«Η μάχη στον Σαγγάριο ποταμό, Αύγουστος 1921»
Γράφει η Ευαγγελία Δημοπούλου,
Ιστορικός - Αρχαιολόγος
Στις 15 Ιουλίου 1921, έγινε στην Κιουτάχεια εκ νέου πολεμικό συμβούλιο, υπό την προεδρία του βασιλιά Κωνσταντίνου και με συμμετέχοντες, τον πρωθυπουργό Γούναρη που είχε φτάσει στη Μ. Ασία, τον υπουργό Στρατιωτικών Νικόλαο Θεοτόκη, τον διοικητή της Στρατιάς Παπούλα, τον επιτελάρχη Πάλλη, τον αρχηγό επιτελικής υπηρεσίας στρατού, αντιστράτηγο Βίκτωρα Δούσμανη, τον απόστρατο υποστράτηγο Ξενοφώντα Στρατηγό και τον πρίγκιπα Νικόλαο.
Το θέμα του συμβουλίου ήταν ο πλήρης παροπλισμός των κεμαλικών δυνάμεων και έτσι, αποφασίστηκε η συνέχιση της επιθετικής πορείας μέχρι τον Σαγγάριο ποταμό. Στο πολεμικό συμβούλιο υπήρχαν διαφωνίες, γιατί ο ελληνικός στρατός απομακρύνονταν από την ελληνική ζώνη επιρροήςπου είχε οριστεί. Η πιο χαρακτηριστική είναι η διαφωνία μεταξύ του Δούσμανη και του Θεοτόκη, με τον πρώτο να υποστήριζε πως ο ελληνικός στρατός δεν έπρεπε να σταματήσει στην Άγκυρα, αλλά να φτάσει στον ποταμό Άλυ (Κιζίλιρμακ).
Ακόμα, κρίθηκε απαραίτητη η μεταφορά των βάσεων εφοδιασμού από τη Σμύρνη στα Μουδανιά , που όμως δεν είχε ακόμα ξεκινήσει. Πρόκειται, σύμφωνα με τον Βίκτωρα Δούσμανη, για ασυγχώρητη αμέλεια της διοίκηση της Στρατιάς, που προκαλεί επιβράδυνση της επιθετικής πορείας της στρατιάς, για 21 μέρες μετά τις 8 Ιουλίου.
Μονάδα πεζικού του ελληνικού στρατού στο Δορύλαιο (Εσκί Σεχίρ), 6/7/1921. Συλλογή Μικρασιατικής Εκστρατείας / Αρχείο ΕΡΤ.
Στην πορεία προς την Άγκυρα, οι ελληνικές δυνάμεις παρατάσσουν τρία Σώματα Στρατού (9 Μεραρχίες Πεζικού και μια Ταξιαρχία Ιππικού), συνολικής δύναμης 124.000 ανδρών, από τους οποίους 77.000 ήταν μάχιμοι. Ενισχύονται επίσης από 684 πολυβόλα, 296 πυροβόλα, 840 οχήματα και 18 αεροπλάνα. Οι τουρκικές δυνάμεις παρατάσσουν 60 χιλιόμετρα έξω από την Άγκυρα, 96.000 άνδρες , από τους οποίους 6.000 ιππείς, 516 πολυβόλα και 167 πυροβόλα.
Οι δυνάμεις του Κεμάλ είχαν αντιληφθεί τη δύσκολη κατάσταση που είχαν περιέλθει, γιατί εκτός από τις ελληνικές επιτυχίες, είχαν ν’ αντιμετωπίσουν και την αντίδραση του τουρκικού λαού. Πολλοί ανέμεναν λαϊκή εξέγερση και πίστευαν ότι θα τους λιντσάρει ο λαός, ενώ κάποιοι άλλοι είχαν προμηθευτεί δηλητήριο για να αυτοκτονήσουν. Η Χαλιντέ Εντίπ Αντιβάρ (Τουρκάλα συγγραφέας, εθνικίστρια και ακτιβίστρια), γράφει: ΄΄Ποτέ μου δεν είχα δει τόσο κουρασμένο και απελπισμένο τον Μουσταφά Κεμάλ όσο τότε… Όλοι ανεξαιρέτως πιστεύαμε πως πλησιάζουν οι τελευταίες μέρες της ζωής μας΄΄. Ο Κεμάλ έδωσε διαταγή να μεταφερθεί η πρωτεύουσα από την Άγκυρα στη Σεβάστεια, ενώ σε επιστολές του στους Κούρδους φυλάρχους που είχαν πρωτοστατήσει σε σφαγές χριστιανικών πληθυσμών, τους ενημερώνει ότι αν νικήσουν οι Έλληνες, θα δικαστούν για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Τους καλεί λοιπόν να συνεχίσουν να μάχονται και να συνδράμουν τις δυνάμεις των Τούρκων εθνικιστών και τους υπόσχεται ότι αν επικρατήσουν οι Τούρκοι, θα ιδρύσουν τουρκό – κουρδικό κράτος.
