Το ποιημα του Σαββατου - Ανθη της γραφης : ΜΙΛΤΟΣ ΣΑΧΤΟΥΡΗΣ

Ανθολόγηση Mαρία Σκουρολιάκου

Ένας μπαξές γεμάτο αίμα ο ουρανός και λίγο χιόνι/  
έσφιξα τα σκοινιά μου πρέπει και πάλι να ελέγξω τ’ αστέρια/
εγώ, κληρονόμος πουλιών,
έστω και με σπασμένα φτερά να πετάω».

Ο Μίλτος Σαχτούρης γεννήθηκε στις 29 Ιουλίου 1919 στην Αθήνα και στις 29 Μαρτίου 2005 απέδρασε προς τον δικό του ουρανό».  Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους μεταπολεμικούς Έλληνες ποιητές. Η ποίηση υπήρξε η μεγάλη του αγάπη κι ασχολήθηκε ολοκληρωτικά μ’ αυτήν εγκαταλείποντας στο τέταρτο έτος τη Νομική σχολή και μάλιστα καίγοντας τα βιβλία του.

Οι συντεταγμένες της ζωής του είναι συνυφασμένες με την μεταπολεμική εποχή. Τα συγκλονιστικά δεδομένα- παγκόσμιος πόλεμος, εμφύλιος,  μακρά ψυχροπολεμική περίοδος- δημιούργησαν ένα πλαίσιο ιστορικό και παράλληλα προσωπικό για τον ποιητή, μέσα στο οποίο η ποίησή του συναρμολογήθηκε με εφιάλτες και όνειρα. Κράτησε απόσταση από τα έντονα φιλοσοφικά ρεύματα και προσέγγισε το υπερρεαλιστικό και το φανταστικό.

Με μοναδική, διακριτή φωνή αποσυνδεδεμένη από την συμβατικότητα και την πνευματική παράδοση, οικοδομώντας μια ποιητική με ιδιαίτερη αισθητική και εικονοποιία, -με έντονη επιρροή από τον Εγγονόπουλο- με λεκτικούς πίνακες όπου κάθε στίχος είναι και μια διαφορετική εικόνα που  προβάλλει αυτόνομη. Ταυτόχρονα οι λέξεις του, ασύνδετες, δυναμικές, συνιστούν σκηνικά που διαμορφώνουν μια ιστορία και μια πραγματικότητα εκρηκτική η οποία κορυφώνεται στο ποίημα. Συμπαρασύροντάς τον αναγνώστη στη μαγεία του δικού του σύμπαντος, τον οδηγεί να ψάχνει την αθέατη πλευρά του συμβολικού, του παραλόγου και μαζί τού δραματικού.

«Με το πρόσωπο στον τοίχο» τρία χρόνια μετά τον Εμφύλιο, ο ποιητής ξορκίζει «το θηρίο με τα σιδερένια δόντια». Πάθος, οργή, δράμα και αγανάκτηση καθώς τα Χριστούγεννα του 1948 «πέφτει η οβίδα στη φάτνη / του μικρού Χριστού». Στην ίδια συλλογή η σκηνή, όπου «Η δυστυχία απ’ έξω έγδερνε τις πόρτες» κι αλλού η φοβερή Αποκριά όπου «πεθαμένα παιδιά ανέβαιναν ολοένα στον ουρανό».

Δεκατέσσερις ολιγοσέλιδες ποιητικές συλλογές που όμως συνιστούν ένα έργο συμπαγές, εξαιρετικής πρωτοτυπίας και υψηλής φόρτισης, με ποιητική γλώσσα ελλειπτική, λιτή και σοβαρή.
Μικρά ποιήματα μεγάλης έντασης και ρίγους, από σκηνές πολέμου και θανάτου, από βιώματα κατοχής, ενώ την ίδια στιγμή, ο ποιητής στήνει έναν ουρανό και καθώς βλέπει το βάθος του κάτω κόσμου, ταυτόχρονα υψώνει τα μάτια, για να πει το συγκλονιστικό του μήνυμα, τόσο διαχρονικό κι επίκαιρο, «τι μαύροι που είναι οι άνθρωποι / τι καθαρά που είναι τ’ άστρα».

Ο λόγος του, παρότι κρυπτικός, έχει σπαραχτική αληθοφάνεια και οδύνη για την ρημαγμένη ανθρώπινη ύπαρξη. Με εικόνες καθηλωτικές και εφιαλτικές, υπενθυμίζει τη λαθεμένη πορεία και τις ολέθριες επιπτώσεις της, όταν οι αξίες της ύπαρξης αλλοτριώνονται.  

Για το έργο του έγραψε ο Γιάννης Δάλλας: «Ο Σαχτούρης είναι για τους “μοντέρνους καιρούς” μας ένας ποιητής αρχετυπικών συμβόλων. Το υπέδαφος της ψυχής του είναι και σε αυτόν ο χθόνιος χώρος ενός ομαδικού υποσυνείδητου. Το εγώ του λειτουργεί με έκτακτη αφαιρετική δύναμη σαν ρουφήχτρα. Προς εκεί χωρούν κι κείθε αναχωρούν για τη γνωστή περιπέτεια – “περίπατος” κατά τον Σαχτούρη – όλα τα αιχμηρά και βάναυσα της σύγχρονης ιστορίας: αντικείμενα, συμβάσεις, ραδιουργίες ιδιωτικές ή δημόσιες. Γιατί ο Σαχτούρης έχει τη χάρη και τα πιο “ευτελή” του κοινωνικού περιβάλλοντος να τα κατεβάζει στο υπέδαφος του ποιητικού εγώ του και πάλι να τα ανεβάζει μια αρχετυπική δύναμη στην κοινωνική επιφάνεια.»

