Ιωάννης Μεταξάς : Εκφραστής της εποποιίας του ’40 - Απολυταρχία με εθνικό και φιλολαϊκό πρόσημο

Γράφει ο
Αθ. Δ. Γκίκας, Μαθηματικός

«Όστις εκ φόβου την γλώσσαν εγκλήσας έχει
κάκιστος είναι νυν τε και πάλαι δοκεί»
                                                                                 Σοφοκλής

Στο κείμενο που ακολουθεί θα πω αυτά που πιστεύω. Βέβαια ίσως κάπου κάνω λάθος. Ίσως τα όσα γράψω να είναι ατελή, ίσως να μη μου χαρίσουν νέους φίλους.

Πάνω απ’ όλα θα είμαι ειλικρινής και ευθύς, πιστεύοντας ότι οι ιδιότητες αυτές δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητες στις μέρες μας.

Επιθυμία μου είναι να μην πληγώσω τα συναισθήματα των άλλων. Την ίδια στάση αναμένω και από τους άλλους απέναντί μου.

Δεν θα γράψω σαν διπλωμάτης που έχει μάθει να ελίσσεται, ούτε σαν πολιτικός που κρύβεται πίσω από τους υπολογισμούς του, αλλά σαν ένας σκεπτόμενος άνθρωπος.

Κάθε φορά που γιορτάζουμε την 28^η Οκτωβρίου του ’40 αναφερόμαστε στο «ΟΧΙ» ή το ισοδύναμό του «ώστε λοιπόν έχουμε πόλεμο» παραλείποντας το πρόσωπο εκείνο που ανέλαβε την ευθύνη να πάρει τέτοια απόφαση τον Ιωάννη Μεταξά.

Μας έχει επιβληθεί μια ιδεολογική τρομοκρατία και νομίζουμε πως αν προφέρουμε το όνομά του θα είμαστε δακτυλοδεικτούμενοι ως φιλοδικτατορικοί.

Η ευθύνη Δημοσίου ανδρός, που κατέχει υπεύθυνη θέση, συνίσταται στο να ελέγχει την κατάσταση και να κρίνει εγκαίρως με ποιά πλευρά των εμπολέμων θα συνταχθεί. Συντάχθηκε από την αρχή με τους νικητές αυτός ο Γερμανόφιλος !

Θα σκιαγραφήσω την πορεία του Μεταξά αντλώντας πληροφορίες από ιστορικούς, εφημερίδες της εποχής και τα 34 άρθρα του Βενιζέλου που δημοσιεύθηκαν στο «Ελεύθερον Βήμα» το 1934 και τα αντίστοιχα 34 του Μεταξά (απαντήσεις) δημοσιευμένα στην «Καθημερινή».

1)   Η Μικρασιατική Εκστρατεία και η καταστροφή που την ακολούθησε θεωρήθηκε σχεδόν από όλους δικαίωση των απόψεων του Μεταξά που πίστευε ότι αυτή υπερβαίνει τις δυνατότητες του στρατού μας.

Κάτι αντίστοιχο είπε νομίζω ο Λ. Τζώρτζ στο Βενιζέλο.

«Καλά πήρατε τα εδάφη στα χαρτιά. Στρατό έχετε να τα διαφυλάξετε;»

2)   Στις 25 Μαρτίου του 1924 ο Παπαναστασίου κήρυξε με ψήφισμα τη Δημοκρατία την οποία επεκύρωσε τυπικό δημοψήφισμα στις 7/4/1924. Ο Μεταξάς αποδέχθηκε το αποτέλεσμα και δήλωσε ότι θα πολιτευθεί «εντός του πλαισίου του πολιτεύματος». Αυτό του στέρησε μεγάλο λαϊκό έρεισμα το οποίο καρπώθηκε ο Τσαλδάρης.

3)   Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ έπεσε θύμα των ίδιων των δημιουργών της, που εκμεταλλεύτηκαν το στρατό.

α) Τον Παπαναστασίου ανέτρεψε ο Θεμ. Σοφούλης  

β) Τον Σοφούλη ανέτρεψε ο Ανδ. Μιχαλακόπουλος εκμεταλλευθείς το Ναυτικό.

