Σίγουρα εμμένει στα κακώς κείμενα της πρώην Σοβιετικής Ένωσης – ας μην ξεχνάμε εξάλλου ότι είναι αμερικανικό προϊόν, δηλαδή η ερμηνεία του πρότερου αντίπαλου δέους της Σοβιετικής Ένωσης. Παρόλα αυτά οι νεότερες γενιές, που μεγάλωσαν στη μετα-πυρηνική εποχή, αξίζει να αναρωτηθούν αν τα γεγονότα που αναπαριστώνται στη σειρά, όσο ακραία κι αν φαίνονται, θα μπορούσαν να επαναληφθούν από οποιαδήποτε άλλο σύγχρονο καθεστώς, που ευνοεί την εξουσιομανία και τον ιμπεριαλισμό.
Όπως αναγράφεται στους τίτλους τέλους του πέμπτου επεισοδίου, η σειρά είναι αφιερωμένη «στη μνήμη όλων αυτών που υπέφεραν και θυσιάστηκαν». Πώς αλλιώς θα μπορούσε άλλωστε να κλείσει ο κύκλος αυτής της δραματικής αφήγησης που αποδίδει φόρο τιμής σε όσους απλούς πολίτες αγωνίστηκαν για τον περιορισμό της ζημιάς, σε όσους πολιτικούς σήκωσαν το ανάστημά τους ενάντια στη γραφειοκρατία ενός διεφθαρμένου πολιτικού συστήματος και σε όσους επιστήμονες τόλμησαν να πουν την αλήθεια, για να διαφυλάξουν τη μοίρα της ανθρωπότητας;
Έλενα Αγαπητού
