ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ (1941-1944) (Αντιστασιακές εφημερίδες, που εγράφησαν με μελάνη και αίμα, βρίσκονται στα «Γενικά Αρχεία του Κράτους – Αρχεία Νομού Φθιώτιδος»)

«Ο Γοργοπόταμος στην Αλαμάνα στέλνει περήφανο χαιρετισμό...» : Νίκος Καρβούνης

Επιμέλεια: Δημητρίου Θ. Νάτσιου
Φιλολόγου, Λαμία

Προς το τέλος του πρώτου μισού του περασμένου αιώνα τα, τότε, διεθνή γεγονότα (Β΄ παγκόσμιος πόλεμος) επηρέασαν καθοριστικά την Ελλάδα (Κατοχή - Αντίσταση - Εμφύλιος πόλεμος). Στα γεγονότα εκείνα ο ελληνικός λαός αντέδρασε συλλογικά και άμεσα: Η επίθεση και η άμυνα εναντίον του εισβολέα εχθρού προκάλεσε τον παγκόσμιο θαυμασμό και απέσπασε τον έπαινο. Η Αντίσταση εναντίον του εχθρού, μετά την κατάληψη και κατοχή της πατρίδας, υπήρξε καθολική. 

Αν αναφερόμασταν στα γεγονότα της κατοχικής περιόδου (1941-1944) στην Ελλάδα, θα λέγαμε ότι σ’ αυτήν είχε δημιουργηθεί ένα ιδιότυπο πολιτικό και κοινωνικό καθεστώς «ρευστό» και αβέβαιο. Έπειτα από την τριπλή Κατοχή το, έως τότε, ελληνικό Κράτος ονομάζεται πλέον, «Ελληνική Πολιτεία», η κυβέρνηση εγκατέλειψε τη χώρα και εγκαταστάθηκε, αρχικά, στην Κρήτη και μετά στην Αίγυπτο, ενώ στην Αθήνα διορίσθηκε άλλη κυβέρνηση απ’ τους ξένους κατακτητές, χωρίς ουσιαστικές αρμοδιότητες και ισχύ, ως εντολοδόχος, κυρίως, των Γερμανών, με αποτέλεσμα στη χώρα να επικρατεί: αναρχία, παρανομία, εγκληματικότητα, αυθαιρεσία, ατιμωρησία, πείνα, δυστυχία και γενικά ένα ζοφερό παρόν με ένα αβέβαιο μέλλον.

Στα δύσκολα, όμως, και ταραγμένα εκείνα χρόνια εμφανίσθηκαν στη χώρα νέες πολιτικές, κοινωνικές και πνευματικές ελληνικές δυνάμεις, οι οποίες με το πολυσχιδές έργο τους επιβλήθηκαν στην ακυβέρνητη χώρα ως πνευματική, πολιτική και στρατιωτική ηγεσία. Την περίοδο, λοιπόν, εκείνη πολιτικές δυνάμεις του τόπου μας ιδρύουν, το «Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο» (Ε.Α.Μ.) στο οποίο παίρνουν μέρος τέσσερα Κόμματα (Κ.Κ.Ε., Αγροτικό Κόμμα Ελλάδος, Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος και το Κόμμα της Λαϊκής Δημοκρατίας). Τότε ιδρύθηκε και στρατιωτικό τμήμα του πιο πάνω Συνασπισμού των Κομμάτων ο γνωστός «Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός» (Ε.Λ.Α.Σ.). Το Ε.Α.Μ. υπήρξε η μεγαλύτερη ελληνική αντιστασιακή οργάνωση στη διάρκεια της Κατοχής, βασικός δε συντελεστής στην ίδρυση αυτού ήταν το Κ.Κ.Ε. Πολλές αντιστασιακές εφημερίδες ήταν έργο του Ε.Α.Μ. και της μεγαλύτερης αντιστασιακής Οργάνωσης νέων, της θρυλικής Ε.Π.Ο.Ν. Η Αντίσταση, λοιπόν, εναντίον του εχθρού υπήρξε εντυπωσιακή, ομόψυχη, καθολική και εκδηλώθηκε με διάφορους τρόπους. Ένας απ’ αυτούς ήταν και η επαναστατημένη ελληνική «πέννα», την οποία «κινούσε» μια ελεύθερη ελληνική ψυχή και μια αδούλωτη ελληνική συνείδηση. Το Ε.Α.Μ. και η Ε.Π.Ο.Ν. και άλλες  αντιστασιακές οργανώσεις είχαν εκδώσει εφημερίδες στην Κατοχή. Εκτός, όμως, απ’ τις εφημερίδες του Ε.Α.Μ. και της Ε.Π.Ο.Ν. άλλων οργανώσεων δεν εντοπίσθηκαν στην περιοχή μας εφημερίδες. Μάλλον δεν έβγαιναν, σε άλλα, όμως, διαμερίσματα του Ελλαδικού χώρου έβγαιναν και κυρίως στην Αθήνα.