γ) Τη χαώδη αυτή κατάσταση εκμεταλλεύεται ο Θεοδ. Πάγκαλος ο οποίος την 25/6/1925 ανατρέπει τον Μιχαλακόπουλο.

δ) Τον Πάγκαλο ανέτρεψε ο Γ. Κονδύλης από τον Προυσσό Ευρυτανίας. Γνωστή η φράση του: «Αν ήξερα πόσο εύκολα καταλαμβάνεται η εξουσία θα κυβερνούσα την Ελλάδα από Λοχίας !!».

ε) Στις 14-8-1928 στο πολιτικό προσκήνιο επανεμφανίζεται ο Ε. Βενιζέλος. Επί των ημερών του συγκροτήθηκε το Συμβούλιο Επικρατείας, η Γερουσία, η Αγροτική Τράπεζα κλπ.

στ) Στις 25-9-1932 ο Βενιζέλος αποδέχεται κυβέρνηση Τσαλδάρη – Μεταξά – Κονδύλη  την οποία όμως ανατρέπει τον Ιανουάριο του 1933.

ζ) Στις 5-3-1933 διεξάγει εκλογές με πλειοψηφικό, αλλά ο Βενιζέλος ηττάται.

Ο Πλαστήρας αρνείται να παραδώσει την εξουσία. Μέχρι το 1935 αλλάζουν συνεχώς πρόσωπα και Κυβερνήσεις.

Με Κυβερνήτη και Αντιβασιλέα τον Κονδύλη, καταργείται η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, και επανέρχεται ως βασιλιάς ο Γεώργιος.

4)   Το 1936 με υπερκομματική Κυβέρνηση του Κ. Δεμερτζή διεξάγονται εκλογές με απλή αναλογική. Το αποτέλεσμα αυτών των εκλογών ήταν τέτοιο ώστε καμμία παράταξη δε μπορούσε να σχηματίσει Κυβέρνηση.

Το ΚΚΕεξέλεξε 10 βουλευτές. Στην επιτυχία αυτή συντέλεσε η αθρόα εγκατάσταση προσφύγων κυρίως αγροτικής προέλευσης στην Αθήνα και Πειραιά.

Η δικαιολογημένη πικρία του εκπατρισμού και η αθλιότητα των συνθηκών διαβίωσης επέτρεψε στο ΚΚΕ να δημιουργήσει εκεί τον πυρήνα της δύναμής του.

Η δύναμη αυτή του ΚΚΕ ήταν δέλεαρ για το κόμματα, που καθένα ήθελε να σχηματίσει δική του Κυβέρνηση. Γνωστό το σύμφωνο Σοφούλη – Σκλάβαινα.

Τα κόμματα αδυνατούσαν να σχηματίσουν Κυβέρνηση. Οι μεν προσπαθούσαν εκμεταλλευόμενοι τις ψήφους του ΚΚΕ να σχηματίσουν Κυβέρνηση, οι άλλοι πως θα χρησιμοποιήσουν το στρατό για το σκοπό αυτό. Δέχτηκαν μόνο να παραμείνει η Κυβέρνηση Δεμερτζή με υπουργό στρατιωτικών τον Μεταξά του οποίου το κόμμα αποτελούσε μικρή μειοψηφία της Βουλής.

Σ’ αυτό συμφώνησε και ο Βενιζέλος που ετηρείτο ενήμερος ευρισκόμενος στο Παρίσι. Νέα όμως γεγονότα συνέβησαν και επηρέασαν την πολιτική ζωή της χώρας.

• Ο Γ. Κονδύλης πέθανε.
• Τον ακολούθησε ο Βενιζέλος του οποίου ο θάνατος προκάλεσε Πανελλήνια συγκίνηση.
• Ακολούθησε ο θάνατος του Πρωθυπουργού Κ. Δεμερτζή.

