ΠΡΟΣΕΓΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΘΕΣΜΟΥΣ Από τη θεσμοποίηση στη θεσμοθέτηση

Γράφει ο Βάιος Απ. Ζαμπεθάνης Ph.D.
Επίτιμος Περιφερειακός Διευθυντής
Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας
Εκπαίδευσης
Ειδικός Επιστήμονας
 Κοινωνικής Ψυχιατρικής

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 

Α) Η εκπαίδευση είναι ο θεσμός ο οποίος διαμορφώθηκε στην πορεία αιώνων, εξελίχθηκε και απέκτησε ουσιαστικό ρόλο στο σύνολο της ανθρωπότητας. Καλύπτοντας σε κάθε περίπτωση τις ανάγκες των ανθρώπων. Αυτή η διάρκεια αποκαλύπτει τους μηχανισμούς αλλά και την προσπάθεια κατανόησης της αξίας του θεσμού της προετοιμασίας των μελλοντικών συνεχιστών, διαδόχων.

Κάθε κοινωνική ομάδα, αλλά και κάθε ευρύ σύνολο ανθρώπων προσπάθησε τις γνώσεις που απέκτησε, τις δεξιότητες που κατέκτησε και τα επιτεύγματά του που καρπώθηκε, να τα διδάξει και να τα κληροδοτήσει σε νεότερους, για να διατηρηθεί το επίπεδο ζωής και να βελτιωθούν οι συνθήκες της γενιάς, της οικογένειας και της ευρείας ομάδας. Το παράδειγμα και το υπόδειγμα, μέχρι την επινόηση της γραφής και τη διάδοσή της, κυριαρχούσε. Επίσης, οι προφορικές οδηγίες, η συνεχής άσκηση, η ατομική εξάσκηση, ο επίπονος κι επίμονος κόπος κατοχύρωναν τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους. Οι γνώσεις και οι δεξιότητες μπορούσαν να αποκτηθούν και να διατηρηθούν με τη μνήμη και την εξάσκηση. Γίνεται πιο σαφής αυτή η επισήμανση με τη χρήση δύο παραδειγμάτων.

Το πρώτο αφορά στους κτίστες και σχετίζεται με το κτίσιμο επαγγελματικών φούρνων σε όλη την Ευρώπη. Η τεχνική τους μπορεί να αναζητηθεί στην περίοδο της ενσωμάτωσης των τόξων στα οικοδομήματα, στην παραγωγή του πρώτου συμπαγούς ψημένου αργίλου, του τρόπου κατασκευής της εστίας, του προσανατολισμού της καμινάδας, της τροφοδοσίας της φωτιάς σταδιακά, της στήριξης του θόλου του φούρνου για να γίνει πυράντοχος κ. ά. Το δεύτερο αφορά τους κατοίκους της Μογγολίας στις περιοχές της στέπας, που κυνηγούν με χρυσαετούς, τους οποίους τους εκπαίδευαν, να τους φέρνουν θηράματα για την οικογενειακή τροφή τους και παράλληλα με αυτούς εκπαιδεύουν και τα παιδιά τους στη διαδικασία αυτή. Οι γνώσεις και δεξιότητες που αποκτήθηκαν πέρασαν από γενιά σε γενιά και διατηρήθηκαν για διάστημα μεγαλύτερο των δύο χιλιετιών. Αυτή η διατήρηση υποδηλώνει την αξία της μαθητείας και το ρόλο της θεσμοποιημένης διαδικασίας.

Η γραφή, που είναι ανθρώπινη επινόηση και επίτευγμα, πέρασε από διαδικασίες εξέλιξης και προσαρμογής για πέντε και πλέον χιλιετίες, πολλά από τα είδη γραφής χάθηκαν ή και ξεχάστηκαν ή είναι αδύνατο να διαβαστούν. Ουσιαστικά τα πρώτα γραπτά έργα, ήταν κατάλογοι προϊόντων και ποσοτήτων.

Στην Κεντρική Ευρώπη έχουν βρεθεί σε οστό λύκου, εγχαράξεις, που υποδηλώνουν αρίθμηση και το οστό χρονολογείται σε περίοδο τριάντα πέντε και πλέον χιλιάδων χρόνων. Τα όργανα μέτρησης και προσδιορισμού των ποσοτήτων δεν ήταν σταθερά. Είχαν αξία και αναγνώριση σε ορισμένη περιοχή κι για ορισμένη εποχή. Οι θεσμοί κατανόησαν την αξία της γνώσης και των δεξιοτήτων και για το λόγο αυτό προχώρησαν στη δημιουργία δομών εκπαίδευσης των μελλοντικών στελεχών τους. Διαμόρφωσαν πλαίσιο θεσμοποιημένων διαδικασιών προετοιμασίας των μελλοντικών στελεχών για την Εκκλησία, τη Διοίκηση, την Απονομή Δικαιοσύνης κ. ά. Είναι γνωστά πολλά στοιχεία από το σύστημα εκπαίδευσης των Αθηναίων και των Σπαρτιατών, όπως επίσης και των στόχων που εξυπηρετούσε το σύστημα, σε κάθε πόλη- κράτος.

