ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΠΟΙΗΣΗΣ : Η ομιλία της Μαρίας Σκουρολιάκου την εκδήλωση που διοργάνωσε η Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών
Η Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών (Π.Ε.Λ.) τίμησε την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, την ΤΕΤΑΡΤΗ 20 ΜΑΡΤΙΟΥ 2024 στις 18:00 μμ στο ΣΑΡΟΓΛΕΙΟ ΜΕΓΑΡΟ με μια άρτια λογοτεχνική, καλλιτεχνική και συγκινητική εκδήλωση.
Χαιρετισμό απεύθυνε η Πρόεδρος της Π.Ε.Λ. Αγγελική - Ψακή Κωβαίου. Τιμώμενα πρόσωπα της εκδήλωσης ήταν ο Νικόλαος Κούκης - Πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού και ο Ευάγγελος Ντελής - Λογοτέχνης, Εκπαιδευτικός, μέλος της Π.Ε.Λ.
Ομιλητές ήταν η Μαρία Σκουρολιάκου - Ποιήτρια, λογοτέχνης και η Καλλιόπη Δημητροπούλου - Εκπαιδευτικός, λογοτέχνης.
Την εκδήλωση πλαισίωσαν οι μουσική Καλλιόπη Μητροπούλου (βιολί, φωνή) και Wera Kidzeski (τσέλο, φωνή)
Ακολούθησε ελεύθερο βήμα σε ποιητές και μέλη της Π.Ε.Λ. για απαγγελίες ποιημάτων.
Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΣΚΟΥΡΟΛΙΑΚΟΥ
Παγκόσμια ημέρα ποίησης! Κάθε Μάρτη βρισκόμαστε σε τέτοιες γιορτινές συνάξεις, με επετειακές εκδηλώσεις, ποιητικές αναφορές, ωστόσο, κάθε χρόνο όλο και περισσότερες πληγές. Αιμορραγούμε και αιμορραγεί ο Λόγος.
Ας μιλήσουμε λοιπόν για τον ρόλο της ποίησης, για τον πολιτισμό της ποίησης, για την ποίηση στον πολιτισμό μας. Για την ποίηση που, μέσα από τους ορισμούς της όλους, είναι ωδίνες λέξεων. Η φωνή της, πυρπολημένη στα έγκατα του ποιητή, μιλά τη φωνή του κόσμου. Γιατί ο ποιητής έχει την ευλογία υπό τους ήχους ενός μυστικού ρυθμού ν’ αποκαλύπτει να κάνει ορατό το αόρατο, να σημαίνει να εκφράζει την ανείπωτη αγωνία για την αφόρητη ύλη του ανθρώπου για τον τιτάνιο αγώνα προς την ομορφιά.
Έτσι ο ποιητής γίνεται ο Άλλος. Να η ευθύνη! Το ακατάλυτο όπλο των λέξεων, το εκπληκτικό εργαλείο της γλώσσας, που συν-κοινωνεί τους ανθρώπους είναι στα χέρια του. Ο Ελύτης λέει: «αν η γλώσσα αποτελούσε απλώς μέσο επικοινωνίας πρόβλημα δεν θα υπήρχε. Συμβαίνει όμως ν’ αποτελεί φορέα κι είναι μεγάλο το βάρος που το όργανο αυτό σηκώνει.» Γιατί η ποίηση μοναδικά απ’ όλα τα είδη λόγου, έχει από τη φύση της την δυνατότητα να προσεγγίζει με αμεσότητα τον αναγνώστη αλλά, και να προβάλλει αντίσταση στις μορφές κοινωνικής ενσωμάτωσης και στη διεθνή μαζική κουλτούρα. Και, μην ξεχνάμε πως αναδύθηκε από το πέλαγο αυτού του λαού κι ότι στην ελληνική γλώσσα, ο Λόγος είναι λογική. Μην ξεχνάμε, πως οι τραγικοί ποιητές έκαμαν μέσο παράστασης τον λόγο, για τα βάσανα, την παραβίαση του δίκιου, την αποτροπή του κακού.
Μέσω του χορού και του λόγου επινοούσαν τον τρόπο για να προκαλέσουν την αντίδραση και τη δράση. Κι αργότερα μέχρι τους νεότερους χρόνους η ποίηση έδωσε το ‘παρών’ στις δύσκολες ώρες του ανθρώπου.
