Μουσειο…λόγος: «Η κλοπή της Ιστορίας»

Γράφει η Ηλιάνα Ζιώγα

Μουσειολόγος - Επιμελήτρια Εκθέσεων
Υπ. Διδάκτωρ Μουσειολογίας
& Επικοινωνίας της Επιστήμης

Πριν λίγες μέρες, είδε το φως της δημοσιότητας ένα γεγονός που συντάραξε την κοινωνική και πολιτιστική ζωή σε ολόκληρη την υφήλιο. Οι κλοπές αρχαιοτήτων από το Βρετανικό Μουσείο μονοπωλούσαν τα ειδησεογραφικά μέσα που αναζητούσαν απαντήσεις από το παλαιότερο κρατικό μουσείο της Ευρώπης. Περίπου 2.000 αρχαιότητες φαίνεται να εξαφανίστηκαν από τις αποθήκες του Μουσείου.

Ο ιστορικός και έμπορος τέχνης Ιτάι Γκραντέλ, σύμφωνα με δημοσιεύματα, είχε ειδοποιήσει το μουσείο πως εντόπισε ένα ρωμαϊκό αντικείμενο προς πώληση σε διαδικτυακή πλατφόρμα. Παρόλα αυτά, οι ανώτεροι υπάλληλοι του μουσείου διαβεβαίωσαν ότι δεν υπήρχε κάποια παραβίαση και τα αντικείμενα που ανέφερε ο ιστορικός βρίσκονταν στη συλλογή του μουσείου. Πολλές από τις αρχαιότητες φαίνεται ότι κατέληξαν σε διάφορες ηλεκτρονικές πλατφόρμες δημοπρασιών, συμπεριλαμβανομένου του eBay, όπου πωλούνταν σε χαμηλές τιμές και δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματική τους αξία.

Ειδικοί υποστηρίζουν το ενδεχόμενο να μην μπορέσουμε ποτέ να γνωρίσουμε τον ακριβή αριθμό των αντικειμένων που έχουν χαθεί. Η έρευνα, που βρίσκεται σε εξέλιξη, δείχνει ότι οι κλοπές αρχαιοτήτων δεν είναι «καινούργιο», αλλά πιθανότατα ξεκίνησαν πριν από μια δεκαετία. Το πρόσωπο που εμπλέκεται φαίνεται να είναι ο συντηρητής και επιμελητής Πίτερ Χιγκς, ο οποίος ακόμη είχε την ευθύνη για το Τμήμα Ελληνικών Αρχαιοτήτων και το Μουσείο προχώρησε άμεσα στην απόλυση του.

Η είδηση αυτή συγκλόνισε την Ελλάδα, διότι στο Βρετανικό Μουσείο βρίσκονται τα Μάρμαρα του Παρθενώνα, η περηφάνεια μας, η ταυτότητα μας. Τα εκθέματα που είναι συνυφασμένα με τις έννοιες δημοκρατία και ελευθερία.

Οι πολύτιμες αυτές αρχαιότητες αφαιρέθηκαν και κλάπηκαν από τον Λόρδο Έλγιν στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν η Τουρκία ξεκινά τις πολεμικές συγκρούσεις με τη Γαλλία  και η Βρετανία βρίσκει την ευκαιρία να διορίσει πρεσβευτή στην Τουρκία  τον Λόρδο Έλγιν.

Ο Λόρδος Έλγιν γνώριζε τα «θαύματα» της ελληνικής αρχιτεκτονικής και συγκροτεί ομάδα καλλιτεχνών με σκοπό να γίνουν αρχιτεκτονικά σχέδια, επικεφαλής της ομάδας αναλαμβάνει ο ζωγράφος Giovanni Lusieri. Είναι το τέλος του 19ου αιώνα και η Ελλάδα βρίσκεται υπό την οθωμανική κυριαρχία. Η ομάδα των καλλιτεχνών του Έλγιν φτάνει στην Αθήνα, αλλά η επίσκεψή τους στην Ακρόπολη θα τους επιτραπεί 6 μήνες αργότερα, καταφέρνοντας  να δωροδοκήσουν τον στρατιωτικό κυβερνήτη με το ποσό των 5 λιρών ανά επίσκεψη.

Το γεγονός αυτό ξεκίνησε μια αλυσίδα δωροδοκίας και διαφθοράς μεταξύ των αξιωματικών, που συνεχίστηκε μέχρι τη στιγμή που τα μάρμαρα ετοιμάστηκαν για την μεταφορά τους προς την Αγγλία. Κατά τη διάρκεια των εργασιών απαγορεύεται η είσοδος της ομάδας στην Ακρόπολη λόγω επικείμενης επίθεσης από τη Γαλλία.  Έτσι ο Έλγιν αναγκάζεται να βρει έναν τρόπο να ανακτήσει την πρόσβαση στην Ακρόπολη, ασκώντας έντονη επιρροή στον σουλτάνο της Κωνσταντινούπολης και εξασφαλίζοντας έγγραφο, το γνωστό φιρμάνι. Αυτό το φιρμάνι αποτελούσε εντολή από τον σουλτάνο προς τις Αρχές των Αθηνών, διατάσσοντας την επιτροπή στην Ακρόπολη να επιτρέψει την συνέχιση των εργασιών της ομάδας του Έλγιν στην Ακρόπολη.

Το φιρμάνι του σουλτάνου ανέφερε: «Οι καλλιτέχνες να μη συναντήσουν αντίδραση στο να περπατήσουν, να επιθεωρήσουν, να μελετήσουν τις μορφές και τα κτίρια που επιθυμούν να σχεδιάσουν ή να αντιγράψουν, ή στο να τοποθετήσουν σκαλωσιές γύρω από τον αρχαίο ναό, ή στο να αντιγράψουν σε ασβεστόλιθο ή σε γύψο τα αναφερόμενα κοσμήματα και μορφές ή στο να σκάψουν, αν το βρίσκουν αναγκαίο, σε αναζήτηση επιγραφών ανάμεσα στα απορρίμματα. Ούτε να παρεμποδιστούν από το να πάρουν οποιαδήποτε κομμάτια από πέτρες με επιγραφές ή με μορφές».

