75 χρόνια γεμάτα από αιματηρές συγκρούσεις

Οι σταθμοί στη σύγχρονη διάσταση του παλαιστινιακού ζητήματος, από την απόφαση του ΟΗΕ το 1947 μέχρι την τελευταία αναζωπύρωση

Γράφει η  Ιστορικός Βασιλική Λάζου

Η Παλαιστίνη, η βιβλική «γη της επαγγελίας», αποτέλεσε λόγω της γεωπολιτικής της σηµασίας το µήλον της έριδος από την αρχαιότητα ως τις µέρες µας. Στη σύγχρονη διάστασή του το παλαιστινιακό ζήτηµα µετρά πάνω από έναν αιώνα ζωής. Μεταβαλλόµενοι συσχετισµοί, συµπράξεις και αντιπαλότητες οδήγησαν σε διαρκείς συγκρούσεις και εκατόµβες νεκρών.

Λίγο προτού τελειώσει ο Α΄ Παγκόσµιος Πόλεµος οι Βρετανοί έσπευσαν να λάβουν τη µερίδα του λέοντος από την υπό διάλυση Οθωµανική Αυτοκρατορία αλλά και να εξασφαλίσουν τη στήριξη σιωνιστικών κύκλων που ενθάρρυναν τον αποικισµό της Παλαιστίνης από Εβραίους και ενίσχυαν το εβραϊκό εθνικό αίσθηµα. Λίγη σηµασία είχε ότι όχι µόνο δεν τους ανήκαν τα εδάφη που κυνικά διαµοίραζαν αλλά και ότι δύο χρόνια νωρίτερα είχαν «προσφέρει» τα ίδια ακριβώς εδάφη και στους Αραβες προκειµένου να τους προσεταιριστούν στον αγώνα εναντίον των Οθωµανών. Στην περίφηµη διακήρυξή του το 1917 ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών λόρδος Μπάλφουρ προέβλεπε τη δηµιουργία στα εδάφη της Παλαιστίνης µιας εθνικής εστίας για τους διάσπαρτους και κατατρεγµένους Εβραίους από όλο τον κόσµο. Εβραϊκά κύµατα µετανάστευσης (aliyah) από την ανατολική Ευρώπη και την Υεµένη προς την Παλαιστίνη είχαν ξεκινήσει ήδη από τον 19ο αιώνα. Συνέχισαν τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα και απέκτησαν αξιοσηµείωτη έκταση µε την άνοδο του ναζισµού και κυρίως µετά το Ολοκαύτωµα. Μυστικές ένοπλες σιωνιστικές οµάδες, όπως η Χαγκανά, η Ιργκούν κ.ά., επιτάχυναν την πίεση µε κάθε τρόπο, όπως µε τη βοµβιστική επίθεση στο ξενοδοχείο King David στην Ιερουσαλήµ, έδρα της Βρετανικής ∆ιοίκησης και του βρετανικού στρατού στην περιοχή.

Οι Βρετανοί, ο πρώτος πόλεµος και η «Νάκµπα»

Η Παλαιστίνη ήταν από τις πρώτες περιοχές που εγκατέλειψε η εξαντληµένη από τον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο Βρετανία, µε το Λονδίνο να ζητά το 1947 από τον νεοσύστατο ΟΗΕ να αποφανθεί σχετικά µε την τύχη της τελευταίας «εντολής» στη Μέση Ανατολή. Στις 29 Νοεµβρίου 1947 η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ µε 33 ψήφους υπέρ, ανάµεσά τους οι ΗΠΑ και όλο το σοβιετικό µπλοκ, 13 κατά, ανάµεσά τους και η Ελλάδα, και δέκα αποχές ψήφισε το σχέδιο διαχωρισµού της Παλαιστίνης σε δύο κράτη, το εβραϊκό και το αραβικό, µε την Ιερουσαλήµ να τίθεται υπό ειδικό καθεστώς για την απρόσκοπτη πρόσβαση των πιστών και των τριών µονοθεϊστικών θρησκειών. Το αραβικό κράτος θα αποτελούνταν από τη ∆υτική Οχθη και τη Λωρίδα της Γάζας, µε πρωτεύουσά του την Ανατολική Ιερουσαλήµ. Το εβραϊκό κράτος θα περιλάµβανε το 55,5% της Παλαιστίνης, έναντι 43,8% του αραβικού και 0,7% της Ιερουσαλήµ, παρόλο που οι Εβραίοι αποτελούσαν το 1945 το 30,8% του συνολικού πληθυσµού της Παλαιστίνης, ήταν συγκεντρωµένοι κυρίως στις πόλεις και κατείχαν µόλις το 6,3% της γης.