Γιατί η ποίηση δεν εκπίπτει. Είναι αναλλοίωτη, αδιάφθορη, απειθάρχητη. Είναι στοιχείο όπως το νερό. Φεύγει η Ιλιάδα έρχεται το Ρομαντσέρο. Ύστερα από τον σαρωτικό Πίνδαρο, ακολουθεί η λαίλαπα του Δάντη. Ο Άμλετ είναι ο Ορέστης. Ο αρχαίος Σαίξπηρ είναι ο Αισχύλος. Μεγαλοφυΐες τόσες πολλές, πραγματικές άβυσσοι. Ο Όμηρος έχει πλανήτες σαν τον ήλιο. Τον Βιργίλιο με την Αινειάδα. Τον Λουκιανό με τη Φαρσαλιάδα, τον Τάσσο που έκαμε την Ιερουσαλήμ, τον Αριόστο που έγραψε τον Ρολάνδο, τον Μίλτωνα με τον ‘Απωλεσθέντα παράδεισο’, τον Καμόες, τον Βολταίρο.
Είναι άσβεστη κάμινος, ακόμα κι όταν έχει τις εκλείψεις της, τα σύννεφά της όπως κάθε τέχνη, αλλά πάντοτε δίνει στον άνθρωπο φως, κυρίως σε καιρούς σκλαβιάς. Το Δημοτικό τραγούδι, ο Ρήγας, ο Κάλβος, ο Σολωμός, που οι στίχοι τους έντυσαν το αίσθημα του Ξεσηκωμού και της αντίδρασης, για ν’ αναφερθούμε στο 1821, τη επέτειο του οποίου, σε λίγες μέρες γιορτάζουμε.
Οι ποιητές μας στη συνέχεα της Ιστορίας, μια ατέλειωτη λάμψη στον Όλυμπο της ποίησης και τις πλαγιές του μέχρι σήμερα. Ένας απέραντος ακόμα κήπος με τον θησαυρό της ποίησης διαχρονικά. Ποιον να πρωτοαναφέρουμε; Δεν θα μπορούσα λόγω χρόνου, να πω από μια λέξη έστω, από εκείνες που έχουν χτίσει το μέγα οικοδόμημά της.
Η ανθρωπότητα που διαβάζει είναι η ανθρωπότητα που γνωρίζει. Να γιατί είναι επικίνδυνη η γνώση για κάθε είδους επιβολή. Η ποίηση ως οντολογική δημιουργία επεκτείνει την ύπαρξη κι όταν ο ποιητής προσθέτει το δικό του ποιητικό ον, με γερά θεμέλια, τότε ποιεί! Γι’ αυτό πρέπει να ξέρει πού πηγαίνει, τι μάχεται. Γιατί στο τέλος μένει πάντα το ποίημα. Είτε αφορά τη μεταμόρφωση της ζωής που ήταν ο πόθος του Ρεμπώ είτε την μεταμόρφωση της κοινωνίας που ήταν ο πόθος του Μαρξ. Αυτές οι δύο σταθερές συνυπάρχουν στον μεγάλο του ανθρώπου αγώνα αιώνες τώρα.
Η αναρώτηση του Γερμανού ποιητή Χέντερλιν για την αναγκαιότητα των ποιητών στους μικρόψυχους καιρούς βρίσκει την απάντηση κατ’ εμέ, ότι ό ποιητής φέρει το χρέος να διασώσει τις λέξεις. Ένα ποίημα μου για τις λέξεις, από το ‘’Χρώμα Αύριο’’ λέει:
Οι λέξεις δεν ακούνε πια./ Σάλεψαν τα νοήματά τους / από τις / κατά συρροή ασέλγειες. Απ’ τους σεισμούς των πολλαπλών ερμηνειών/ και τη σφαγή ομνύοντας στ’ όνομά τους. Τις λεν σωστά μονάχα τα μικρά παιδιά / κρατώντας τες σφιχτά απ’ τα μισά τους γράμματα/ κι οι ποιητές τις άγριες νύχτες / που τις φωλιάζουν στοργικά /σκουπίζοντας το αίμα των πληγών. / Έξω στις σκοτεινές τις μέρες Νέρωνες κλώνοι καίνε τον άνθρωπο.
Ο Τίτος Πατρίκιος λέει «μας βρίσκει η ποίηση». Μας βρίσκει; Την βρίσκουμε; Με ποια έννοια, με ποιο μοίρασμα, με ποιο τρόπο σκέψης και ζωής τελείται τούτο; Γιατί η ποίηση, χωρίς ποιητική στάση ζωής, δεν εκπληρώνει τον προορισμό της. Κι η ποιητική στάση ζωής καλλιεργείται σε ατομικά και συλλογικά σχολεία.
