«Πασχαλινά έθιμα»

Γράφει η Ευαγγελία Δημοπούλου

Ιστορικός - Αρχαιολόγος


Η μεγάλη εβδομάδα και το Πάσχα αποτελούν για τους Έλληνες σημεία αναφοράς της πίστης τους. Γι’ αυτό τον λόγο υπάρχουν πολυπληθή πασχαλινά έθιμα σε κάθε γωνιά της Ελλάδας.   

Από τα πιο γνωστά πασχαλινά έθιμα είναι αυτό των «Μπότηδων» στην Κέρκυρα.  Το  ξακουστό έθιμο “Μπότηδες” που λαμβάνει χώρα στην Σπιανάδα και το Λιστόν είναι ένας  συνδυασμός Ενετικών παραδόσεων και Ορθόδοξων εθίμων. Με την πρώτη Ανάστασης στις 12 το μεσημέρι του Μεγάλου Σαββάτου και όταν τελειώνει η ακολουθία στη Μητρόπολη, χτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών. Τότε οι κάτοικοι της Κέρκυρας πετούν τεράστια κανάτια γεμάτα νερό -τους μπότηδες- από τα μπαλκόνια τους κάνοντας μεγάλο κρότο στον δρόμο για να διαδοθεί το αναστάσιμο μήνυμα. Οι μπότηδες είναι πήλινα κανάτια με στενό στόμιο και δυο χερούλια στο πλάι για τη μεταφορά τους.

Τα μπαλκόνια είναι στολισμένα και οι κάτοικοι δένουν στους μπότηδες κόκκινες κορδέλες – το κόκκινο είναι το χαρακτηριστικό χρώμα της Κέρκυρας. Παράλληλα, οι διάσημες φιλαρμονικές του νησιού παίζουν χαρούμενα αναστάσιμα εμβατήρια και δίνουν έναν απίστευτο τόνο σε ολόκληρη την πόλη. Αντιστοίχως, τις προηγούμενες μέρες οι φιλαρμονικές γυρίζουν όλη την Παλιά Πόλη παίζοντας πένθιμα εμβατήρια για τα πάθη του Κυρίου, όπως ο εμβληματικός Αμλέτος. 

Ένα άλλο έθιμο που αναβιώνει στην Κέρκυρα είναι το «Μαστέλο» (βαρέλι). Στην «Πίνια», το παλιό εμπορικό κέντρο, τοποθετείται ένα ξύλινο βαρέλι γεμάτο νερό, στολισμένο με μυρτιές. Οι περαστικοί καλούνται να ρίξουν νομίσματα για ευχές στο νερό. Όταν πλησιάζει η ώρα της πρώτης Ανάστασης, κάποιος πέφτει στο βαρέλι και παίρνει τα λεφτά, υπό τους ήχους της μπάντας.

Τέλος, το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου γίνεται η Ανάσταση στην Άνω Πλατεία και το θέμα είναι μοναδικό. Τα παράθυρα των μεγάλων σπιτιών είναι ανοικτά, στολισμένα με χιλιάδες κεριά και από κάτω οι πιστοί παρακολουθούν την τελετή της Ανάστασης στη μεγαλύτερη πλατεία της Ελλάδας, τη Σπιανάδα.

Άλλο ένα εντυπωσιακό αναστάσιμο έθιμο λαμβάνει χώρα στο Λεωνίδιο, στην πρωτεύουσα της Τσακωνιάς, είναι αυτό με τα αερόστατα, γιορτάζοντας  μοναδικά το Πάσχα. Το βράδυ της Ανάστασης ο ουρανός γίνεται πολύχρωμος και φωτίζεται από το Άγιο Φως, δίνοντας ώθηση στα πασχαλινά αερόστατα, τα οποία με μεγάλη φροντίδα έχουν ετοιμαστεί από τους νέους της κωμόπολης. Με το που ακούγεται το χαρμόσυνο μήνυμα «Χριστός Ανέστη» πάνω από 500 πολύχρωμα αερόστατα ελευθερώνονται στον ουρανό και τον κατακλύζουν. Πρόκειται για ένα μοναδικό, φαντασμαγορικό αναστάσιμο έθιμο.

