“Τέσσερις ιστορικές και στρατηγικά αδελφοποιημένες όμορες Κοιλάδες” της Κεντρικής Ελλάδας με Κοινή Ιστορική Μοίρα

Γράφει ο
Γιώργος Καρανάσιος  
gkaranasios24@gmail.com

•  Η Κοιλάδα Άνω Κηφισού.
•  Η Κοιλάδα Σπερχειού.
•  Η Κοιλάδα Ασωπού.
•  Η Κοιλάδα Μέσου Κηφισού.

  Πριν λίγες μέρες δύο ιστορικές περιοχές της κεντρικής Ελλάδας τα ΚΑΣΤΕΛΛΙΑ - Φωκίδας και η ΥΠΆΤΗ - Φθιώτιδας  ¨αδελφοποιήθηκαν¨  λόγω της εκτέλεσης έξι Υπαταίων Πατριωτών το 1942 στα Καστέλλια - Φωκίδας από τα στρατεύματα κατοχής (Ιταλούς).
  Οι παραδόσεις, ο πολιτισμός και η συνεργασία μπορούν να ενώνουν ανθρώπους και να δημιουργούν νέες, δυναμικές σχέσεις, που υπερβαίνουν τα στενά γεωγραφικά τοπικιστικά σύνορα.
  Οι παραπάνω κοιλάδες, έχουν κοινό ιστορικό παρελθόν σε βάθος αιώνων ύπαρξης ανθρώπινων δραστηριοτήτων, δηλ. των κατοίκων που έζησαν σ’ αυτές τις ιστορικές περιοχές, συγκεκριμένα:
Α. Συμμετείχαν στα γνωστά ¨Κοινά¨ και Αμφικτυονίες (Δελφική Αμφικτυονία, κ.λ.) γιορτές, αθλητικούς αγώνες, Σεραπεία, δέχτηκαν τον Χριστιανισμό την ίδια περίοδο, κ.λ.
Β.  Είχαν τους ίδιους κατακτητές, άλλα ισχυρότερα ¨ελληνικά φύλα¨ και ξένα, υπέφεραν το ίδιο από αυτά, ενώθηκαν δια μέσω των περασμάτων των βουνών τους σε ομάδες αντίστασης με πρώτους διδάξαντες τους φοβερούς Αιτωλούς που τους ενοποίησαν και στα δύσκολα στις μετακινήσεις βόρειο-ευρωπαίων πληθυσμών (επιδρομές, εγκαταστάσεις) δημιούργησαν τους ορεινούς οικισμούς για να γλιτώσουν, που αλληλοσυνδέονταν επικοινωνιακά.
Γ.  Συμμάχησαν στον κίνδυνο κατά βόρειων εχθρών, δυτικών και ασιατικών εχθρών, που κατέφθαναν επιδρομικά κατά κύματα μέχρι την κοιλάδα Ασωπού, στενά Θερμοπυλών και Σπερχειού για να περάσουν μέσα από συγκεκριμένες ατραπούς νότια στην επόμενη κοιλάδα Κηφισού (άνω και μεσαία) και μετά νοτιότερα ή ανατολικά...
Δ.  Τούς ένωναν οι κεντρικοί αρχαίοι δρόμοι – οι ατραποί της επικοινωνίας, συγκοινωνίας, κ.λ. που μετά τον Άνω ή Μέσο ρου του Κηφισού κατέληγαν νότια (Δελφούς, Κορινθιακός), ή ανατολικά (Αττική, Ισθμός, κ.λ.).
 
1.   Η ΑΝΩ ΚΟΙΛΑΔΑ ΚΗΦΙΣΟΥ

  Αναλυτικά ο άνω ρους Κηφισού απλώνεται σε μία έκταση συνολικού μήκους Δ/Α 20 χιλ., που συμπεριλαμβάνει και τον χώρο της αρχαίας Δωρίδας, με την καθαρή φωκική επικράτεια να προσεγγίζει τα 12 χιλ. μήκος (Δ/Α) και 10 χιλ. μέγιστο πλάτος (Β/Ν) (ύψος εσοχής Λιλαίας), ενώ συνήθως το πλάτος κυμαίνεται ανάμεσα στα 6-8 χιλ., για να φθάσει στο ανατολικό του άκρο σε πλάτος 1 χιλ. (ύψος στενού Ισιωμάτων/Βουρλόραχης Αμφικλείας).
  Ο παραπόταμος ο αρχαίος Πίνδος (Κανιανίτης, Κουκουβιστιανός) που από κοινού με τον βορειότερα βρισκόμενο παραπόταμο Αποστολιά και τον νότια Κουραδά Βάριανης - Γραβιάς αποτελούν τους κύριους τροφοδότες του κεντρικού ποταμού Κηφισού μαζί με το ξεκίνημα της ενιαίας κοίτης του, στο ύψος του σιδηροδρομικού σταθμού της Λιλαίας.
  Και των τριών παραποτάμων οι ρίζες χάνονται στα πρόβουνα δυτικά, ανάμεσα του Παρνασσού, της Γκιώνας και της Οίτης, περιοχή που στην Αρχαιότητα ανήκε στη χώρα των Οιταίων και στην αρχαία Δωρίδα, τη μητρόπολη των Δωριέων - ΤΕΤΡΑΠΟΛΙΣ ΔΩΡΙΕΩΝ. Η αρχαία Δωρίδα περιελάμβανε ακόμη ορεινότερες και μικρότερες κοιλάδες ανάμεσα σε Παρνασσό και Γκιώνα (στην αρχαιότητα Παρνασσός).
  Η συνόρευση των αρχαίων Δωριέων με τους αρχαίους Φωκείς, στα μισά περίπου του άνω ρου, χωρίς φυσικό όριο δημιουργούσε συνεχώς προβλήματα, εντάσεις, ιερούς πολέμους, αλλά και κατά διαστήματα συνεργασίες, ανταλλαγές προϊόντων, κ.λ.

