« ΟΔΕΥΟΝΤΑΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ ‘40»
Ευαγγελία Δημοπούλου
Ιστορικός - Αρχαιολόγος
Τα σύννεφα του πολέμου, για τη χώρα μας είχαν ήδη αρχίσει να διαφαίνονται από την άνοιξη του 1939. Στις 9 Απριλίου 1939, δύο ημέρες μετά την εισβολή των ιταλικών στρατευμάτων στην Αλβανία, ο Ι. Μεταξάς έγραφε στο ημερολόγιό του: «Ανακοινώ Ουάτερλοου απόφασιν να αντισταθώ μέχρις εσχάτων, ότι ο πόλεμος θα επεκταθεί εις όλην την Ελλάδα». Ο Μεταξάς ήταν βέβαιος πως ο πόλεμος ήταν προ των πυλών και γι’ αυτό έθεσε σε εφαρμογή την προπαρασκευή στρατιωτικού προγράμματος της χώρας προσπαθώντας παράλληλα να διατηρεί φαινομενικά την ουδετερότητα της Ελλάδας.
Έπειτα από την κατάληψη της Αλβανίας στις 12 Απριλίου 1939, γίνεται εμφανής ο επόμενος στόχος του Μουσολίνι, καθώς εντείνονται οι προκλήσεις και τα σκηνοθετημένα διαβήματα εναντίον της Ελλάδος. Αποκορύφωμα των εχθρικών ενεργειών κατά τις χώρας μας ήταν ο τορπιλισμός της Έλλης. Στις 14 Αυγούστου 1940, ο Ελληνας πρέσβης στη Ρώμη Ι. Πολίτης τηλεγραφούσε: «Ούτω η Ιταλία ζητεί αναφανδόν τον ακρωτηριασμόν της Ελλάδος και δη επειγόντως. Όλα τα μέχρι τούδε γνωστά αποτελούν προοίμιον του κεφαλαίου τούτου».
Μία ημέρα αργότερα, το καταδρομικό πλοιό «Ελλη», που βρισκόταν αγκυροβολημένο στο λιμάνι της Τήνου για την εορτή της Μεγαλόχαρης, επλήγη από τορπίλη υποβρυχίου και βυθίστηκε. Αν και έγινε αντιληπτή η εθνικότητα του υποβρυχίου –ήταν το ιταλικό «Delphino»– το πόρισμα της έρευνας κρατήθηκε μυστικό, σε μια ακόμη προσπάθεια να διατηρήσει η Ελλάδα την ουδετερότητά της.
Η κατάληψη της Ρουμανίας από τον Χίτλερ στις 7 Οκτωβρίου ενόχλησε τον Μουσολίνι και επιτάχυνε τις εξελίξεις. Έτσι, στις 15 Οκτωβρίου 1940, ο Ντούτσε θα παρουσιάσει στους επιτελείς του το σχέδιο επίθεσης εναντίον της Ελλάδας. Όταν, λοιπόν, ο Ιταλός πρεσβευτής Γκράτσι έφτασε στην πρωθυπουργική κατοικία στις 3 παρά 10 το πρωί της 28ης Οκτωβρίου για να παραδώσει το ιταλικό τελεσίγραφο, ο Μεταξάς απάντησε χωρίς δισταγμό: «Alors, c’est la guerre» («Λοιπόν, έχουμε πόλεμο»). Με την άρνησή του να υποκύψει στους ιταλικούς εκβιασμούς συντάχθηκε ομόθυμα ο ελληνικός λαός.
Τι συνέβαινε όμως μια μέρα πριν την επίσημη έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου;
Στην Αθήνα το πρωί της 27ης Οκτωβρίουεορτάζεται στο Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο η επέτειος της φασιστικής επανάστασης . Ο πρεσβευτής της Ιταλίας, Γκράτσι είναι παρών, καθώς και σχεδόν όλα τα μέλη της μικρής ιταλικής παροικίας της Αθήνας. Εντούτοις, παρά την εορταστική ατμόσφαιρα υπήρχε αμηχανία, εξαιτίας της αβεβαιότητας που διακατέχει σε μεγάλο βαθμό τους προσκεκλημένους για τις επικείμενες εξελίξεις στο επίπεδο των διμερών ελληνοϊταλικών σχέσεων.
Το κλίμα της αγωνίας για τις εξελίξεις ήταν διάχυτο σε όλη την επικράτεια. Ο συγγραφέας Γεώργιος Βαφόπουλος γράφει χαρακτηριστικά για το κλίμα που επικρατούσε στηΘεσσαλονίκη τις παραμονές της κήρυξης του πολέμου: «Ήταν το πρωί της Κυριακής της 27ης Οκτωβρίου 1940. Κι ακούσθηκε ο λόγος του δημάρχου [Θεσσαλονίκης] βαρύς, με φανερούς υπαινιγμούς για τον εχθρό, που δεν κατονομαζόταν, που ήταν όμως γνωστός, που τον ψιθύριζαν τα χείλη του κόσμου… Κι η καρδιά μου σφιγγόταν από την αναμονή της ενδεχόμενης συμφοράς, και δάκρυζα για τη μοίρα του τόπου μου…».