Αξίζει η αναζήτηση των συνθηκών της εκπαίδευσης στην Ευρώπη και την πατρίδα μας, με έμφαση στους δύο τελευταίους αιώνες, συγχρονικά και διαχρονικά χωρίς συστηματική ιστορική προσέγγιση. Η αδρομερής προσέγγιση είναι επαρκής από μόνη της για να σχηματίσουμε την εικόνα της εξέλιξης.

Β) Η εκπαίδευση με τη σημερινή της μορφή, καθολική και υποχρεωτική ήταν αποτέλεσμα της α΄ βιομηχανικής επανάστασης και των συνεπειών της αστυφιλίας. Η γενίκευση της εκπαίδευσης οδήγησε σε σειρά εξελίξεων, σε επίπεδο μονάδων, εξεύρεσης προσωπικού και αντιμετώπισης των θεμάτων του μαθητικού δυναμικού. Η εκπαίδευση θεσμοθετήθηκε τον 20ο αιώνα σε όλες τις χώρες τις Ευρώπης, της Βόρειας Αμερικής και τις αναπτυγμένες κι αναπτυσσόμενες παγκοσμίως. Μάλιστα στην Αγγλο-σαξωνική πολιτική αντίληψη οι μελλοντικές μεταβολές προγραμματίζονται και θεσμοθετούνται τουλάχιστον τέσσερα χρόνια πριν την εφαρμογή τους.

Στην Ευρώπη διαμορφώθηκαν οι συνθήκες για τη μελέτη του νοητικού δυναμικού των μαθητών και την
εξέλιξη των κριτηρίων μελέτης αυτού του δυναμικού. Τέλος αυτό το γεγονός προκάλεσε την ένταξη των δυσκολιών μάθησης στις νοσολογικές οντότητες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

Διαπιστώθηκε πριν από 130 σχεδόν χρόνια, πως όλοι οι μαθητές των σχολείων δεν είχαν τον ίδιο βαθμό ανταπόκρισης στις απαιτήσεις του σχολείου. Αυτή η κατανόηση οδήγησε στη διεξαγωγή ψυχολογικών ερευνών και στη διαμόρφωση των πρώτων κριτηρίων νοητικού δυναμικού (test IQ). Οι ίδιες ανησυχίες εκδηλώθηκαν και στη Βόρεια Αμερική. Το νοητικό δυναμικό ήταν ένα κριτήριο, αλλά δεν ήταν το μόνο επαρκές στοιχείο για την εξέλιξη ενός μαθητή. Υπήρξαν παράγοντες, που ήταν λανθάνοντες και έπρεπε να εντοπισθούν και να προσδιοριστούν.

Στις Η.Π.Α. ως προς την αντιμετώπιση των μαθησιακών δυσκολιών (Μ.Δ.) υπήρξε, πρωτοπορία και προς τον εντοπισμό τους, την περιγραφή τους και την περιγραφή των μεθόδων βοήθειας.

Ο S. Kirk με τον ορισμό, που έδωσε για τις μαθησιακές δυσκολίες, ορίζει πως αυτές εκδηλώνονται: σε μαθητές με φυσιολογικό νοητικό δυναμικό, προέρχονται από επαρκές κοινωνικό-οικονομικό περιβάλλον και έχουν συνεπή φοίτηση. Αυτός ο προσδιορισμός με την πλήρη και συνοπτική περιγραφή των χαρακτηριστικών των μαθητών, «αποενοχοποίησε» τους ίδιους και το οικογενειακό περιβάλλον, από το «στίγμα της σχολικής αποτυχίας».

Οι μαθησιακές δυσκολίες μελετήθηκαν σε αρκετές χώρες για τη γλώσσα που διδάσκεται. Το ίδιο έγινε και στην πατρίδα μας. Έχουν διαμορφωθεί αρκετοί τύποι σχολείων και αρκετά προγράμματα σπουδών, που καλύπτουν επαρκώς την πλειονότητα των μαθητών. Στην εκπαίδευση δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις. Η αντιμετώπιση των προβλημάτων των μαθητών απαιτεί αρκετούς και σύμπλοκους χειρισμούς. Ειδικότερα απαιτείται, κατανόηση των δυσκολιών του μαθητή, αυθεντική συνεργασία με τον ίδιο, συνεργασία με την οικογένειά του και σύμπλευση όλων όσων εμπλέκονται στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Η επιτυχία της προσπάθειας είναι εξασφαλισμένη; Η απάντηση είναι όχι. Τίποτα δεν είναι απλό και δεδομένο. Απαιτείται προσεκτική διαδικασία. Στην πραγματικότητα απαιτεί από τον εκπαιδευτικό να ιχνηλατήσει τα διαδοχικά βήματα, προσέγγισης κι αντιμετώπισης του προβλήματος, χωρίς απογοητεύσεις κι ενθουσιασμό.