Την πρωθυπουργία ανέλαβε αμέσως ο Μεταξάς στον οποίο, όλα τα κόμματα της Βουλής, εκτός μεμονωμένων βουλευτών, ένας των οποίων ήταν ο Γεωργ. Παπανδρέου, του έδωσαν πολύμηνη νομοθετική εξουσιοδότηση.

Συμπέρασμα: Δεν κατέλαβε την εξουσία παρανόμως ο Μεταξάς. Τον ανέβασε στο αξίωμα του Πρωθυπουργού η αδυναμία των μεγαλύτερων κομμάτων να συνεννοηθούν. Ευκαιρία τα σημερινά κόμματα της Βουλής να μελετήσουν καλύτερα, τις απλές αναλογικές και να δρομολογήσουν συνεννοήσεις.

5)    Τον Μάιο του 1936 πέθανε ο αρχηγός του Λαϊκού Κόμματος Τσαλδάρης.

• Η απώλεια μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, πρωθυπουργών αρχηγών κομμάτων κλπ.
• Η παρατεινόμενη ασυμφωνία των μεγάλων κομμάτων για σχηματισμό Κυβέρνησης.
• Η εκτραχυνόμενη Διεθνής Κατάσταση (Αιθιοπία, Ισπανία).
• Η δραστηριοποίηση των κομμουνιστών, επέτρεψαν στον Μεταξά να κηρύξει στις 4-8-1936 δικτατορία.

Κατά την άσκηση της εξουσίας του:

Α) Απέκτησε λαϊκό υπόβαθρο με μέτρα κοινωνικής πολιτικής.

Ο Βενιζέλος με το Ν.Δ. 5735/1932 ιδρύει το ΙΚΑ. Όμως δεν πρόλαβε να το ενεργοποιήσει γιατί ανετράπη από τον Π. Τσαλδάρη.

Ο Μεταξάς ήταν εκείνος που το ενεργοποίησε το 1937 τοποθετώντας ως υπουργό εργασίας ένα πρώην κομμουνιστή ^. τον Αριστ. Δημητράτο.

Ήταν μέλος του ΚΚΕ από το 1916. Έλαβε μέρος στις απεργίες των καπνεργατών Καβάλας. Σταδιακά άρχισε να διαφωνεί με τη στάση της Ελληνικής Αριστεράς καταγγέλλοντάς την για μπολσεβικοποίηση.

Το 1928 διέκοψε κάθε σχέση.

Τί πέτυχε το ΙΚΑ επί ημερών Μεταξά – Δημητράτου.

α) Καθιέρωσε την 8ωρη εργασία.

β) Απαγόρευσε την εργασία ανηλίκων.

γ) Καθιέρωσε τις υποχρεωτικές άδειες και τα δώρα Χριστουγέννων και Πάσχα.

δ) Ίδρυσε την Εργατική Εστία.

ε) Ίδρυσε την Επιθεώρηση Εργασίας.

στ) Θέσπισε την Οικονομική Αστυνομία.

ζ) Στις 30/11/1938 άρχισε η ιατρική περίθαλψη εργαζομένων σε ιατρεία του ΙΚΑ.

η) Μέχρι τον Οκτώβριο του 1940 λειτουργούσαν υποκαταστήματα του ΙΚΑ σε 12 πόλεις και είχαν ασφαλιστεί πάνω από 350.000 εργαζόμενοι.

Σημειώστε ότι τον Δημητράτο υπουργοποίησε και ο Κων. Καραμανλής της Ε.Ρ.Ε.

Συμπέρασμα: Δεν είναι κακό να χρησιμοποιείς άξιους ανθρώπους, προερχόμενους από άλλους πολιτικούς χώρους.

Νομίζω, ίσως κάνω λάθος, ότι και ο Κώστας Καραμανλής το 2004 ζήτησε τη βοήθεια του γνωστού σκηνοθέτη Παντ. Βούλγαρη στο Υπουργείο Πολιτισμού. Δυστυχώς το κόμμα προέλευσής του τον πίεσε τόσο πολύ, που τον ανάγκασε σε παραίτηση !