Ο Μίλτος Σαχτούρης  άφησε ανεξίτηλο στίγμα, στην ελληνική ποιητική παρακαταθήκη. Βραβεύτηκε τρεις φορές για το ποιητικό του έργο. Το 1956 με το Α΄ Βραβείο Νέοι Ευρωπαίοι Ποιητές από την ιταλική ραδιοφωνία και τηλεόραση για την συλλογή του «Όταν σας μιλώ», το 1962 με το Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή του «Τα Στίγματα» και το 1987 με το Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης για το έργο του «Εκτοπλάσματα».

Ταξιδεύοντας το ποιητικό του σύμπαν μολονότι πολλές φορές προσπαθούμε να αποκωδικοποιήσουμε αρκετά σημεία του, εισπράττουμε τη δύναμη της γραφής του, την ποιητική αξιοπρέπεια, την «πληγωμένη άνοιξη» που εκτείνεται από την εκδοχή του προσωπικού μέχρι το οικουμενικό, με την κραυγή του ποιητή για ό, τι στοιχειώνει τον τόπο του και τον κόσμο!  


ΚΑΤΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ
ΚΟΜΜΑΤΙΑ  
Κάτι επικίνδυνα κομμάτια
χάος
είν’ η ψυχή μου
που έκοψε με τα δόντια του
ο Θεός    

Άλλοι τα τριγυρίζουν πάνω σε σανίδια
τα δείχνουν
τα πουλάνε
τ’ αγοράζουν  

Εγώ δεν τα πουλώ.  

Οι άνθρωποι τα κοιτάζουν
 με ρωτάνε
άλλοι γελάνε
άλλοι προσπερνάνε  

Εγώ δεν τα πουλώ.
[ΠΟΙΗΜΑΤΑ, άπαντα (1945-1998)]
 
Ο ΠΟΙΗΤΗΣ
«Σὰ θὰ μὲ βροῦνε πάνω στὸ ξύλο τοῦ θανάτου μου
γύρω θά ‘χει κοκκινίσει πέρα γιὰ πέρα ὁ οὐρανὸς
μιὰ ὑποψία θάλασσας θὰ ὑπάρχει
κι ἕν’ ἄσπρο πουλί, ἀπὸ πάνω, θ’ ἀπαγγέλλει μέσα
σ’ ἕνα τρομακτικὸ τώρα σκοτάδι, τὰ τραγούδια μου».
[Τα στίγματα (1962)]      


Ο Μίλτος Σαχτούρης ήταν γιος του δικαστικού και κρατικού νομικού συμβούλου Δημητρίου Σαχτούρη και δισέγγονος του ναυάρχου και αγωνιστή του ’21 Γεωργίου Σαχτούρη από την Ύδρα. Το 1937 γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, εγκατέλειψε όμως τις σπουδές του στο τέταρτο έτος και αφοσιώθηκε στη λογοτεχνία, ζώντας από την πατρική του περιουσία. Το 1944 δημοσίευσε ποιήματα στο περιοδικό Ελεύθερα Γράμματα και ένα χρόνο αργότερα εξέδωσε την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο Η λησμονημένη.

Ακολούθησαν οχτώ ποιητικές συλλογές που εκδόθηκαν και στο συγκεντρωτικό τόμο Ποιήματα (1945-1971) του 1977, καθώς επίσης τα Χρωμοτραύματα (1980) και τα Εκτοπλάσματα (1986). Η τελευταία του ποιητική συλλογή με τίτλο Ανάποδα γυρίσαν τα ρολόγια  κυκλοφόρησε από τον Κέδρο το 1998. Ασχολήθηκε επίσης με τη μετάφραση έργων του Μπέρτολντ Μπρεχτ και του Φραντς Κάφκα. Η ποίησή του κυριαρχείται από συμβολικά και αρχετυπικά στοιχεία και κινείται στα εφιαλτικά πλαίσια του κλειστού ποιητικού του κόσμου, παρουσιάζοντας χαρακτηριστικές θεματολογικές, γλωσσικές και εκφραστικές εμμονές, πάντα όμως με μια βαθύτερη, αν και έμμεση, πολιτική αγωνία.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ: «Η Μουσική των νησιών μου» (1941) (αποκηρυγμένη συλλογή δημοσιευμένη με το ψευδώνυμο Μίλτος Χρυσάνθης) / «Η Λησμονημένη» (1945)/ «Παραλογαίς» (1948)/ «Μέ τό πρόσωπο στον τοίχο» (1952)/«Όταν σας μιλώ» (1956)/ «Τα φάσματα ή Ή χαρά στον άλλο δρόμο» (1958)/ «Ο περίπατος» (1960)/«Τα στίγματα» (1962)/ «Σφραγίδα ή Η όγδοη Σελήνη» (1964) /«Το Σκεύος» (1971)«Ποιήματα» 1945-1971 (Εκδόσεις Κέδρος, 1977)/«Χρωμοτραύματα» (1980)/ «Εκτοπλάσματα» (1986) /«Καταβύθιση» (1990)«Έκτοτε» (1996)/ «Ανάποδα γυρίσαν τα ρολόγια» (1998)/ Ποιήματα (1980-1998)» (Εκδόσεις Κέδρος, 2002)/ «Ποιήματα (1945-1998)» (Εκδόσεις Κέδρος, 2014)