Μας βρίσκει, όταν κοιτάμε μέσα μας και στοχαζόμαστε. Γιατί ο ποιητής φέρει ευθύνη για τη διακονία του λόγου. Είναι και πρέπει να είναι κοινωνικός παράγων, να ποθεί τον στέρεο κοινωνικά ιστό, βασικό στοιχείο για την ανύψωση του ατόμου, να μιλεί για την ακεραιότητα και τον προσωπικό πολιτισμό, στον οποίον ο αναγνώστης προστρέχει για να στοχαστεί κι όχι να ξεχαστεί. Ο Γιώργος Θέμελης γράφει «είμαστε άλλοι, τόσοι άλλοι» Είμαστε όμως;
Βρισκόμαστε σε μια εποχή που ο Καστοριάδης αποκάλεσε τόσο εύστοχα «εποχή της ασημαντότητας». Βιώνουμε την αλλοπρόσαλλη εξέλιξη διεθνών κοινωνικοπολιτικών γεγονότων, οικολογικών καταστροφών, διαστροφής θα έλεγα, παρασκευής ανθρωποπροϊόντων στον βωμό του κέρδους. Ο ανθρωπισμός έχει εκλείψει μαζί με τον προδομένο Διαφωτισμό και τις δημοκρατικές επαναστάσεις. Τις κοινωνίες διατρέχει βαθιά κρίση. Η μονοδιάστατη πρόοδος που συντελείται, δεν λαμβάνει υπόψη τα ανθρωπολογικά και κοινωνιολογικά κριτήρια.
Νέες ιδεολογίες προκρίνουν και καλλιεργούν ένα νόημα ζωής με το επίχρισμα της ισότητας και της προστασίας του ανθρώπου, υποβιβάζοντας τις κυρίαρχες ανάγκες του, που είναι η ευτυχία του ατόμου και του συνόλου.
Ταραγμένες εποχές υπήρξαν πολλές στη Ιστορία ως γνωστόν. Αντιποιητικές κατά μιαν έννοια, εποχές, δηλαδή παρακμής, της παιδείας και του πολιτισμού. Στην διαπίστωση αυτή ενίσταται ο Χριστόφορος Λιοντάκης γράφοντας πως, «δεν υπάρχουν ποιητικές και αντιποιητικές εποχές. Υπάρχουν δύσκολες εποχές που πυροδοτούν ποιητικά ερεθίσματα».
Συμβαίνει όμως σήμερα, να ζούμε την παγκοσμιοποίηση στην ακραία της μορφή, με κανόνες οικονομικών μηχανισμών, που ορίζουν τις κοινωνίες κι επιβάλλουν, την υλική και πνευματική ισχύ, σε περιβάλλον με εντυπωσιακή τεχνολογική ανάπτυξη, αλλά και με κερδοσκοπικό χαρακτήρα και σκοπό, οδηγώντας τις ζωές σταδιακά, σε φοβερή ένδεια. Παρατηρείται, διανοούμενοι να υπερασπίζονται την πολιτιστική μεταβολή, που θέλει τον άνθρωπο έρμαιο στις τεχνικές κοινωνικού ελέγχου, στραμμένο στην ατομικότητα, προκειμένου να διασώσει την προσωπική του οντότητα. Να παύει να νιώθει μέρος του συνόλου, του όλου και πλέον ο άλλος, να είναι ξένος, εχθρός.
Η ποίηση σε τέτοιες εποχές, με κλονισμένες αξίες, με τραυματισμένους θεσμούς, συμβάλλει στη δημιουργία ενός συλλογικού ασυνείδητου. Και τούτο, γιατί, η ποίηση είναι αληθινή, και απευθύνεται στη σκέψη που φλέγεται, που αναζητεί το βάθος της ύπαρξης και δεν χωρά στους τόπους, που αήθεις επικαλούνται το ήθος, που ανέντιμοι την εντιμότητα, σ’ έναν κόσμο, όπου οι αδύναμοι ζουν στο τέλμα της μοιρολατρίας, ανάμεσα σε επιτυχημένους στην υλιστική ευμάρεια, όπου κι ο ίδιος ο ποιητής, καλείται να πολεμήσει και τις δικές του ψευδαισθήσεις.
Επίσης, η ευαισθησία του ποιητή δεν θα πρέπει να κλείνεται σε στενά δογματικά πλαίσια, αλλά να εκφράζει την αντίσταση, την επανάσταση και να αποδίδει ό, τι μας αγγίζει, σε σχέση με τα μεγάλα κοινωνικά ζητήματα.