Β) Απέβλεψε στην αμυντική θωράκιση της Χώρας

• Φρόντισε για την πολεμική προπαρασκευή ενάντια στη φασιστική Γερμανία και Ιταλία, η οποία κατά τα προηγούμενα χρόνια κατά γενική ομολογία είχε εγκαταλειφθεί.
• Έδειξε μεγάλη διπλωματική δραστηριότητα με Τουρκία και Βαλκανικές χώρες.
• Αν και Γερμανοτραφής διπλωματικά, στράφηκε προς την Αγγλία και τη Γαλλία. Ήταν ο μόνος σύμμαχος του Τσώρτσιλ, όταν άλλες χώρες παραδόθηκαν στον Χίτλερ σχεδόν αμαχητί.

Γ) Η προσφορά του στα Εκπαιδευτικά πράγματα της χώρας

• Το 1937 ιδρύει τον Οργανισμό Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων (Ο.Ε.Σ.Β) με τον Α.Ν. 952/37/ΦΕΚ 469Α. Με τα βιβλία του μέχρι το 1964 μεγαλώσαμε και εμείς. Ο Γεωργ. Παπανδρέου τον μετονόμασε σε Ο.Ε.Δ.Β. (Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων) που διατηρείται μέχρι σήμερα.
• Το 1938 συγκρότησε επιτροπή στην οποία μετείχε ο Μανώλης Τριανταφυλλίδης για την σύνταξη της πρώτης γραμματικής της Δημοτικής, η οποία δέχτηκε στον κορμό της και τα ζωντανά λόγια στοιχεία (Μπαμπινιώτη λεξικό της Ελλ. Γλώσσας σελ. 20 Έκδοση 2008).

Δ) Οι φιλοδοξίες δύο ικανών ανδρών δεν τους άφησαν να συνεργαστούν

Πολλοί θεωρούν ότι ο Βενιζέλος από το 1917-1920 κυβέρνησε περισσότερο δικτατορικά απ’ ότι ο Μεταξάς 1936-1940 παρ’ ότι δε λειτουργούσε Βουλή στο διάστημα αυτό.

Που το στηρίζουν; Στο ότι ο Βενιζέλος το 1917 εξόρισε στο Αιάκιο της Κορσικής μεταξύ άλλων τον Δ. Γούναρη (Πρωθυπουργό) Δούσμανη, Μεταξά, Κων. Έσλιν (το γνωστό μας νομάρχη)τον δήμαρχο Μερκούρη, τον Πεσμαζόγλου, τον Ίωνα Δραγούμη.

Κοντολογίς η Βουλή σ’ αυτό το διάστημα λειτουργούσε τυπικά, αφού οι αρχηγοί των κομμάτων εξορίστηκαν ! Κήρυξε συνάμα στρατιωτικό νόμο και έλεγχο του τύπου.

Το 1919 εισήγαγε σε δίκη τους Ράλλη, Δραγούμη, Μεταξά και Γούναρη για εσχάτη προδοσία, ενώ οι ενέργειές τους ήταν καθαρά πολιτικές.

Το σφάλμα αυτό πλήρωσαν όχι οι ανωτέρω αλλά το Έθνος που διχάστηκε, γεγονός που είχε τις επιπτώσεις του και στη Μικρασιατική Εκστρατεία.

Οι δυο άντρες, Βενιζέλος και Μεταξάς γνώριζαν καλά ο ένας την αξία του άλλου. Εκείνο που τους εμπόδισε να συνεργαστούν ήταν μάλλον οι φιλοξοδίες τους και η διαφορετική εκτίμηση των εκάστοτε καταστάσεων.

Παράδειγμα έστω η εκστρατεία στα Δαρνανέλλια.

• Ο Βενιζέλος ήθελε συμμετοχή γιατί η επιτυχία της θα έφερνε μεγάλα πολιτικά κέρδη στην Ελλάδα.
• Ο Μεταξάς βέβαιος για την αποτυχία δήλωνε πως η Ελλάδα θα βρισκόταν αντιμέτωπη και με την Βουλγαρία για δεύτερη φορά.

Δείγμα της εκτίμησης Βενιζέλου προς Μεταξά είναι το κάλεσμα του ως υπασπιστή και αυτός αποδέχτηκε. Τότε είχαμε την ένδοξη πορεία του 1912-13.

