ΠΡΩΤΕΡΓΑΤΕΣ ΚΑΙ ΣΚΑΠΑΝΕΙΣ - Η Ειδική Αγωγή και το διεπιστημονικό της υπόστρωμα

Γράφει
ο Βάϊος Απ. Ζαμπεθάνης
Επίτιμος Περιφερειακός
Διευθυντής
Πρωτοβάθμιας και
Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης
Ειδικός Επιστήμονας
Κοινωνικής Ψυχιατρικής

Από τη δεκαετία του 1930, ένας νέος επιστημονικός κλάδος αφιερώνεται στην υπηρεσία του παιδιού, είναι ο κλάδος της «παιδοψυχιατρικής» ή «ψυχιατρικής του παιδιού», που παράλληλα με την «ψυχολογία», την «ψυχανάλυση» και «την ειδική ή θεραπευτική αγωγή» προσφέρουν σημαντικό έργο.
Η ανάπτυξη της παιδοψυχιατρικής συντελείται κυρίως στην Ευρώπη, την ώρα που, η εξέλιξη των επιστημών του ανθρώπου, εδραιώνεται και αποκτά σταθερή πορεία. Συγκεκριμένα, το παιδί και οι ανάγκες του, δηλαδή η αγωγή του, εντάσσονται στο ίδιο πλαίσιο μελέτης κι εξέλιξης. Ειδικότερα, μελετάται ο εντοπισμός και προσδιορισμός των αναγκών του παιδιού. Στην κατεύθυνση αυτή συνεργάζονται  οι επιστήμες παιδιατρική, ψυχιατρική, ψυχολογία, ψυχανάλυση και παιδαγωγική. Το αποτέλεσμα της συνεργασίας φαίνεται ταχύτατα. Η Ιατρική Σχολή στο Παρίσι ίδρυσε κλινική με συμβουλευτικό σταθμό, για τον εντοπισμό διανοητικών αποκλίσεων παιδιών και εφήβων. Είναι το σημαντικότερο βήμα, που έγινε. Η στόχευση ήταν φιλόδοξη και απαιτητική για το λόγο αυτόν στο έργο συνέδραμαν, εργαστήρια βιολογίας, ψυχολογίας, ψυχανάλυσης, αγωγής λόγου, επαγγελματικού προσανατολισμού, κινητικής αγωγής και κέντρου παρατηρήσεων. Η διεπιστημονική ομάδα, εξελίχθηκε σε υπηρεσία (1940). Πρωτοποριακοί θεσμοί σε έναν άγνωστο περιβάλλον, ελάχιστα ανιχνεύσιμο. Περί τα μέσα της δεκαετίας του 1950 κυκλοφορούν και τα πρώτα επιστημονικά περιοδικά, όπως του καθηγητή Tramer στην Ελβετία, ανάλογο επιστημονικό περιοδικό εκδίδεται στη Γαλλία, αργότερα στην Ιταλία και στη Γερμανία τελικά κυκλοφορεί επιστημονική επιθεώρηση. Στην εξέλιξη που παρουσιάστηκε, η ψυχιατρική και η  ψυχολογία δέχτηκαν τη θετική επίδραση της ψυχαναλυτικής διδασκαλίας. Η μονομέρεια της διανοητικής προσέγγισης και των λογικών σχημάτων για την ερμηνεία των ψυχικών φαινομένων, συμπληρώνεται με τη συναισθηματικότητα, ως κίνητρο των ενεργειών του ανθρώπου. Το έργο του Freud για τη θεωρία της σεξουαλικότητας αποτελεί την απαρχή εξελίξεων, στην ψυχανάλυση και στις επιστήμες ψυχικής υγείας. Η M. Klein και, η κόρη του Freud, η A. Freud διατυπώνουν και προτείνουν και άλλες τεχνικές στη διάγνωση και θεραπεία των παιδικών νευρώσεων. Η εξέλιξη της ψυχιατρικής κατακλύστηκε από πολλές ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις, ακόμη και από την Αμερική. Το τεράστιο πλήθος των προσεγγίσεων είχε ως αποτέλεσμα, να δοθεί τέλος στο θεραπευτικό αναλυτικό λόγο. Η παιδοψυχιατρική περιορίστηκε αυστηρά μέσα σε «ιατρικό», «επιστημονικό» πλαίσιο.  Η ανάγκη ευρείας επιστημονικής προσέγγισης της αγωγής των παιδιών και μάλιστα όσων αποκλίνουν, οδήγησε στη διαπίστωση, πως οι θεμελιωτές της ειδικής αγωγής  είναι και συντελεστές ανάπτυξης της παιδοψυχιατρικής επιστήμης, στην Ευρώπη  και στην πατρίδα μας.