Στις 14 Μαΐου 1948 ο Νταβίντ Μπεν Γκουριόν ανακήρυξε πανηγυρικά την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, το οποίο αναγνωρίστηκε αµέσως από τις ΗΠΑ (15/5) και την ΕΣΣ∆ (17/5). Μία ηµέρα αργότερα στρατιωτικές δυνάµεις της Αιγύπτου, της Ιορδανίας, του Λιβάνου, του Ιράκ και της Συρίας επιτέθηκαν εναντίον του νεοσύστατου κράτους µε διακηρυγµένο στόχο την προστασία του αραβικού πληθυσµού του. Ηταν ο πρώτος από µια σειρά αραβοϊσραηλινών πολέµων που συγκλόνισαν την περιοχή.

Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων εκατοντάδες χιλιάδες Παλαιστίνιοι, περίπου το 85% του αραβικού πληθυσµού, ξεριζώθηκαν βίαια από τις πατρογονικές τους εστίες καταφεύγοντας σε Λίβανο, Συρία και Ιορδανία, όπου έζησαν και πέθαναν σε προσφυγικούς καταυλισµούς. Η «Νάκµπα» (Καταστροφή) ολοκληρώθηκε µε το Ισραήλ να αποκτά τον έλεγχο σχεδόν του συνόλου των εδαφών. Η Ιορδανία κατέλαβε τη γη που έγινε γνωστή ως ∆υτική Οχθη και η Αίγυπτος τη Γάζα. Η Ιερουσαλήµ χωρίστηκε στα δύο, µε το Ισραήλ να καταλαµβάνει το δυτικό µισό της και την Ιορδανία το ανατολικό.

Ο Πόλεµος των Εξι Ηµερών και η PLO

Υστερα από περιορισµένης κλίµακας διασυνοριακές συγκρούσεις ανάµεσα στην Αίγυπτο και το Ισραήλ κατά τη διάρκεια της κρίσης του Σουέζ το 1956, ένας νέος πόλεµος ξέσπασε το 1967. Ο Πόλεµος των Εξι Ηµερών µεταξύ του Ισραήλ και των γειτονικών του αραβικών χωρών, Αιγύπτου, Συρίας και Ιορδανίας, είχε αποτέλεσµα σηµαντικά εδαφικά κέρδη για το Ισραήλ, που έλαβε υπό τον έλεγχό του και διατήρησε, παρά την απόφαση του Συµβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, τη Λωρίδα της Γάζας, τη ∆υτική Οχθη, τη χερσόνησο του Σινά και τα υψώµατα του Γκολάν, µεταξύ Συρίας και Ισραήλ. Οι φενταγίν, οι Παλαιστίνιοι µαχητές, µετέφεραν τη βάση τους στην Ιορδανία.

Το 1964 συγκροτήθηκε η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO) µε σκοπό την ίδρυση παλαιστινιακού αραβικού κράτους στη γη που προηγουµένως διοικούνταν υπό τη βρετανική εντολή και που η PLO θεωρούσε ότι καταλαµβάνεται παράνοµα από το Ισραήλ. Ηγέτης της αναδείχθηκε από το 1969 ο Γιάσερ Αραφάτ, αρχηγός της κεντροαριστερής Αλ Φατάχ, της µεγαλύτερης φατρίας και ένοπλης οργάνωσης των Παλαιστινίων.

Ο πόλεµος του Γιοµ Κιπούρ

Ενας τέταρτος αραβοϊσραηλινός πόλεµος ξέσπασε τον Οκτώβριο 1973. Ο πόλεµος του Γιοµ Κιπούρ, που ξεκίνησε την ηµέρα της εβραϊκής εορτής του Εξιλασµού, κατέληξε σε νίκη των Ισραηλινών και σε σηµαντικές διεθνείς εξελίξεις. Τον Οκτώβριο του 1974 η Αραβική Συνδιάσκεψη αναγνώρισε την PLO ως τον µοναδικό εκπρόσωπο του παλαιστινιακού λαού και ένα µήνα αργότερα ο Αραφάτ συµµετείχε στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ως αντιπρόσωπός της.

Το 1978 µε τις συµφωνίες του Καµπ Ντέιβιντ µεταξύ Ισραήλ και Αιγύπτου υπογράφηκε συνθήκη ειρήνης βάσει της οποίας επιστράφηκε η χερσόνησος του Σινά στην Αίγυπτο, η οποία έγινε η πρώτη αραβική χώρα που αναγνώρισε το Ισραήλ. Τον Ιούνιο του 1982 οι Ισραηλινοί εισέβαλαν στον Λίβανο, µε αποτέλεσµα µεγάλες σφαγές αµάχων στα στρατόπεδα προσφύγων Σάµπρα και Σατίλα από φανατικούς µε την ανοχή των ισραηλινών δυνάµεων.