Πολύ σημαντική ήταν και η αρωγή που είχαν προσφέρει οι Μπολσεβίκοι στον Κεμάλ κυρίως η προσφορά του οπλισμού. Τα περισσότερα τυφέκια των κεμαλικών ήταν σοβιετικής κατασκευής (και ήταν τριπλάσια από τα γαλλικά), ενώ οι μπολσεβίκοι έδωσαν στον Κεμάλ το 1/3 των πυροβόλων και το 1/4 των μυδραλιοβόλων, σύμφωνα με τον Νεοκλή Σαρρή.
Από τις 10 Αυγούστου 1921, η ελληνική στρατιά πέρασε τη γραμμή εξορμήσεως της και κινήθηκε ανατολικά. Ως την 1η Αυγούστου, δεχόταν μόνο σποραδικές επιθέσεις από τουρκικές δυνάμεις και άτακτους Τούρκους αντάρτες/τσέτες. Ωστόσο, κατά την πορεία προς τον Σαγγάριο, ως τις 10 Αυγούστου, άρχισαν να παρουσιάζονται σοβαρά προβλήματα ανεφοδιασμού, δικαιώνοντας του Σπυρίδωνος. Αρρώστιες και πυρετοί από διάφορες αιτίες , προκαλούσαν σημαντικές απώλειες στις ελληνικές δυνάμεις.
Το πρωί της 10ης Αυγούστου, άρχισε η γενική επίθεση με σκοπό την επίτευξη ρήγματος στο τουρκικό μέτωπο και την υπερκέραση του από τα ανατολικά. Οι πρώτες επιθέσεις υπήρξαν νικηφόρες παρά τη σθεναρή αντίσταση των Τούρκων και οι απώλειες εκατέρωθεν ήταν πολύ σημαντικές με την τουρκική άμυνα να ενισχύεται. Στις 28 Αυγούστου εκδηλώθηκε σφοδρή τουρκική αντεπίθεση, η οποία αποκρούστηκε. Το βράδυ στις 29 Αυγούστου ο Κεμάλ ανέστειλε τις επιχειρήσεις, όμως στις 30 και 31 Αυγούστου οι ελληνικές δυνάμεις μετακινήθηκαν δυτικά του Σαγγαρίου, στις παλιές τους θέσεις στο Εσκί Σεχίρ, με τη μάχη για την κατάληψη της Άγκυρας είχε χαθεί.
Οι απώλειες ήταν μεγάλες κι από τις δύο πλευρές. Ο ελληνικός στρατός είχε 208 νεκρούς αξιωματικούς, 3.469 νεκρούς στρατιώτες, 713 τραυματίες αξιωματικούς, 18.156 στρατιώτες τραυματίες και 354 αγνοούμενους. Η τουρκική πλευρά είχε 135 νεκρούς αξιωματικούς, 2.074 νεκρούς στρατιώτες, 571 τραυματίες αξιωματικούς, 9.582 στρατιώτες τραυματίες και 5.070 αγνοούμενους (τακτικός στρατός). Σημαντικές ήταν οι απώλειες των ατάκτων: περίπου 160 νεκροί αξιωματικοί, 900 νεκροί στρατιώτες, 230 τραυματίες αξιωματικοί και 3.650 τραυματίες στρατιώτες.
Παρά τη δυσμενή για τους Έλληνες τελική έκβαση της επιχείρησης, η ανδρεία και η αντοχή του ελληνικού στρατού , προκάλεσαν τον παγκόσμιο θαυμασμό. Ο Γάλλος ιστορικός Ντριό έγραψε: «Οι Έλληνες επιτέθηκαν με μεγαλειώδη ορμή και πραγματοποίησαν πραγματικό άθλο. Παρά τις δυσχέρειες, την ανεπάρκεια του εφοδιασμού και την δίψα, κατόρθωσαν να εισδύσουν τις εχθρικές θέσεις, να περάσουν τον Σαγγάριο και να ανοίξουν τον δρόμο για την Άγκυρα».
Βιβλιογραφία
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, τ. ΙΕ, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ
Δρ. Ιωάννης Παπαφλωράτος, «Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού (1833-1949), Τόμος Ι, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ, 2014
Ευχαριστούμε θερμά τον Δρα Ι. Παπαφλωράτο για την πολύτιμη βοήθειά του.
ΓΙΑΝΝΗΣ Κ. ΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΣ, «ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ»,ΕΚΔΟΣΕΙΣ HISTORICAL QUEST, 2019
ΚΩΣΤΑΣ Μ. ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ, «1992: Πώς φτάσαμε στην καταστροφή», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΠΟΝ, 2020
ΚΩΝ/ΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, «ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΓΚΥΡΑ», Περιοδικό ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, τ. 288