Ως προς την ίδρυση δομών στην Ελλάδα, παρατηρείται ταυτόχρονη πορεία με τη Ευρώπη. Ο «Οίκος Τυφλών» είναι το πρώτο ίδρυμα στη χώρα μας (1906), με διευθύντρια την Ειρήνη Λασκαρίδου. Αργότερα, το εγχείρημα αγωγής «απροσάρμοστου» παιδιού  γίνεται από την παιδαγωγό Ρόζα  Ιμβριώτη στο «Ειδικό Σχολείο», Καισαριανής (1936).  Αργότερα, λειτουργεί το Εθνικό Ίδρυμα Προστασίας Κωφαλάλων (1937). Διαδοχικά ιδρύθηκαν και λειτούργησαν, ιατροπαιδαγωγικοί σταθμοί, το Ίδρυμα «απροσαρμόστων» Θεοτόκος, το «Στουπάθειον» και το κέντρο θεραπευτικής παιδαγωγικής. Με βάση τις αντικειμενικές δυνατότητες, όλοι οι φορείς επεδίωκαν τον εντοπισμό των δυσκολιών του παιδιού, τη διάγνωση, την εύρεση και οργάνωση αποτελεσματικού θεραπευτικού προγράμματος. Κατόπιν, ιδρύεται  στην Αθήνα ο «Πρώτος Ιατροπαιδαγωγικός Συμβουλευτικός Σταθμός (1954), από ομάδα επιστημόνων μεταξύ των οποίων, ο Ειδικός Παιδαγωγός» Κ. Καλαντζής. Επίσης, ιδρύθηκε η «Εταιρεία Ψυχικής Υγιεινής και Νευροψυχιατρικής» με τη βοήθεια του συλλόγου «Αθήναιο», και, ακολουθεί το «Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής» (1957) από την ψυχολόγο, Α. Ποταμιάνου. Ο «Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων απροσαρμόστων παιδιών» συστήνει το πρώτο «Ειδικό Σχολείο για ασκήσιμα παιδιά», ένα από τα πρώτα, διεθνώς. Ακολούθως, ιδρύεται το «Εθνικό Ίδρυμα Αποκατάστασης Αναπήρων» (1961) και το «Ψυχολογικό Κέντρο  Βορείου Ελλάδος». Το 1968, συστήνεται η «Ελληνική Παιδοψυχιατρική Εταιρεία». Γίνεται σαφές, πως οι Έλληνες επιστήμονες μεταφέρουν και εφαρμόζουν τις επιστημονικές τους γνώσεις στην πατρίδα. Στο Υπουργείο Παιδείας ιδρύεται Γραφείο Ειδικής Αγωγής (1969), που εξελίχθηκε σε σημαντική Διεύθυνση με αποτελεσματικές παρεμβάσεις.
Η Ειδική Αγωγή ασκείται σήμερα, σε ειδικά σχολεία και σε δομές, που λειτουργούν  στα σχολεία γενικής εκπαίδευσης από έμπειρα στελέχη, διαφορετικών ειδικοτήτων. Αν και ο αριθμός των μαθητών, που έχουν ανάγκη ειδικής αγωγής είναι μικρότερος, συγκριτικά  με τον υπόλοιπο μαθητικό πληθυσμό, έχει πολλαπλά αιτήματα κι συχνά απρόβλεπτα. Το πρόβλημα δεν είναι ποσοτικό, αλλά εξειδίκευσης και προσαρμογής στις ανάγκες που προκύπτουν. Τα πανεπιστήμια και οι  εκπαιδευτικοί φορείς, προετοιμάζουν και  εκπαιδεύουν στελέχη με επιστημονική επάρκεια. Στην Ευρώπη αλλά και στην πατρίδα μας ομάδες έμπειρων επιστημόνων οργάνωσαν δομές στήριξης και βοήθειας των παιδιών, από τα τέλη της δεκαετίας του 1980. Αυτό λειτούργησε παράλληλα με την κατάργηση ασύλων και τη σμίκρυνση των ψυχιατρικών νοσοκομείων. Οι δομές στήριξης των παιδιών κι εκπαίδευσης στελεχών  οργανώθηκαν από επιστημονικές ομάδες, που συνεργάστηκαν με  Ιατρικές Σχολές, παιδιατρικές κλινικές, παιδοψυχιατρική κλινική, όπου υπήρχε, ψυχιατρικές κλινικές και τοπικούς οργανισμούς. Η Στερεά Ελλάδα, η Θράκη και η Αττική δέχτηκαν σημαντική βοήθεια από την «Εταιρεία Κοινωνικής Ψυχιατρικής» που εκπαίδευσε, εκατοντάδες στελέχη, διαμορφώνοντας και πλαίσιο, μεταπτυχιακών σπουδών, με πρωτοπόρο τον καθηγητή Ψυχιατρικής και Παιδοψυχιατρικής, του Δ.Π.Θ. Παναγιώτη Σακελλαρόπουλο, με καταγωγή από Φωκίδα. Είναι προφανές, η Ειδική Αγωγή συγκροτήθηκε στην Ευρώπη και στην πατρίδα μας από την επιστημονική επιμονή, συνέπεια  και συνεργασία ειδικών, που αντιμετώπισαν τα εμπόδια μεθοδικά και αποφασιστικά.