2.   Η ΚΟΙΛΑΔΑ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ

  Η κοιλάδα επειδή διέθετε τις κατάλληλες συνθήκες για μόνιμη εγκατάσταση κατοικήθηκε από πολύ νωρίς γι’ αυτό και υπάρχουν αρκετά ευρήματα που παραπέμπουν στην μυκηναϊκή εποχή (τάφοι, κεραμικά θραύσματα, τειχοποιίες, φορητά αντικείμενα) .
  Το όνομα του ποταμού, ¨Σπερχειός¨, καταγράφεται πρώτη φορά στον Όμηρο.
  Εκατέρωθεν της κοίτης του Σπερχειού κατοικούσαν μικρά ελληνικά φύλα με τις ονομασίες : Αχαιοί, Έλληνες, Μυρμιδόνες και Δόλοπες.
  Η Υπάτη, ‘Ύπατα, Υπάτα, Υπατία μνημονεύεται από τον Αριστοτέλη από τον 4ο αιώνα π.Χ., γεγονός που υπονοεί την προΰπαρξή της και πριν από αυτή την χρονολογία. Από τον 8ο αι. μ.Χ. μέχρι το 1453 με την ονομασία Νέαι Πάτραι. Από το 1453 μέχρι το 1833 ήταν γνωστή με τις ονομασίες: Νέαι Πάτρεαι, Νεοπάτρα, Πάτρα, Νέαι Πάτραι της Ελλάδος, Πατρατζίκιον, και από εκεί και πέρα μέχρι και σήμερα έχει το αρχικό της όνομα, Υπάτη.
  Την περίοδο 1195 – 1204 μ.Χ. η ¨Νέαι Πάτραι¨ βρέθηκε στα χέρια των Φράγκων, οι οποίοι έχτισαν το οχυρό ¨Σιδηρόκαστρο¨ για να ελέγχουν το πέρασμα προς την άνω κοιλάδα Κηφισού και ένα δεύτερο οχυρό τον ¨Πύργο Καστελλίων¨ για να ελέγχουν τα ορεινά περάσματα Γκιώνας, Βαρδουσίων, και φυσικά το κάστρο Βοδονίτσας για να ελέγχουν την άλλη δίοδο προς Κηφισό, Βοιωτία, Αττική, κ.λ. Συνέχισαν τον έλεγχο των κοιλάδων οι ανίκητοι μισθοφόροι Καταλανοί και στο τέλος οι νέοι μισθοφόροι Ναβαρραίοι (1394)…
  Οι μετέπειτα κατακτητές Οθωμανοί δημιούργησαν μουσουλμανικούς οικισμούς (βλ. ΄Ο ΔΩΡΙΚΟΣ ΔΙΑΔΡΟΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΕΝΑ ΓΡΑΒΙΑΣ – ΑΜΠΛΙΑΝΗΣ¨, 2005 - Καρανάσιος Γ.)  στην κοιλάδα για να ελέγχουν κεντρικά τους ραγιάδες.