Κατά τη διάρκεια της νύχτας ο πρέσβης της Ιταλίας, Εμανουέλε Γκράτσι επισκέπτεται την οικία της οικογένειας Βλαστού και φαινομενικά έχει καλή διάθεση, διηγείται μάλιστα περιστατικά από ανέκδοτα παίζοντας μπριτζ. Η επιδίωξη του είναι να καθησυχάσει την ομήγυρη και να ενισχύσει την εντύπωση ότι δεν επίκειται κάποιο έκτακτο γεγονός.
Στο Βερολίνο, τα μεσάνυχτα η καγκελαρία και πιο συγκεκριμένα το ιδιαίτερο γραφείο του Αδόλφου Χίτλερ πληροφορείται με έκπληξη από τη Ρώμη, μέσω του στρατηγού Φον Ρίντελεν, ο οποίος υπηρετούσε ως στρατιωτικός ακόλουθος στην Ιταλία ότι η ιταλική επίθεση κατά της Ελλάδος θα εκδηλωθεί την επομένη, Δευτέρα 28 Οκτωβρίου.
Ο δε Γκαλεάτσο Τσιάνο, πολιτικός και γαμπρός του Μουσολίνι, με ημερομηνία 27ης Οκτωβρίου, καταγράφει: «Ήδη οι τέσσερες διπλωμάτες, ο Γερμανός, ο Ιάπωνας, ο Ισπανός και ο Ούγγρος, εις τους οποίους ενεχείρισα το κείμενο του τελεσιγράφου προς την Ελλάδα, εξεπλάγησαν», ενώ παράλληλα το κρατικό ραδιόφωνο της Ιταλία, στη μια τα μεσάνυχτα, αναγγέλλει ότι έληξε η περίοδος της ανεκτικότητας της Ιταλίας έναντι της Ελλάδας.
Τέλος, στα Ελληνοαλβανικά σύνορα, τα μεσάνυχτα, πριν καν λήξει το ιταλικό τελεσίγραφο πληθαίνουν οι ενδείξεις ότι ιταλικά στρατιωτικά αγήματα προελαύνουν προς τα ελληνοαλβανικά σύνορα, όπου και παρατάσσονται σε διάταξη επιθετική. Ενώ από το σούρουπο βρέχει ασταμάτητα, άγρυπνα τα προκεχωρημένα ελληνικά φυλάκια παρακολουθούν τις κινήσεις τους.
Όσο περνά η ώρα, ενισχύεται η εντύπωση ότι επίκειται από την αλβανική πλευρά πολεμική πρωτοβουλία από τα ιταλικά στρατεύματα, πριν ακόμα λήξει το επίσημο τελεσίγραφο. Η Ιταλία προσπαθώντας να φέρει την Αθήνα προ τετελεσμένων γεγονότων, ώστε να μην έχει περιθώρια αντίδρασης ενήργησε παράλληλα στο διπλωματικό αλλά και στο στρατιωτικό πεδίο. Ο Μεταξάς έχοντας αντιληφθεί τις κινήσεις της ιταλικής πλευράς γράφει στο ημερολόγιό του: «Συνδυάζων πληροφορίας και φήμας και ημερομηνίας, απέκτησα πεποίθησιν ότι πρόκειται περί σκηνοθεσίας δι’ επικείμενην αύριον ίσως επίθεσιν».
Ο Ευρυτάν υποστράτηγος Χαράλαμπος Κατσιμήτρος, διοικητής της VIII Μεραρχίας, που εδρεύει στα Ιωάννινα, γίνεται δέκτης των ανησυχητικών μηνυμάτων που του διαβιβάζουν από το μέτωπο ο Κωνσταντίνος Δαβάκης και ο συνταγματάρχης Μαυρογιάννης, αρχηγός του Πυροβολικού της Μεραρχίας. Έτσι, διαμηνύει στο Γενικό Επιτελείο την προσωπική του πλέον άποψη ότι η ιταλική επίθεση είναι πιθανό να εκδηλωθεί την επομένη το πρωί –ίσως και κατά τη νύχτα– τονίζοντας αποφασιστικά με διάθεση να αμυνθεί για τα πάτρια εδάφη μέχρι εσχάτων: «Δεν θα περάσουν οι Ιταλοί από το Καλπάκι!».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γουλής και Μαϊδής, Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος (Filologiki G. Bibi, 1967)
"Έθνος" της 27 Οκτωβρίου 1940, σελ. 4: "Τα περί επεισοδίων εις τα Ελληνοαλβανικά σύνορα"
Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Νίκος Βαρδιάμπασης κ.ά. Ο ίδιος ο Ι. Μεταξάς ανέπτυξε τη στρατηγική της Ελλάδας στην καταγεγραμμένη («Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Δεύτερον Παγκόσμιον Πόλεμον - Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940-41 - Η Ιταλική εισβολή 28/10/1940 μέχρι 13/11/1940», έκδοσις ΓΕΣ/ Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού, 1960) ανακοίνωσή του προς τους ιδιοκτήτες και αρχισυντάκτες του Αθηναϊκού Τύπου στο Γενικό Στρατηγείο (ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία»), την 30 Οκτωβρίου 1940
Πλουμίδης, Σπυρίδων (2012). Το καθεστώς Μεταξά, 1936-1940. Έξι Στιγμές του Εικοστού Αιώνα. Η δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά, 1936-1941. σσ. 49-82. Αθήνα: Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη Α.Ε. ISBN 978-960-503-232-6.
Προ της θυέλλης, Αννίβας Βελλιάδης, εκδόσεις Ενάλιος, σελ.22-23