Το επιχείρημα των Βρετανών, από την πρώτη στιγμή, ήταν πως η απομάκρυνση των αρχαιοτήτων έγινε με σκοπό να τα «προστατέψουν» από τη βαρβαρότητα των Τούρκων. Ο Έλγιν κατάφερε με διάφορα μέσα να αποσπάσει το παραπάνω φιρμάνι και να μπορέσει να μεταφέρει στην Αγγλία τις αρχαιότητες, όπου και τελικά βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο, αποτελώντας μέρος της συλλογής του.  

Πρόσφατα είδε το φως της δημοσιότητας μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε με τη χρηματοδότηση ενός Έλληνα βιομήχανου, στην οποία περισσότεροι από τους μισούς Βρετανούς φαίνεται ότι υποστηρίζουν την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα.

Συγκεκριμένα, το 54% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι αρχαιότητες πρέπει να επιστραφούν στην αρχική τοποθεσία, στην Ακρόπολη. Η δημοσκόπηση βασίστηκε σε ένα δείγμα περίπου 2.000 πολιτών και πραγματοποιήθηκε από τον οργανισμό Parthenon Project (13/10/2022). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα που δημοσιεύθηκαν από το BBC, μόλις το 16% των συμμετεχόντων στη δημοσκόπηση είναι υπέρ της διατήρησης των Γλυπτών στο Βρετανικό Μουσείο.

Την ίδια χρονιά (2022) η εφημερίδα «Καθημερινή» μετά από μια σειρά ερωτημάτων προς τον εκπρόσωπο του Βρετανικού Μουσείου αποσπά σημαντικές δηλώσεις για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα. Σύμφωνα με το δημοσίευμα της «Κ»  το Βρετανικό Μουσείο δεν συζητά πιθανή επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα. Ωστόσο, δηλώνει ότι είναι ανοιχτό στον δανεισμό. Το τελευταίο αποτελεί συμπέρασμα που προέκυψε από τις δηλώσεις του εκπροσώπου του μουσείου προς την εφημερίδα μετά από πολλαπλά ερωτήματα. Επίσης, ο εκπρόσωπος επισημαίνει τη στενή σχέση του με τον Οργανισμό των “Ηνωμένων Εθνών για την Εκπαίδευση, την Επιστήμη και τον Πολιτισμό” (UNESCO) και υποστηρίζει την προσπάθεια επέκτασης της δημόσιας πρόσβασης στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά και επικεντρώνεται στην ευρύτερη προώθηση της πρόσβασης στην πολιτιστική κληρονομιά.

Ο Τζορτζ Οζμπορν, επικεφαλής του Βρετανικού Μουσείου, μίλησε το 2022 στον βρετανικό ραδιοσταθμό LBC για τα Γλυπτά του Παρθενώνα δηλώνοντας ότι: «Νομίζω ότι υπάρχει μία συμφωνία που μπορεί να επιτευχθεί, και να αφηγηθούμε και τις δύο ιστορίες, στην Αθήνα και στο Λονδίνο». Ο πρόεδρος του Βρετανικού Μουσείου πρότεινε εκ νέου το ενδεχόμενο δανεισμού των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα. Αυτή η προοπτική έχει απορριφθεί από την ελληνική πλευρά μέχρι σήμερα, καθώς θεωρείται ότι με τον δανεισμό θα εμφανιζόταν έμμεση αναγνώριση της βρετανικής ιδιοκτησίας των Γλυπτών.

«Θα πρέπει, όσοι υποστηρίζουν ότι τα Γλυπτά του Παρθενώνα αποτελούν 200 χρόνια αναπόσπαστης ιστορίας του Βρετανικού Μουσείου, να ξανασκεφτούν τι είναι τελικά ηθικό και δίκαιο. Η πλειονότητα των Βρετανών πολιτών (σε ποσοστό 78% σύμφωνα με την Sunday Times του Λονδίνου) αλλά και η παγκόσμια κοινότητα επιθυμούν την επιστροφή και επανένωση των αρχιτεκτονικών γλυπτών του Παρθενώνα. Επομένως, πρωτοβουλίες όπως π.χ. η δημιουργία ενός πιστού αντιγράφου από τα γλυπτά του Παρθενώνα από το Ινστιτούτο Ψηφιακής Αρχαιολογίας της Οξφόρδης είναι θετική, καθώς μάλιστα προέρχεται από ένα βρετανικό ίδρυμα. Αρκεί, φυσικά, τα αντίγραφα αυτά να παραμείνουν στο Βρετανικό Μουσείο, όταν τα πρωτότυπα θα επιστρέψουν από το Λονδίνο στο Μουσείο Ακρόπολης», όπως δήλωσε ο Γενικός Διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης, Καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης, στο ethnos.gr, σχολιάζοντας την πρόταση του Roger Michel, διευθυντή του Ινστιτούτου Ψηφιακής Αρχαιολογίας, να εκθέσει το Βρετανικό Μουσείο τα αντίγραφα και να επιστρέψει τα πρωτότυπα στην Ελλάδα, αλλά και τη στάση του Βρετανικού Μουσείου.

Ποια θα είναι η στάση της διοίκησης του Βρετανικού Μουσείου και της Βρετανικής Κυβέρνησης για την επιστροφή των ελληνικών αρχαιοτήτων μετά τις νέες εξελίξεις;