«Η περιοχή του Πόντου πριν τους διωγμούς»

Γράφει η Ευαγγελία Δημοπούλου,

Ιστορικός - Αρχαιολόγος

Οι μεταρρυθμίσεις που συντελέστηκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία στα μέσα του 19ου αιώνα και κυρίως το «Τανζιματ», είχαν ως άμεση απόρροια την οικονομική ανάπτυξη του ελληνικού στοιχείου στην ευρύτερη περιοχή του Εύξεινου Πόντου.

Έτσι, αρχίζει παράλληλα και η πνευματική και καλλιτεχνική πρόοδος, αφού οι εκπρόσωποι του επιχειρηματικού κόσμου πρόσφεραν γενναιόδωρα ένα σεβαστό ποσό από τα κέρδη τους υπέρ των θρησκευτικών, εκπαιδευτικών και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων τα οποία προϋπήρχαν, ενώ την περίοδο αυτή διακρίθηκαν από την περιοχή αξιόλογες προσωπικότητες σε πολλούς τομείς.

Η συμβολή των πιο εύπορων ήταν κομβικής σημασίας, αφού η στάση του Οθωμανικού κράτους ήταν -αν όχι πολλές φορές εχθρική- σίγουρα αδιάφορη στη δημιουργία οποιασδήποτε εκπαιδευτικής δομής και εν γένει ευαγών ιδρυμάτων για τους υπηκόους του. Η μόνη διαδικασία που δεν έπρεπε να παραμελείτε ήταν αυτή της είσπραξης φόρων.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας, που είχε ιδρύσει το 1682 ο μεγάλος Τραπεζούντιος δάσκαλος του Γένους Σεβαστός Κυμινήτης και λειτούργησε παρά τις αντιξοότητες μέχρι το 1922, διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο στην πνευματική και ηθική ανάπλαση των Ελλήνων του Πόντου αλλά και στην ανάπτυξη και διατήρηση της εθνικής τους συνείδησης. Ακόμα ως ανώτερα ιδρύματα που συνέβαλλαν προς την ίδια κατεύθυνση ήταν το Φροντιστήριο Αργυρουπόλεως, το Λύκειο Γουμεράς, το Ημιγυμνάσιο Κερασούντας και το Γυμνάσιο Αμισού.  

Έτσι, στις αρχές του 20ού αιώνα ο ελληνισμός του Πόντου ήταν κραταιός όσο ποτέ, αφού είχε δημιουργηθεί ένα μεγάλο δίκτυο ευαγών ιδρυμάτων που προωθούσαν την ελληνική γλώσσα και την ορθόδοξη πίστη. Αυτό διαφαίνεται από το γεγονός πως δεν υπήρχε ποντιακό χωριό χωρίς δικό του σχολείο και δίκη του εκκλησία. Σύμφωνα με τη στατιστική του Παναρέτου, το 1913 στις επαρχίες των έξι μητροπόλεων του Πόντου (της Αμάσειας, της Νεοκαισάρειας, της Κολώνειας & Νικοπόλεως, της Χαλδίας & Χεριάνων,  της Ροδοπόλεως και της Τραπεζούντας) κατοικούσαν 697.000 Έλληνες.

Επίσης, στο ίδιο διάστημα, όπως αναφέρει ο Γεώργιος Λαμψίδης, λειτουργούσαν 1.890 εκκλησίες, 22 μοναστήρια, 1.647 παρεκκλήσια και 1.401 σχολεία με 85.890 μαθητές.

Πιο συγκεκριμένα, στη μητρόπολη Τραπεζούντας με 84 σχολεία, 165 καθηγητές και δασκάλους και 6.800 μαθητές και μαθήτριες, στη μητρόπολη Ροδοπόλεως με 55 σχολεία, 87 καθηγητές και δασκάλους και 3.053 μαθητές και μαθήτριες, τη μητρόπολη Κολωνίας με 88 σχολεία, 94 καθηγητές και δασκάλους και 4.900 μαθητές και μαθήτριες, στη μητρόπολη Χαλδίας – Κερασούντας με 252 σχολεία, 322 καθηγητές και δασκάλους και 24.800 μαθητές και μαθήτριες, στη μητρόπολη Νεοκαισαρείας με 182 σχολεία, 193 καθηγητές και δασκάλους και 12.800 μαθητές και μαθήτριες και στη μητρόπολη Αμασείας με 376 σχολεία, 386 καθηγητές και δασκάλους και 23.600 μαθητές και μαθήτριες. Οι αριθμοί αυτοί δεν αποδεικνύουν μόνο πόσο κραταιό ήταν το ελληνικό στοιχείο στην ευρύτερη περιοχή αλλά και την ανάγκη μεταλαμπάδευσης της ελληνικής παιδείας στους νέους αλλά και στις νέες.

Επίσης, η δραστηριότητα δεν περιορίζεται μόνο στον εκπαιδευτικό τομέα. Το ελληνικό τυπογραφείο, το οποίο εγκαταστάθηκε το 1880 στην Τραπεζούντα, συνέβαλε αποφασιστικά στην ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης και την προετοιμασία ενός αγωνιστικού κλίματος για την αντικατάσταση του οθωμανικού καθεστώτος από ένα ελεύθερο και δημοκρατικό πολίτευμα.

Ο ελληνοκεντρικός προσανατολισμός του κλίματος αυτού είχε ως πρωτεργάτες την πρωτοεμφανιζόμενη αστική τάξη, η οποία ανέπτυξε πατριωτική δράση σε κάθε ευκαιρία. Αυτό γίνεται αντιληπτό πως με κάθε ευκαιρία, από τον ρωσο-οθωμανικό πόλεμο του 1828-1829 μέχρι και την κρητική εξέγερση του 1866-67, οι Έλληνες του Πόντου ήταν παρόντες.

Αλλά και στους ελληνο-οθωμανικούς πολέμους που ακολούθησαν, πολύ σημαντική ήταν η αθρόα εθελοντική συμμετοχή των Ποντίων αγωνιστών και η οικονομική ενίσχυση που παρείχαν υπέρ των αγώνων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η προσφορά των 12.000 λιρών που έκαναν οι Έλληνες της Σαμψούντας το 1912 στο ελληνικό Ναυτικό.

Έτσι, η αυγή του 20ου  αιώνας βρήκε τον ελληνισμό του Πόντου να έχει θεαματικό προβάδισμα συγκριτικά με τις άλλες εθνότητες της ευρύτερης περιοχής στον οικονομικό και τον πνευματικό τομέα.

Βιβλιογραφία
Α.Υ.Ε., ΚΥ, Α/1920, Ο Ελληνισμός του Πόντου. Έκθεση του αρχιμανδρίτου Παναρέτου (Μ. Βαζελώνος).
Ευαγγελίδης Γρ., Ιστορία της Ποντικής Τραπεζούντας, εισαγωγή-σχόλια Κ. Φωτιάδη, Θεσσαλονίκη 1994.
Παπαμιχαλόπουλος Κ., Περιήγησις εις τον Πόντον, Αθήνα 1903.
Σαμουηλίδης Χρ., Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού, Αθήνα 1986, Θεσσαλονίκη 1992.


Φωτογραφία: Μαθητές και καθηγητές του Φροντιστηρίου της Τραπεζούντας, 1911