Ο Κωνσταντίνος Μάγερ γράφει: «Άτομα, ομάδες και οργανώσεις, που ανήκαν εις πολιτικάς αποχρώσεις από την άκραν δεξιάν, ως την άκραν αριστεράν εξέδιδαν δημοσιογραφικά όργανα, τα οποία διέσπειραν παντού. Εις ουδεμίαν άλλην κατεχομένην χώραν εξεδόθηκαν τόσο πολλαί παράνομαι εφημερίδες». Στην Κατοχή ακόμη εκτελέσθηκαν οι δημοσιογράφοι: Θ. Παλάντζας, Κ. Περρίκος, Α. Σκούρας, Ι. Λόης, Γ. Δρούγκας, ίσως και άλλοι.

Τα παράνομα φύλλα ήταν πολλά. Ο Θεοφ. Παπακωνσταντίνου τα υπολoγίζει σε 218, ενώ άλλοι μιλούν για περισσότερα. Πολλά έχουν διασωθεί, αλλά και πολλά έχουν καταστραφεί. Το ενδιαφέρον εκδηλώθηκε γρήγορα για τον αντιστασιακό Τύπο. Το 1945 η Ένωση Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών (Ε.Σ.Η.Ε.Α.) και η Ένωση Τύπου Εθνικής Αντιστάσεως οργάνωσαν Έκθεση Τύπου Εθνικής Αντιστάσεως στην Αθήνα.

Ο παράνομος αντιστασιακός Τύπος ήταν ένα από τα «όπλα» εναντίον των κατακτητών. Στην αρχή παρουσίαζε ατέλειες και γνώριζε δυσκολίες, αλλά μετά σημείωνε βελτίωση και άγγιζε την τελειότητα. Το δαιμόνιο επαναστατικό ελληνικό πνεύμα επινοούσε τρόπους και εφάρμοζε μεθόδους για τον εντοπισμό των ειδήσεων και τη συλλογή αυτών, για τη συγκέντρωση της ύλης και τη σύνταξη των κειμένων, για το πληκτρολόγημα ή τη στοιχειοθέτηση αυτών, για την προμήθεια τυπογραφικού χάρτου και τυπογραφικης μελάνης,για την προμήθεια μεμβράνης - οινοπνεύματος και γραφομηχανής. Φρόντιζαν για τη σελιδοποίηση και την εκτύπωση της εφημερίδας, για τη διακίνηση και διανομή αυτής, αφού παρατηρήθηκε ότι η αποκάλυψη της παρανομίας επέσυρε βασανιστήρια και θάνατο.

