Μουσειο…λόγος: Αυτισμός και Μουσείο;
Γράφει η Ηλιάνα Ζιώγα,
Μουσειολόγος - Σύμβουλος Διαχείρισης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
Αν και οι επιστήμονες ανακάλυψαν αυτήν την αναπηρία πριν από περίπου πενήντα χρόνια, η κοινωνία μόλις αρχίζει να καταλαβαίνει τι είναι ο αυτισμός, τα χαρακτηριστικά και πως επηρεάζονται τόσο τα ίδια τα άτομα όσο και το περιβάλλον τους. Σήμερα, οι πληροφορίες είναι περισσότερο διαθέσιμες από ποτέ, αλλά ακόμη και σήμερα αυτή η μορφή αναπηρίας είναι ακόμα σε μεγάλο βαθμό παρεξηγημένη.
Τα μουσεία είναι σε θέση να παρέχουν εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά με αυτισμό. Οι επαγγελματίες του μουσείου μπορούν να εφαρμόσουν επιτυχημένα προγράμματα για αυτόν τον πληθυσμό, διότι τα άτομα με αυτισμό και οι οικογένειές τους συχνά αισθάνονται στιγματισμένοι. Μέσω συγκεκριμένων προγραμμάτων, τα μουσεία μπορούν να αποσβέσουν τις ανησυχίες της κοινότητας του αυτισμού καλωσορίζοντας τους και παρέχοντάς τους ένα ασφαλές μέρος για να γνωρίσουν την πολιτιστική μας κληρονομιά μέσω της ψυχαγωγίας και της βιωματικότητας. Η εκπαίδευση πρέπει να είναι ίση για όλους και κατάλληλη για όλους, να σχεδιάζεται σύμφωνα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ατόμου. Η άτυπη εκπαίδευση που συντελείται στο Μουσείο, προσαρμόζεται για να υποστηρίξει τα παιδιά με αυτισμό να αλληλεπιδράσουν με το περιβάλλον, με διαφορετικά υλικά, με την ομάδα κλπ.
Τα μουσεία ως δημόσιοι οργανισμοί προορίζονται και πρέπει να είναι ανοιχτά σε όλους. Πολλά μουσεία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό έχουν κάνει μεγάλη πρόοδο στο θέμα της φιλοξενίας ατόμων με σωματικές αναπηρίες, αναπτυξιακές αναπηρίες, αλλά και οποιαδήποτε αναπηρία. Τα μουσεία σχεδιάζουν και υλοποιούν εκπαιδευτικά προγράμματα, τα οποία περιλαμβάνουν τη χρήση ειδικού εξοπλισμού και εργαλείων, εξειδικευμένες ξεναγήσεις, εργαστήρια τεχνών για την ανάπτυξη των αισθήσεων, δραστηριότητες και παροχή ειδικού ωραρίου μόνο για οικογένειες παιδιών με αυτισμό. Επίσης, παρέχουν υλικό όπως εικόνες, αφήγηση, κάρτες κλπ. Σε μουσεία τεχνών για παράδειγμα δίνουν ιδιαίτερη έμφαση σε διαφορετικά υλικά και τη δημιουργία νέων αισθητηριακών εμπειριών για να κεντρίσει και να διατηρήσει το ενδιαφέρον των συμμετεχόντων. Ο σκοπός του Μουσείου είναι να δημιουργήσει ένα ασφαλές μουσειακό περιβάλλον όπου όλοι νιώθουν ευπρόσδεκτοι και «άνετοι». Με αυτόν τον τρόπο οι συμμετέχοντες με αυτισμό και οι συνοδοί τους θα «διασκεδάσουν» στο μουσείο και θα αισθανθούν «ικανοί» να εξερευνήσουν την τέχνη και διαφορετικά υλικά. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι ενισχύσεις και οι ανταμοιβές βοηθούν τα παιδιά με αυτισμό να ξεπερνούν προβληματικές συμπεριφορές και να προσαρμόζονται ευκολότερα. Τα προβλήματα συμπεριφοράς των ατόμων με αυτισμό έχουν νευρολογική βάση και μπορεί να αλλάξουν σε ελεγχόμενα περιβάλλοντα. Η παρέμβαση από ειδικούς μπορεί να είναι αποτελεσματική όταν εφαρμόζεται σε πολύ νεαρή ηλικία από την ηλικία των 5 ετών και απαιτεί ένα καλά σχεδιασμένο πρόγραμμα, συμπεριλαμβανομένης της εξατομικευμένης διδασκαλίας, των δομημένων μαθησιακών εμπειριών, τη συμμετοχή της οικογένειας. Τα ελλείμματα επικοινωνίας μπορεί να είναι ένα δύσκολο εμπόδιο για τα παιδιά με αυτισμό και για τους σχεδιαστές εκπαιδευτικών προγραμμάτων και τους φροντιστές τους.
