Ερνέστος Τσίλερ: Σεβασμός στο ελληνικό μέτρο

Η Εθνική Πινακοθήκη, θέλοντας να τιμήσει δεόντως τον Τσίλερ (και παράλληλα να αποτίσει φόρο τιμής στον Μαρίνο Καλλιγά, διαπρεπή ιστορικό τέχνης και βυζαντινολόγο, διευθυντή της Εθνικής Πινακοθήκης από το 1949 έως το 1971), ετοίμασε το 2010 μια έκθεση προς ανάδειξη των πολύτιμων εκθεμάτων (εκατοντάδων σχεδίων, χειρογράφων κ.λπ.) του αρχείου Τσίλερ, που κατέχει από το 1961.

Το πρώτο από τα κείμενα που συμπεριελήφθησαν στον κατάλογο τής εν λόγω έκθεσης (τιτλοφορείται «Ερνέστος Τσίλλερ – Αρχιτέκτων, 1837-1923») ήταν εκείνο της αείμνηστης Μαρίνας Λαμπράκη – Πλάκα, τότε διευθύντριας της Εθνικής Πινακοθήκης.

Η Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα

Η διαπρεπής καθηγήτρια της Ιστορίας της Τέχνης είχε γράψει τα ακόλουθα για τον Ερνέστο Τσίλερ:

Ο Ερνέστος Τσίλλερ, ο νεαρός αρχιτέκτονας από τη Σαξονία, είναι μόλις εικοσιτεσσάρων ετών όταν φτάνει στην Αθήνα, το 1861, ένα χρόνο πριν από την έξωση του βασιλέα Όθωνα. Η Αθήνα, που του φαίνεται σαν ένα «μεγάλο χωριό», φέρει ήδη τη σφραγίδα του νεοκλασικού ύφους που της είχαν δώσει οι Βαυαροί αρχιτέκτονες. Αλλά και ο νεαρός Τσίλλερ είναι διαποτισμένος από τα ίδια ιδεώδη, αφού ο νεοκλασικισμός είναι το κυρίαρχο ύφος σ’ ολόκληρη την Ευρώπη, με ιδιαίτερη έμφαση στη Γερμανία. Ο Λουδοβίκος Α΄, ο φιλάρχαιος και φιλέλλην βασιλέας της Βαυαρίας, πατέρας του Όθωνα, είχε μετατρέψει την πρωτεύουσά του, το Μόναχο, σε «Αθήνα επί του Ίζαρος» (σ.σ. Ίζαρ είναι το όνομα του ποταμού που διαρρέει την πρωτεύουσα της Βαυαρίας) και φιλοδοξούσε να ξαναδώσει στην πρωτεύουσα της νέας Ελλάδας το αρχαίο κλέος, ζωντανεύοντας στα κτήριά της τους αρχαίους ρυθμούς.

Ο Ερνέστος Τσίλερ μαζί με τη σύζυγό του, Σοφία Δούδου

Ο νέος αρχιτέκτονας έρχεται στην Αθήνα με μια σημαντική και ιδιαίτερα τιμητική αποστολή: να επιβλέψει τις οικοδομικές εργασίες της Σιναίας Ακαδημίας, που είχε σχεδιάσει ο Δανός αρχιτέκτονας Θεόφιλος Χάνσεν, δάσκαλος και εργοδότης του στη Βιέννη. Ο Τσίλλερ ανακαλύπτει τις αρχαιότητες της Αθήνας αλλά και της υπόλοιπης Ελλάδας, τις αυθεντικές πηγές του αρχιτεκτονικού ιδεώδους που επιθυμούσε να υπηρετήσει: ενός νεοκλασικισμού που θα αντλούσε έμπνευση από τα ίδια τα μνημεία και θα μπορούσε να αντέξει τη γειτνίαση με τα αρχαία αριστουργήματα. Δεν ήταν μόνο τα μνημεία που καθοδηγούσαν τον νέο αρχιτέκτονα στο έργο του, αλλά κυρίως ο μεγάλος δάσκαλος και κριτής κάθε αρχιτεκτονικού ή γλυπτικού έργου που προοριζόταν για το ύπαιθρο: ο ήλιος, το αττικό φως, το φως της Ελλάδας.

Ο νέος αρχιτέκτονας, παράλληλα με το έργο που έχει αναλάβει, μελετάει με πάθος τα αρχαία μνημεία, τον Παρθενώνα, το Ερέχθειο, το Θησείο, τον ναό της Αφαίας στην Αίγινα. Καθώς έχει σπουδάσει και ζωγραφική, σχεδιάζει με ακρίβεια και καλλιτεχνική ευαισθησία αρχαία μέλη, διακοσμητικά μοτίβα και αγάλματα και αναπαράγει τα λείψανα της πολυχρωμίας, ζωντανής ακόμη, αφήνοντάς μας μιαν ανεκτίμητη μαρτυρία. Διενεργεί ακόμη και ανασκαφές στο Θέατρο του Διονύσου και στο Παναθηναϊκό Στάδιο και δημοσιεύει μελέτες όπου αποδεικνύει ότι η καμπυλότητα που παρατηρείται στον Παρθενώνα και σε άλλα μνημεία δεν οφείλεται σε καθίζηση, όπως υποστήριζαν άλλοι μελετητές, αλλά είναι ηθελημένη και εκφράζει μιαν ύψιστη αισθητική εκλέπτυνση, υπηρετώντας παράλληλα και λειτουργικούς σκοπούς.