Σύµφωνα µε την έκθεση της ισραηλινής επιτροπής Kahan, ο Αριέλ Σαρόν, τότε υπουργός Αµυνας και µετέπειτα πρωθυπουργός (2001-06) του Ισραήλ, έφερε προσωπική ευθύνη για την αγνόηση του κινδύνου αιµατοχυσίας και εκδίκησης. Τον Ιούνιο του 2001 23 θύµατα της σφαγής υπέβαλαν καταγγελία εναντίον του Σαρόν ενώπιον βελγικού δικαστηρίου για γενοκτονία, εγκλήµατα πολέµου και εγκλήµατα κατά της ανθρωπότητας χωρίς να ασκηθεί δίωξη λόγω του πολιτικού του αξιώµατος. Ο Αραφάτ και η ηγεσία της PLO µεταφέρθηκαν στην Τυνησία.

Η µαζική εξέγερση της πρώτης Ιντιφάντα

Το 1987 ξέσπασε η πρώτη Ιντιφάντα, που διήρκεσε ως το 1993. Η µαζική εξέγερση των Παλαιστινίων εναντίον της ισραηλινής κατοχής ξεκίνησε από προσφυγικό καταυλισµό και γρήγορα εξαπλώθηκε στη Γάζα, τη ∆υτική Οχθη και την Ανατολική Ιερουσαλήµ. Οι παλαιστινιακές ενέργειες περιλάµβαναν από πολιτική ανυπακοή, γενικές απεργίες και µποϊκοτάζ ισραηλινών προϊόντων έως οδοφράγµατα, διαδηλώσεις και πετροπόλεµο µε τις ισραηλινές δυνάµεις ασφαλείας και προκάλεσαν το παγκόσµιο ενδιαφέρον. Υπολογίζεται ότι έχασαν τη ζωή τους 1.100 Παλαιστίνιοι και 160 Ισραηλινοί.

Το 1993 µε τη Συµφωνία του Οσλο υπό την επίβλεψη και την επήρεια της ηγεσίας των ΗΠΑ παραχωρήθηκε περιορισµένη αυτονοµία στη Λωρίδα της Γάζας και τη ∆υτική Οχθη. Το Ισραήλ ήλεγχε τη Γάζα για 38 χρόνια, δηµιουργώντας 21 εβραϊκούς οικισµούς. Το Ισραήλ διά του πρωθυπουργού Γιτζάκ Ράµπιν αναγνώρισε την Παλαιστινιακή Αρχή (ΠΑ) ως οµότιµο συνοµιλητή και η ΠΑ του Αραφάτ αναγνώρισε την ύπαρξη του κράτους του Ισραήλ αποδεχόµενη τις αποφάσεις 242 και 338 του ΟΗΕ και δεσµευόταν για ειρηνική επίλυση όλων των µεταξύ τους διαφορών. Σε µια µεταβατική περίοδο πέντε ετών θα λάµβανε χώρα η τελική διαπραγµάτευση για την Ιερουσαλήµ, τους Παλαιστίνιουνς πρόσφυγες, τους Ισραηλινούς εποίκους, την ασφάλεια και τα σύνορα.

Η δεύτερη Ιντιφάντα και η «φυλακή της Γάζας»

Οι διαπραγµατεύσεις συνεχίστηκαν µέχρι την έναρξη της νέας χιλιετίας, οδηγήθηκαν όµως σε τέλµα µετά τη δολοφονία Ράµπιν από φανατικό Εβραίο. Τον Σεπτέµβριο του 2000 ξεκίνησε η δεύτερη Ιντιφάντα µε αφορµή την προσβλητική για τους Παλαιστίνιους επίσκεψη του ακροδεξιού Ισραηλινού στρατηγού Αριέλ Σαρόν στο τέµενος Αλ Ακσα στην Ιερουσαλήµ. Ταραχές, βοµβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας και άλλες επιθέσεις έθεσαν τέλος στην κάποτε πολλά υποσχόµενη ειρηνευτική διαδικασία.

Το 2005 το Ισραήλ απέσυρε τα στρατεύµατά του και τους εποίκους του, ύστερα από 38 χρόνια, από τη Λωρίδα της Γάζας. Υπολογίζεται ότι 2,1 εκατοµµύρια Παλαιστίνιοι, από τους οποίους το 40% κάτω των 15 ετών, ζουν σε εφιαλτικές συνθήκες σε αυτή την πιο πυκνοκατοικηµένη περιοχή του πλανήτη µε µόλις 5% πόσιµο νερό, ελάχιστη ηλεκτρική ενέργεια και κατεστραµµένες υποδοµές. Παρόλο που το Ισραήλ εγκατέλειψε τον έλεγχο, διατηρεί τον χερσαίο, εναέριο και θαλάσσιο αποκλεισµό της περιοχής από το 2007, µετατρέποντας τη Γάζα σε υπαίθρια φυλακή.