Ο ποιητής είναι στρατευμένος στην έννοια του ανθρώπου και απέναντι από κάθε τι που διαλύει την ύπαρξή του.
Η ποίηση μας βοηθάει να διατηρήσουμε τη ανθρωπιά μας. Πότε χαμηλόφωνα, με φωνή λυρική μιλώντας τα ιερά της ζωής, τον έρωτα, τη φύση, πότε με φωνή κοινωνική ή με κραυγή, ζητώντας να αντιδρούμε για τη ρημαγμένη ενδοχώρα του ανθρώπου, για το αίμα, τον πόλεμο, τη βία,την αναίτια δυστυχία των παιδιών, την ασέλγεια, την ανισότητα – ό, τι ταλανίζει εμάς, τον ΆΛΛΟΝ, το συλλογικό βίωμα.
Ταυτόχρονα, η ποίηση έχει υποστεί τις μεταβολές της, και υπάρχει η αντίληψη ότι ειδικά η πρόσφατη, είναι σκοτεινή. Ότι ο ποιητής στρέφεται στον εαυτόν του στην προσωπική του έκφραση με τη γραφή να φέρει αλληγορία προβληματική, γλώσσα, συμβολική, υπαινικτική, και αδιάφορη για την ανάγκη κατανόησης, την ώρα που η σημερινή κατάσταση σφραγίζεται από ραγδαία κρίση αξιών.
Τούτο είναι ένα ακανθώδες ζήτημα. Μπορούν οι ποιητές να απευθυνθούν στην κοινωνία; Πόσο είναι κοντά στην κοινωνία; Ποιητική νοημοσύνη, κατοικεί και στον πιο απλό άνθρωπο κι ας μη φέρει την ιδιότητα του ποιητή. Ο αναγνώστης της ποίησης θέλει αμεσότητα, επικοινωνία, θέλει το ‘εμείς’ με όλα τα συναισθήματα που το εκφράζουν, θέλει να μοιραστεί. Άλλωστε αυτός δεν είναι ο προορισμός της ποίησης;
Η ποίηση ως η άλλη γλώσσα μέσα στη γλώσσα, αγκαλιάζει συμπαντικά την ψυχή. Είναι λυτρωτική, χωρίς μυθοπλασία, αλλά με βιωματική αλήθεια. Αντλεί από τη ζωή, είναι πράξη ζωής και συντρέχει να κρατηθεί κανείς από το θαύμα της ζωής, να βρίσκει
τη δύναμη να παλεύει για την ομορφιά της, να αποκρούσει ό, τι καταλύει αυτή την ομορφιά.
Εδώ θα ήθελα να τονίσω πως ποίηση δεν είναι ο υπερχειλίζων λυρισμός για παράδειγμα, που περιγράφει ένα ωραίο τοπίο. Είναι το νόημα και το βάθος του τοπίου, η αλληγορία του η αμφισημία και η πολυσημία των στοιχείων που παραπέμπουν που οδηγούν στο ηθικό κώδικα των λέξεων.
Επίσης ο ποιητής φέροντας για τον εαυτόν του την ιδιότητα ετούτη, δεν υπηρετεί τη λέξη με εντιμότητα, όταν παρατηρεί αποστασιοποιημένος τον πάσχοντα κόσμο, γράφοντας με ονειρικό παράλογο με αθεματικότητα, χωρίς συνειρμό, κάνοντας τέχνη για την τέχνη. Η τέχνη αδελφώνει τους ανθρώπους κι όταν ο ποιητής διαβιεί στην αλλοτριότητα ενός περίκλειστου σύμπαντος, δεν διαφέρει από εκείνους που αδιαφορούν για τον άνθρωπο.
Το δραματικό του δημιουργού είναι ο εγκλωβισμός του για ανέλιξη, η έλξη της ματαιοδοξίας που εκτροχιάζει το αληθινό ζητούμενο, την ποιητική στάση ζωής, τον δρόμο του ποιητή προς τον άνθρωπο.
Δυο ψηφίδες μου από τις «Μικρογραφές» λένε: Όποιος δημιουργεί για να μείνει αθάνατος έχει ήδη πεθάνει». Και «από την πτήση ως την πτώση ένα φωνήεν διαδρομή».