Ο Ερνέστος Τσίλλερ θα επιβλέψει και άλλα μνημειακά έργα που χτίζονται την εποχή αυτή στην Αθήνα: την Εθνική Βιβλιοθήκη, το Ζάππειο, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, όπου θα σχεδιάσει μια νέα πρόσοψη, αλλά δεν θα περιοριστεί σ’ αυτό τον ρόλο. Ο καλλιεργημένος και ταλαντούχος αρχιτέκτονας συνδέεται με τους κύκλους του παλατιού του νέου Δανού άνακτα Γεωργίου του Α΄, με την αριστοκρατία και με τους πλούσιους αστούς της εποχής του Χαρίλαου Τρικούπη, και οι παραγγελίες για δημόσια και ιδιωτικά κτήρια αρχίζουν να τον κατακλύζουν. Ο Τσίλλερ θα σχεδιάσει και θα κτίσει περισσότερα από 500 κτίρια προσδιορίζοντας έτσι την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία όχι μόνο της Αθήνας αλλά και άλλων πόλεων, τις οποίες κόσμησε με τα ωραιότερα κτήρια δημόσιου και ιδιωτικού χαρακτήρα: στο Δημοτικό Θέατρο της Αθήνας, που δυστυχώς κατεδαφίστηκε, ήρθαν να προστεθούν το Βασιλικό (Εθνικό σήμερα), που ανακαινισμένο ξαναβρήκε την παλιά του αίγλη, καθώς και τα θέατρα Πατρών και Ζακύνθου (που καταστράφηκε από τους σεισμούς). Το ανάκτορο του διαδόχου Κωνσταντίνου (σημερινό Προεδρικό Μέγαρο), το Γερμανικό και Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, τα ξενοδοχεία της Ομόνοιας «Μπάγκειον» και «Αλέξανδρος», το αριστουργηματικό δημαρχείο της Ερμούπολης στη Σύρο και πολλές εκκλησίες οφείλονται επίσης στην ώριμη έμπνευσή του. Παράλληλα σχεδιάζει και κτίζει ιδιωτικά μέγαρα μεγάλης ποικιλίας και κάλλους, με εκλεκτικά στοιχεία, όπου η Αρχαιότητα συναντά το Βυζάντιο και πομπηιανές μνήμες συνδυάζονται με παλλαδιανά στοιχεία της Αναγέννησης. Στην Αθήνα κτίζονται ακόμη μερικά από τα αριστουργήματά του: το μέγαρο Μελά στην πλατεία Κοτζιά, το «Ιλίου Μέλαθρον» όπως ονομάστηκε το Μέγαρο Σλήμαν (Νομισματικό Μουσείο), οι οικίες Σταθάτου (Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης), Δεληγιώργη (παλαιά Ταινιοθήκη), Ν. Ψύχα (ιταλική πρεσβεία), ενώ στον Πειραιά, από μια ολόκληρη συνοικία που έφερε το όνομά του, απέμειναν λιγοστά δείγματα.

Η αρχιτεκτονική του Τσίλλερ είναι φωτοτροπική, συνομιλεί με το φως της Ελλάδας. Ραβδωτοί κίονες όλων των ρυθμών, στοές, γλαφυρά διακοσμητικά μοτίβα μεταβάλλουν τα κτήριά του σε μουσικά όργανα, όπου τα φώτα και οι σκιές εκτελούν με το γύρισμα του ήλιου μιαν ανήκουστη μελωδία μεγάλης αρμονικής ποικιλίας. Το ελληνικό μέτρο ρυθμίζει την κλίμακα της αρχιτεκτονικής του σύμφωνα με τα αρχαία πρότυπα. Ο Τσίλλερ προσδιόρισε την οικιστική φυσιογνωμία της ώριμης αστικής ελληνικής κοινωνίας του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, ενώ επηρέασε βαθιά τόσο τη μικροαστική όσο και τη λαϊκή νεοκλασική αρχιτεκτονική. Η αρχιτεκτονική του εξελληνίστηκε, όπως άλλωστε και ο ίδιος ο δημιουργός της, που παντρεύτηκε Ελληνίδα (σ.σ. τη Σοφία Δούδου) και έκανε δεύτερη πατρίδα του τον τόπο που τον υποδέχτηκε γενναιόδωρα και του έδωσε την ευκαιρία να πραγματοποιήσει ένα έργο απαράμιλλο σε εύρος και σε ποιότητα.

Χάρη στη γνώση και την πρόνοια του Διευθυντή της Μαρίνου Καλλιγά, η Εθνική Πινακοθήκη απέκτησε το αρχείο Τσίλλερ, που αγοράστηκε το 1961. Πρόκειται για έναν θησαυρό που περιλαμβάνει όχι μόνο πάνω από 400 υπέροχα σχέδια, αλλά και ένα ανεκτίμητο corpus από χειρόγραφα, επιστολές και άλλα τεκμήρια από τη ζωή και τη δράση του μεγάλου αρχιτέκτονα. Μία περιορισμένη παρουσίαση των σχεδίων του αρχείου Τσίλλερ είχε πραγματοποιήσει το 1973 ο αείμνηστος Δημήτρης Παπαστάμος (σ.σ. αρχαιολόγος και ιστορικός τέχνης, διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης από το 1972 έως το 1989). […]

ΠΗΓΗ ΙΝ.GR