3.   Η ΚΟΙΛΑΔΑ ΑΣΩΠΟΥ

  Από τα οροπέδια της Οίτης (για τους αρχαίους ήταν ενοποιημένη με Καλλίδρομο, όπως Παρνασσός με Γκιώνα) πηγάζουν τρία ποτάμια, ο Γοργοπόταμος (ο αρχαίος Δύρας), ο Ασωπός και ο αρχαίος Ίναχος η (Βίστριτσα), που καταλήγουν στον Σπερχειό. Ο Ασωπός δημιουργεί την Κοιλάδα Ασωπού.
  Η περιοχή που καταλαμβάνει η κοιλάδα του Ασωπού αρχίζει αμέσως μετά την έξοδο της σιδηροδρομικής γραμμής από το τούνελ του Μπράλου που ήταν το μεγαλύτερο του αρχικού δικτύου της χώρας μας με 2.120μ. και τελειώνει με την έξοδο του ποταμού Ασωπού στον κάμπο της Λαμίας, κοντά στη Μονή Δαμάστας, έχοντας ένα μήκος στα 7 χιλ.
  Η κοιλάδα του Ασωπού, πέρα από την φυσική της ομορφιά, έχει και πλούσια ιστορία.
  Το φαράγγι του Ασωπού ονομάζεται και πέρασμα του Εφιάλτη (η γνωστή αρχαία ατραπός), γιατί από εδώ οδήγησε τους Πέρσες στα νώτα των Σπαρτιατών, που είχαν παραταχθεί στις Θερμοπύλες για να τους αντιμετωπίσουν.
  Πάνω από την Κοιλάδα δεσπόζει το Κάστρο της Ωριάς, στρατηγικό σημείο, όπου έγιναν αρκετές μάχες για την κυριαρχία του καθενός που το κατείχε για την επικοινωνία μεταξύ Θεσσαλίας (βορά) και Στερεάς Ελλάδος (νότια).
  Στην κορυφή του Κάστρου υπήρχε οικισμός του οποίου ερείπια σώζονται και σήμερα. Όχι πολύ μακριά, στο βόρειο άνοιγμα της κοιλάδας υπάρχουν τα ερείπια της αρχαίας Τραχίνας, όπου έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Ηρακλής.
  Και φυσικά τα νεότερα χρόνια συνέχισε να είναι σπουδαίο στρατηγικό σημείο μέχρι και τον Β’ Π.Π.
  Τρεις γέφυρες, της Παπαδιάς, του Ασωπού και του Γοργοποτάμου φυλάσσονταν πολύ καλά. Παρ’ όλα αυτά οι σαμποτέρ κατάφεραν να ανατινάξουν τις δυο τελευταίες και να επιφέρουν σημαντικό πλήγμα στους Γερμανούς.
  Στις 17 Ιουνίου του 1944 τα Ες-Ες, υπό τις διαταγές Καρλ Σύμερς (Karl Schümers υπεύθυνου για τη σφαγή του Διστόμου, της Κλεισούρας και της Σπερχειάδας) ξεδίπλωναν τη δολοφονική τους μανία και στην Υπάτη. Εκτελέσεις, τραυματισμοί και πυρπολήσεις.

4.   Η ΜΕΣΑΙΑ ΚΟΙΛΑΔΑ ΚΗΦΙΣΟΥ

  Ο μέσος ρους Κηφισού είναι η συνέχεια του αρχικού άνω Κηφισού. Δεν υπήρξε εχθρική επιδρομή που να μην πέρασε από τη διαδρομή: Είτε ερχόμενοι από την κοιλάδα Σπερχειού, είτε από τις Θερμοπύλες (στενά), είτε από Ασωπό, οδηγούνταν μετά προς την άνω ή μεσαία Κοιλάδα Κηφισού.
  Η μεσαία κοιλάδα εκτείνεται σε μέγιστο μήκος 18 χιλ. (Δ/Α) και μέγιστο πλάτος (Β/Ν) 9 χιλ., με την κοιλάδα του παραπόταμου Άσσου που χύνεται σ’ αυτόν, να ακολουθεί μία καμπυλωτή πορεία ΝΔ/ΒΑ και να σχηματίζει μία στενή λωρίδα μέγιστου μήκους 14 χιλ. και πλάτους 3 χιλ.
  Αυτή την εύφορη λωρίδα την κατείχαν οι αρχαίοι Φωκείς και μαζί μεγάλο τμήμα των ορεινών όγκων του Παρνασσού και του Καλλίδρομου. Έφθανε μέχρι την πόλη της αρχαίας Βοιωτίας, τη Χαιρώνεια (αρχ. Τραχίς, Τραχεία).
  Έγινε παραπάνω μία μικρή συμπυκνωμένη ιστορική αναφορά * για αυτές τις “τέσσερις ιστορικές και στρατηγικές αδελφοποιημένες γειτονικές κοιλάδες” για να φανεί η ιστορική και γειτονική σύμπλευση των κατοίκων τους, που έζησαν πριν 3.500 χρόνια περίπου, σύμφωνα με τα πρώτα αρχαιολογικά δείγματα ζωής – μην ξεχνάμε και τα μυθολογικά μας στοιχεία μαζί με τα κυκλώπεια τείχη της περιοχής μας...

(*) Αναλυτικά μέσα από τις 887 σελίδες και τις 16 ενότητες του νέου βιβλίου (2025) το οποίο διαπραγματεύεται όλες τις ιστορικές περιόδους (βιβλιογραφικές αναφορές) με τίτλο: ΄Ο ΔΩΡΙΚΟΣ ΔΙΑΔΡΟΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΕΝΑ ΓΡΑΒΙΑΣ – ΑΜΠΛΙΑΝΗΣ¨, Καρανάσιος Γ., ο αναγνώστης θα μελετήσει ενδιαφέροντα ιστορικά γεγονότα που αφορούν τον τόπο μας και δημοσιοποιούνται πρώτη φορά...!