Η ορµητική Χαµάς και ο πυροκροτητής Τραµπ

Το 2006 η Χαµάς, το Κίνηµα Ισλαµικής Αντίστασης, µια σουνιτική ισλαµιστική µαχητική οµάδα που ιδρύθηκε το 1987 ως παρακλάδι της αιγυπτιακής Μουσουλµανικής Αδελφότητας, κέρδισε τις παλαιστινιακές βουλευτικές εκλογές. Ακολούθησαν µάχες µεταξύ της Χαµάς και της Φατάχ, στις οποίες επικράτησε το 2007 η Χαµάς. Η οµάδα έχει πραγµατοποιήσει βοµβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας και έχει επανειληµµένα ζητήσει την καταστροφή του Ισραήλ, µε το οποίο έχει εµπλακεί σε αιµατηρές συγκρούσεις το 2008, το 2012 και το 2014.

Τον Απρίλιο του 2014, ύστερα από αιγυπτιακή διαµεσολάβηση, η Χαµάς και η Φατάχ συµφώνησαν στον σχηµατισµό εθνικής παλαιστινιακής κυβέρνησης. Το 2017 ο Ντόναλντ Τραµπ ανακοίνωσε τη λεγόµενη «Συµφωνία του αιώνα», η οποία προέβλεπε την ίδρυση ενός κράτους για τους Παλαιστίνιους, παραβλέποντας όµως τις σχετικές αποφάσεις του Συµβουλίου Ασφαλείας, επιβραβεύοντας την εποικιστική πολιτική του Ισραήλ και αποδεικνύοντας τη µονόπλευρη στάση του στο ζήτηµα. Το 2018 η αµερικανική πρεσβεία µεταφέρθηκε στην Ιερουσαλήµ προκαλώντας σφοδρές αντιδράσεις.

Παράλληλα ο Αµερικανός πρόεδρος ξεκίνησε το 2020 προσπάθεια για οµαλοποίηση των σχέσεων του Ισραήλ µε αραβικά κράτη (Ηνωµένα Αραβικά Εµιράτα, Μπαχρέιν, Σουδάν, Μαρόκο) απέναντι στο θεοκρατικό καθεστώς του Ιράν. Οι λεγόµενες Συµφωνίες του Αβραάµ στοχεύουν στην εξοµάλυνση των διπλωµατικών σχέσεων αραβικών κρατών µε το Ισραήλ, µε συµφωνίες αµοιβαίου οφέλους για τους εµπλεκόµενους. Στην αυγή µιας ευρύτερης γεωπολιτικής µετάβασης, το Ισραήλ οµαλοποιεί τις σχέσεις του µε όλο και περισσότερα αραβικά κράτη και ισχυροποιείται απέναντι στο Ιράν, ενώ ο παλαιστινιακός λαός βλέπει το σχέδιο για τη δηµιουργία ενός βιώσιµου και ανεξάρτητου κράτους να αποµακρύνεται.

Οι κομάντο και ο «Μαύρος Σεπτέμβρης»

Το 1970 βίαιες αντιπαραθέσεις των φενταγίν με τον ιορδανικό στρατό, αεροπειρατείες και ομηρία σε τρία πολιτικά αεροσκάφη οδήγησαν στον «Μαύρο Σεπτέμβρη», την εκδίωξη των Παλαιστινίων από την Ιορδανία και την εγκατάστασή τους στον Λίβανο. Στις δεκαετίες 1960 και 1970 η Φατάχ παρείχε εκπαίδευση σε μεγάλο αριθμό οργανώσεων από την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή, την Ασία και την Αφρική και οι φενταγίν της πραγματοποίησαν μεγάλο αριθμό επιθέσεων, συμπεριλαμβανομένων αεροπειρατειών και τρομοκρατικών ενεργειών εναντίον ισραηλινών στόχων στη Μέση Ανατολή και τη δυτική Ευρώπη.

Από τις πιο γνωστές είναι η «σφαγή του Μονάχου» κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων του 1972, όταν μέλη της ισραηλινής αποστολής έπεσαν θύματα απαγωγής. Επίσης γνωστή είναι η αεροπειρατεία σε αεροπλάνο της Air France το 1976 που κατέληξε σε αιματηρή επέμβαση των ισραηλινών ειδικών δυνάμεων στο αεροδρόμιο Εντέμπε της Ουγκάντα.

Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης σκοτώθηκε και ο επικεφαλής των ισραηλινών δυνάμεων εφόδου, αντισυνταγματάρχης Γιονατάν Νετανιάχου, μεγαλύτερος αδερφός του σημερινού πρωθυπουργού του Ισραήλ Μπενιαμίν Νετανιάχου.