Η Χίος είναι ένα ακόμα μέρος που το Πάσχα έχει την τιμητική του. Κάθε άνοιξη το νησί «φοράει» τα γιορτινά του και ετοιμάζεται για τη μεγάλη γιορτή του Πάσχα. Ο γνωστός σε όλους «ρουκετοπόλεμος» είναι ένα έθιμο που τηρείται κάθε Ανάσταση στο Βροντάδο της Χίου. Οι δύο “αντίπαλες” ενορίες, του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας της Ερειθιανής, εκτοξεύουν το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου χιλιάδες αυτοσχέδιες ρουκέτες με στόχο το καμπαναριό της αντίπαλης εκκλησίας, δημιουργώντας ένα μοναδικό θέαμα. Από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ακόμα κρατάει αυτός ο ιδιότυπος «πόλεμος» μεταξύ των ενοριών.

Το νησί της Ύδρας αποτελεί πόλο έλξης τις ημέρες του Πάσχα, αφού οι επισκέπτες του νησιού καθ’ όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα, μπορούν να βιώσουν, αλλά και να συμμετέχουν σε πολλά και διαφορετικά θρησκευτικά έθιμα. Από τα πιο όμορφα είναι η περιφορά του Επιταφίου, μέσα στη θάλασσα, που γίνεται με μεγάλη κατάνυξη το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής στα Καμίνια. Εκεί μπαίνουν οι νέοι που κουβαλούν στις πλάτες τους τον Επιτάφειο μέχρι τα γόνατα και ακουμπάνε τα πόδια του Επιταφίου στο νερό, για να ευλογηθούν και να καθαγιαστούν τα νερά. Στη συνέχεια γίνεται δέηση υπέρ των ναυτικών που ταξιδεύουν, για ήσυχα ταξίδια και καλό γυρισμό, αφού η Ύδρα είναι ένα κατ’ εξοχήν ναυτικό νησί. Το έθιμο πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά στα Καμίνια το έτος 1923 και από τότε επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο σύμφωνα με την παράδοση.

Στη Θράκη, ένα από τα πιο διαδεδομένα  έθιμα είναι και το «κάψιμο του Ιούδα». Οι νεότεροι συνήθως, αφού φτιάξουν το ομοίωμα του Ιούδα, το περιφέρουν από σπίτι σε σπίτι και ζητούν κλαδιά. Την Μεγάλη Παρασκευή μετά την περιφορά του Επιταφίου, θα βάλουν φωτιά στα κλαδιά αυτά και θα «κάψουν» τον Ιούδα. Συνηθίζεται μέρος της στάχτης αυτής, να το ρίχνουν στα μνήματα. Ακόμα, στην περιοχή της  Θράκης και τη Μακεδονία νέες γυναίκες φορώντας την παραδοσιακή ενδυμασία που ονομάζεται «Λαζαρινή», πάνε στα γύρω χωριά τραγουδώντας παραδοσιακά τραγούδια του Πάσχα.

Ένα από τα πιο σημαντικά έθιμα στην Αράχωβα, είναι η περιφορά της εικόνας του Αγίου Γεωργίου. Ανήμερα του Πάσχα, ντόπιοι ντυμένοι με παραδοσιακές στολές, περιφέρουν την εικόνα του Άγιου, ενώ τη δεύτερη μέρα πραγματοποιείται ο αγώνας των γερόντων. Πιο συγκεκριμένα, άνδρες μεγάλης ηλικίας, ξεκινούν έναν αγώνα σε ανηφορικό δρόμο, από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, έως τον λόφο. Πίσω τους ακολουθούν χορευτικά συγκροτήματα που τους συνοδεύουν, ενώ ακολουθούν και άλλες δοκιμασίες και αγωνίσματα που ονομάζονται «κλέφτικα», όπως το σήκωμα της πέτρας.