Το 1915 άρχισαν οι προστριβές. Πολύ αργότερα άρχισαν οι ειλικρινείς μετάνοιες για τις εχθρικές τους στάσεις.

• Βουλή 17-12-1929 Βενιζέλος: Εγώ καλώς ή κακώς ήμουν αίτιος του διχασμού.
• Μεταξάς στο ημερολόγιό του: Θα μας συγχωρέσει ο Θεός για το διχασμό του 1915; Φταίμε όλοι.

Ε) Η προσωπικότητα του Μεταξά ήταν κυρίαρχη στην πολυτάραχη περίοδο 1910-1940.

• Ήταν σπουδαίος στρατιωτικός. Υπήρξε ο εισηγητής της αιφνίδιας εκστρατείας στα Δαρδανέλλια και δεν εισακούσθηκε. Όταν οι Άγγλοι το επεχείρησαν (Καλλίπολη) κράτησε ουδέτερη στάση.
• Είχε έγκαιρα επισημάνει ότι η επιχείρηση της Μ. Ασίας ήταν υπερτέρα των δυνάμεων του ελληνικού στρατού. Αυτή η πρόβλεψη και η εμμονή του σ’ αυτό αύξησε το κύρος του.
• Ευτύχησε να πεθάνει ως εκφραστής της εποποιίας του ’40.

Η επίθεση της Ιταλίας δεν μας βρήκε ανέτοιμους. Το Έθνος σ’ εκείνο του αγώνα εμάχετο ενωμένο στα πρόσω και τα μετόπισθεν.

Το ’40 το Έθνος δεν επιτίθετο όπως έκανε στους πολέμους του 12-13 αλλά μαχόταν υπέρ βωμών και εστιών, όπως έπραξε και κατά τους Περσικούς Πολέμους. Και κάτι ακόμα σημαντικό: Το 1940 μάχεται η Νέα Ελλάδα που δημιουργήθηκε και με τους πρόσφυγες. Αν και είχε παρέλθει από την Μικρασιατική καταστροφή χρόνος μισής γενιάς (18 χρόνια) κατόρθωσε να τους εντάξει πλήρως στον Εθνικό κορμό. Μακάρι και σήμερα να μπορέσουμε να εντάξουμε τους μετανάστες και να τους καλλιεργήσουμε τον σεβασμό της κουλτούρας του τόπου που επέλεξαν να ζήσουν.

ΣΤ) Επιλογή από μακροσκελές άρθρο του Ι. Μεταξά δημοσιευμένο στην «Καθημερινή» 23-1-1935 σχετικό με τους νέους και τα ιδανικά.

……………………….

• «Οι νέοι δια να ζήσουν έχουν ανάγκην και πίστιν εις μεγάλα ιδεώδη, που τους ωθούν προς τα εμπρός. Η Μεγάλη ιδέα μέχρι χθες τους ενέπνεε.

……………………….

• Τι ήτο η Μεγάλη Ιδέα; Η Εξωτερική της μορφή ήταν μια ασαφής τάσις αναστήλωσις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, αλλά ως Ελληνικής με καθαρώς εδαφικό περιεχόμενο. Τώρα που αυτό κατέπεσε, μέρος της νεολαίας εστράφη προς τον αριστερισμόν, αόριστον και νεφελώδη.

Αρκετοί προς τον φασισμόν ^. κάποιους θερμαίνει ακόμη^. η νοσταλγία της υποδουλωμένης τους Πατρίδας. Άλλοι έγιναν Πανευρωπαίοι, Διεθνιστές, Κοσμοπολίτες. Πλήρης σύγχυσις.

• Εις τούτο συνέβαλεν το εκ/κό σύστημα, το οποίο τουλάχιστον εις την Στοιχειώδη Εκ/ση έπαυσεν, να καλλιεργεί την αγάπη προς την Πατρίδα, ως οφείλει.
• Ποιο Εθνικό πλέον ιδεώδες θα εμπνεύσει τους νέους, αφού η Μεγάλη Ιδέα κατέπεσεν μετά πατάγου;

Εδώ είναι το μεγάλο σφάλμα. Δεν κατέπεσεν η Μεγάλη Ιδέα. Κατέπεσε μόνον η εδαφική της μορφή. Κατέπεσεν η Ελληνοβυζαντινή αντίληψίς της.