Εξωτερικά γνωρίσματα - βιβλιογραφικά στοιχεία:

Οι αντιστασιακές εφημερίδες και γενικά ο αντιστασιακός Τύπος είχαν κάποια εξωτερικά γνωρίσματα. Οι εφημερίδες είχαν μικρό σχήμα, ήταν δισέλιδες και, σπανίως, περισσοτέρων σελίδων, δεν είχαν «κεφαλάρια», χρησιμοποιουσαν κεφαλαία  γράμματα, συνήθως ήταν μονόστηλες και δίστηλες, δεν καχώριζαν διαφημίσεις και στερούνταν εικονογραφικής διακόσμησης.
Εκτός από τον τίτλο είχαν και υπότιτλο, όπου καταχωριζόταν το όνομα της αντιστασιακής Οργάνωσης (π.χ. Ε.Ν.Α.Ρ.), «Ένωση Νέων Αγωνιστών Ρούμελης», (Ε.Π.Ο.Ν.), «Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων» ή άλλης αντιστασιακής οργάνωσης. Επίσης αναγράφονταν τα εξής: Αριθμ. φύλλου, χρόνος έκδοσης τιμή φύλλου και, σπανίως, υπεύθυνος έκδοσης. Απέκρυπταν, επιμελώς, τον τόπο έκδοσης, για λόγους ασφαλείας. Μέσα εκτύπωσης ήταν το χειροκίνητο πιεστήριο, ο πολύγραφος και η γραφομηχανή. Πολλές ήταν χειρόγραφες. Οι περισσότερες, αν όχι όλες, είχαν υπερσελίδιο «μότο», όπως: στίχους απ’ το «Θούριο» του Ρήγα Φερραίου: «καλύτερα μιας ώρας...», διεθνιστικά και προτρεπτικά συνθήματα: «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθήτε», «θάνατος στο φασισμό, λευτεριά στο λαό», «όλοι επί ποδός πολέμου». Δεν είχαν τακτή έκδοση και υπήρξαν έντυπα βραχύβια. Εκτός από τις εφημερίδες εκδόθηκαν και λίγα περιοδικά. Ακόμη γνώρισαν έκτακτη και ευκαιριακή έκδοση, συνήθως με τον εορτασμό επετείων: (π.χ. Δίχρονα της Ε.Π.Ο.Ν). Ελάχιστες διέθεταν και λογοτεχνική σελίδα (ποίηση, πεζογραφία). Των αστικών κέντρων οι εφημερίδες είχαν λιγότερες ατέλειες.

Κατά καιρούς έχουν γίνει εκθέσεις των αντιστασιακών εφημερίδων. Γνωστοί κατάλογοι και συλλογές αντιστασιακών εφημερίδων είναι οι εξής: 1) Του Κων. Μάγερ: «Ιστορία του Ελληνικού Τύπου» τόμος Β’, Αθήναι 1959, σελ 318-339, 2) Θεοφ. Παπακωνσταντίνου: «Ο Τύπος της Αντιστάσεως», εφ. «Ακρόπολις», 27 και 28 Μαρτίου 1982, 3) «Βιβλιοθήκη Γ.Ι. Δολιανίτη», 4) «Αρχείον Ελλ. Γραμμάτων «Γ. Λεβιδόπουλος»», 5) «Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος – Εθνικό Ιστορικό Μουσείο», 6) Δήμος Λεβιδόπουλος: «Απαγορευμένος Αντιστασιακός Τύπος Κατοχής 1941-1944», 7) Συλλογή Α.Σ.Κ.Ι., 8) Επιμορφωτικό Κέντρο (Βιβλιοθήκη – Αρχείο «Χαρίλαος Φλωράκης», Χολαργός – Αθήνα, 9) Αναγνωστόπουλος Νικ.: «Παράνομος Τύπος, 1941-1944», Αθήνα 1960).
Στα «Γ.Α.Κ. Αρχεία Νομού Φθιώτιδας», υπάρχει το Αρχείο της εφημερίδας «Ελεύθερη Ελλάδα», τοπικά αντιστασιακά φύλλα κ.α.
Στη διάρκεια της Κατοχής στο χωριό Καρυά (πάνω από τα Καμένα Βούρλα) λειτουργούσε τυπογραφείο της Αντίστασης.

ΤΕΛΟΣ