Η σκυτάλη είναι στους νέους ποιητές, που ασυμβίβαστοι, αλώβητοι ακόμα από το σύστημα, βγαίνουν στο αύριο. Που μέσα στην ψηφιακή ταχύτητα, με την εμπειρία και τη γνώση της τεχνολογίας, με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, έχουν τη δυνατότητα συμπλέκοντας την ποίηση με άλλες τέχνες όπως θέατρο, μουσική, να προωθήσουν το μοίρασμά της, σε άτομα της νεαρής ηλικίας. Γράφοντας ποιήματα κατανοητά, στην νεανική ‘’ιδιόλεκτο’’, ποιήματα που θα ενθουσιάζουν και θα επιτρέπουν στους νέους να βρουν τη θέση τους στην ταραγμένη εποχή μας όπου η «τραπ» η οποία ακούγεται παντού, εξυμνεί και εμφυτεύει εμβόλιμα με τους αφορισμούς της τη βία.
Οι νέοι ποιητές έχουν το χρέος, την ευθύνη, να λειτουργήσουν «ως παιδαγωγοί», θέτοντας στον αντίποδα της ακαλαισθησίας της τραπ, την καλλιέργεια της ποίησης που εξυψώνει το πνεύμα του ανθρώπου. Να κάμουν τους νέους να γνωρίσουν και να αγαπήσουν την ποίηση. Να δικαιώσουν τις λέξεις των μεγάλων ποιητών που πέρασαν και μάτωσαν, παλεύοντας για έναν καλύτερο κόσμο.
Επειδή, «οι μέρες πια δεν μοσχοβολούν. Λέξεις ωμές ονομάζουν το μέλλον. Ασύμμετρες συνέπειες μπαινοβγαίνουν στις μισάνοιχτες συνειδήσεις. Ειρηνοποιοί αλαλάζοντες νίπτουν τα χέρια στη Μεγάλη Παρασκευή των αθώων.
Η ποίηση διεκδικεί το μερίδιο της φωνής της. Η ποίηση είναι στον δρόμο της αγάπης κι όποιος αγάπησε αληθινά δεν κατέστρεψε ποτέ.
Η Ποίηση είναι στα μονοπάτια της μνήμης όπου οι ρίζες ενώνουν το χώμα με τον ουρανό.
Είναι κραυγή στην σκοτεινιά των οριζόντων. Κοιτάζεται στον δικό μας καθρέφτη δακρύζοντας με το θαύμα μιας γέννησης, το ανέκκλητο του θανάτου, το μυστήριο του έρωτα.
Σπαράζει με τον ακατάσχετο πόνο της γης. Κοινωνάει την αισχύλεια σιωπή της ανισότητας. Εγείρει τις ανεπίδοτες κραυγές προς την ύβρη. Μιλεί για ένα ναι που παραμυθεί, για ένα όχι που σώζει. Όταν οι αλήθειες αιμορραγούν και θριαμβολογεί η απάτη, προσκαλεί να υψώσουμε τις λέξεις που φυλάσσουν τον ναό του αύριο.
Ν’ αντισταθούμε στην προσποίηση, την παραποίηση, την εκποίηση και άλλες προθέσεις.
Η ποίηση και η ποιητική στάση ζωής είναι το αντίπαλο δέος· το ανάχωμα στη φθορά.
Είναι ο δρόμος του ρίγους που ενεργοποιεί τις δυνάμεις της ανθρωπινότητας, σ’ έναν κόσμο με πληγωμένες προσδοκίες που τον διαχειρίζονται πρόσωπα, ασύστατα. Πρόσωπα που προκρίνουν και προωθούν την εικονική επιφάνεια που θαμπώνει.
Στο βάθος όμως των πραγμάτων λάμπει το μυστικό, το θεϊκό νόημα· το σοφό και ακήρατο «μέσα φως».
Η ΠΟΙΗΣΗ στον διαχρονικό της προορισμό, μας καλεί, με αυτό το φως, ν’ ανάψουμε τις ψυχές μας, για ν’ αληθέψει η ευχή των ποιητών που αγάπησαν και που τραγούδησαν του θυμαριού το χάδι, στης μέλισσας το ευλογημένο πέρασμα, την άγια τη βροχή και το ουράνιο τόξο.
Να ζωγραφίσουμε στον ουρανό του κόσμου τις παραστάσεις της ασπίδας του Αχιλλέα κι ο Μάης κι οι καρδιές να κεντούν τις παπαρούνες. Ν’ ανθίζει φλέβα ανοιχτή και άλικες φωνές να ντύσουν όποια φτάνει Ανάσταση».
Ως τότε,
«Αγρύπνα ποιητή, όπως το νυχτολούλουδο, όπως ο ήλιος χρυσορρόης πέφτει και αξεχώριστα τις σκιές φιλεί.
Μη κοιμηθείς, μην ξεχαστείς κι αποτελειώσει ο κόσμος!»
Μαρία Σκουρολιάκου