Δεν κατέπεσεν όμως η αρχαία αντίληψίς της  ^. η αντίληψις της κυριαρχίας του Ελληνικού πνεύματος όπου βρίσκεται και δρα.  Είναι σφάλμα να περιορίσουμε τον Ελληνισμόν εντός γεωγραφικών ορίων.

……………………….

• Έργον του ελληνικού κέντρου είναι να δημιουργήσει εκείνην την κρατικήν ισχύν και δυναμικότητα, δια της οποίας να δύναται να υπερασπίζεται την ύπαρξιν, την ζωήν και την εξέλιξην και των εκτός εδαφικών ορίων Ελλήνων.

……………………….

• Αυτό είναι το περιεχόμενον της Μ. Ιδέας του αρχαίου Ελληνισμού …. Είναι έργο βαρύ και δεν έχει τέλος. Έτσι είναι τα μεγάλα ιδανικά ^. άφθαστα, ατελείωτα, άλλως δεν θα ήσαν ιδανικά.

……………………….»

• Βέβαια εκτός του μεγάλου αυτού Εθνικού ιδανικού δεν θα παύσουν οι ανταγωνισμοί των επί μέρους ιδεών, μεθόδων, συστημάτων. Είναι η ζωή.

Αλλ’ όλοι αυτοί οι ανταγωνισμοί θα άγουν δια συγκλινουσών οδών προς τον αυτόν μεγάλον σκοπόν, αρκεί να το πιστεύσει η ελληνική νεότης.

……………………….

Πόσοι δεν ταυτίσαμε τον ενταφιασμό της Μ. Ιδέας με την εδαφική απώλεια της Μ. Ασίας; Να λοιπόν που ένας «δικτάτορας» πριν 90 χρόνια είχε άλλη άποψη. Μάλλον δεν ήταν μια άδεια σκούφια.

Ζ) Επανεκτίμηση του ρόλου Μεταξά

Θα τελειώσω με ένα άρθρο του κομμουνιστή Μαρίνου Λιναρδάτου για τον Μεταξά που θέτει θέμα επανεκτίμησης του ρόλου του Μεταξά σχετικά με το «ΟΧΙ», του συνολικού του έργου και της εξωτερικής του πολιτικής.

«Ο Μεταξάς είχε ξεκαθαρισμένο μέσα του ότι παρά τα φιλικά του αισθήματα με Γερμανούς, σε περίπτωση πολέμου θα πήγαινε με τους Άγγλους. Από το Μάρτη του 1939 είχε αποφασίσει ν’ αποκρούσει τις Ιταλικές απαιτήσεις.

Στις 9-4-1940 έγραφε στο ημερολόγιό του:

Έχω λάβει την απόφαση ν’ αντισταθώ μέχρις εσχάτων. Απορρίπτω την ατίμωση.

Διστακτικοί σ’ αυτή του την απόφαση ήταν οι Παπάγος και κάποιοι υπουργοί του, που πίστευαν ότι η Ελλάδα θα ρίξει μερικές τουφεκιές για την τιμή των όπλων.

Αυτός ο παλαιός Γερμανόφιλος, νεοσυντηριτικός γινόταν ηγέτης της Ιστορίας και του αγώνα του λαού για Εθνική ανεξαρτησία.

Το «ΟΧΙ», το είχε από καιρό στο νου του και με γενναιότητα ένας φασίστας το ξεστόμισε, σε αντίθεση με τον Ζαχαριάδη  που ενώ αρχικά πήγε με το Μεταξά μετά άλλαξε ρότα όταν πληροφορήθηκε τη συμμαχία Στάλιν – Χίτλερ.

Νομίζω ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερη τιμή από το να αναγνωρίζουν την αξία των ενεργειών σου οι αντίπαλοι !!