Η επίσκεψη σε ένα μουσείο θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα συμπληρωματικό πρόγραμμα όπου το παιδί θα αναπτύξει τη λειτουργική και εκφραστική επικοινωνία. Στα εκπαιδευτικά προγράμματα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν διάφορα εργαλεία που αναπτύσσουν αυτές τις λειτουργίες. Είναι γεγονός ότι πολλά παιδιά με αυτισμό προτιμούν να μαθαίνουν μέσω οπτικών μέσων. Μια μέθοδος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε παιδιά με αυτισμό και σε εκπαιδευτικά προγράμματα στο μουσείο είναι η θεραπευτική τέχνη, η οποία χρησιμοποιεί υλικά τέχνης και μέσω της δημιουργικής διαδικασίας βοηθά τα παιδιά να εκφράσουν σκέψεις και συναισθήματα που μπορεί να είναι δύσκολο να μοιραστούν με διαφορετικό τρόπο.
Στη δημιουργία εικαστικών έργων, τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους και να τα εκφράσουν σε άλλους.
Η θεραπευτική τέχνη είναι ιδιαίτερα σημαντική για παιδιά με προβλήματα επικοινωνίας, που χρειάζονται μια μη λεκτική διέξοδο για να επικοινωνήσουν τα συναισθήματά τους. Σύμφωνα με την επιστημονική κοινότητα η θεραπευτική τέχνη μπορεί να είναι ιδιαίτερα ελκυστική για παιδιά με αυτισμό διότι συχνά διαθέτουν ένα φυσικό ταλέντο στις τέχνες και δημιουργείται μια σύνδεση μεταξύ της θεραπευτικής τέχνης, της επικοινωνίας, της αυξημένης κοινωνικής αλληλεπίδρασης και της κινητικής λειτουργίας.
Ο μουσειοπαιδαγωγός, ο θεραπευτής και το παιδί μπορούν να αναπτύξουν επικοινωνιακό δεσμό, αλληλεπιδρώντας μέσω της δημιουργίας και της αναζήτησης, δημιουργώντας είτε ατομικά είτε συλλογικά έργα τέχνης. Με τον τρόπο αυτό αυξάνεται η κοινωνική αλληλεπίδραση, να εξασκήσουν κινητικές δεξιότητες και μιμήσεις μέσω των δραστηριοτήτων τους. Το μουσείο ως χώρος πολυαισθητηριακός, είναι κατάλληλος για την ανάπτυξη άλλης μιας θεραπείας, της αισθητηριοκινητικής που χρησιμοποιείται και σε άτομα με αυτισμό.
Ο Jean Ayres, ψυχολόγος και εργοθεραπευτής, τη δεκαετία του 1970 ανέφερε ότι η αναπτυξιακή διαδικασία, από το κεντρικό νευρικό σύστημα, οργανώνει τις αισθήσεις από το περιβάλλον με αποτέλεσμα το παιδί να μπορεί να μάθει μέσω των κατάλληλων αντιδράσεων και αισθήσεων.
Η δράση των μουσείων μέσω των οργανωμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων είναι καθοριστική, διότι μπορεί να αλλάξει τον τρόπο προσέγγισης των ΑμεΑ σε σχέση με το κοινωνικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι, δημιουργώντας τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη δεξιοτήτων, ικανοτήτων, αντιλήψεων που πρέπει να διέπει το σύγχρονο μουσείο και την κοινωνία σήμερα.
