Μικρές ιστορίες της Κατοχής: Ο Γερμανός ζωγράφος Φόλμπερ (Vollbehr) στη Λαμία

Γράφει ο 
Κωνσταντίνος Αθαν. Μπαλωμένος

Πρόλογος

   Το όνομα του ξένου ζωγράφου μού ήταν άγνωστο. Το βρήκα τυχαία στο βιβλίο “Μια ζωή, ένας αγώνας” του γιατρού Λαμίας Λουκά Τσαγκάρη (1899-1985). Όσο κι αν είναι απίθανο να συμβεί, κι όμως έγινε. Ένας Γερμανός του περιβάλλοντος Χίτλερ, βοήθησε στη σωτηρία Ελλήνων κατά την περίοδο της Κατοχής, από εκτελέσεις!

1.             Μικρό βιογραφικό του Γερμανού ζωγράφου

Ernst Vollbehr  (1941

   Ο Έρνστ Φόλμπερ γεννήθηκε το 1876 στο Κίελο. Έγινε διακοσμητικός ζωγράφος, με σπουδές στην τέχνη. Ταξίδεψε σε πολλές χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Ευρώπης. Έκανε ταξιδιωτική ζωγραφική. Στον Α’ Π.Π. ήταν πολεμικός ζωγράφος στο μέτωπο, με πολλά έργα από μάχες.

   Μετά το 1933 απεικόνισε συγκεντρώσεις του ναζιστικού κόμματος και ολυμπιακά έργα στο Βερολίνο. Έγινε ένας από τους πιο δημοφιλείς καλλιτέχνες στη Γερμανία. Απέκτησε την υψηλή εκτίμηση του Χίτλερ, ώστε το Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα (NSDAP) αγόρασε τις πολεμικές εικόνες του, και επιπλέον τον δέχτηκε (μοναδική εξαίρεση) ως μέλος του!

   Την περίοδο 1939-42 έγινε ζωγράφος πολέμου, δημιουργώντας έργα σε ευρωπαϊκές χώρες[i], μεταξύ αυτών και στην Ελλάδα.

   Σε Μουσείο της Λειψίας υπάρχουν 800 πίνακες του Φόλμπερ, με τοπία και εθνολογικά έργα. Περίπου 400 από τα έργα αυτά προέρχονται από τα ταξίδια του. Δεν αγοράστηκαν εικόνες πολέμου και έργα προπαγάνδας για το Γ’ Ράιχ.

  Πέθανε το 1960 σε ηλικία 84 ετών.

Φόλμπερ (Αυτοπροσωπογραφία)

2.  Επίσκεψη του Γερμανού ζωγράφου στην Ελλάδα

   Το 1939, με τη Γερμανία αρχίζει από την Πολωνία τις πολεμικές επιχειρήσεις, ο Φόλμπερ, με την ειδικότητα του ζωγράφου πολέμου, επειδή απεικόνιζε μάχες αποφάσισε να αρχίσει από την Ελλάδα, με την ιστορική μάχη των Θερμοπυλών. Έφτασε στη Λαμία και κατέληξε στον ιστορικό χώρο, μετά την περιοχή Δαμάστας, αν και από το 480 π.Χ. μέχρι το 1939, είχαν περάσει 2.419 χρόνια και δεν υπήρχε πλέον Στενό των Θερμοπυλών. Έστησε για μέρες το καβαλέτο του και ζωγράφιζε.

Παναγιώτης Σπαθούλας

   Η περιοχή αυτή όμως είχε εκτεταμένα έλη και σε λίγες μέρες αρρώστησε. Σε κακή κατάσταση τον βρήκε ένας κτηνοτρόφος από τη Δαμάστα, ο Παναγιώτης Σπαθούλας. Τον ανέβασε στο μεταφορικό ζώο του και τον έφερε στη Λαμία, για να τον δει κάποιος γιατρός. Το γνωστό όνομα και με ιδιόκτητη[ii] Κλινική (αν και ήταν Μαιευτική) ήταν του Λουκά Τσαγκάρη, στην οδό Θερμοπυλών 33-35.

  Ο γιατρός είδε την κακή κατάσταση της υγείας του και κάλεσε δύο παθολόγους γιατρούς της πόλης, το Βασίλειο Κ. Τσώνη (1881-1946) και τον Τριαντάφυλλο Τριανταφύλλου[iii] (1893-;), οι οποίοι μετά την εξέταση διέγνωσαν ότι έπασχε από τύφο. Είναι λοιμώδης ασθένεια και μεταδοτική. Γι’ αυτό ο Λουκάς Τσαγκάρης τον έβαλε σε ένα δωμάτιο εκτός του κτιρίου της Κλινικής του (στο πίσω μέρος), όπως επιβαλλόταν.

   Ακολούθησε φαρμακευτική αγωγή, εντατική θεραπεία και ιατρική παρακολούθηση  για χρονικό διάστημα 2 μηνών περίπου. Τελικά ο Γερμανός ζωγράφος έγινε τελείως καλά. Όπως έγραψε στο βιβλίο του ο γιατρός Λουκάς Τσαγκάρης, ο  Έρνεστ Φόλμπερ ζήτησε τότε να πληρώνει τα νοσήλια, αλλά δεν είχε χρήματα. Ο Λουκάς Τσαγκάρης του απάντησε ότι στην Ελλάδα οι φιλοξενούμενοι δεν πληρώνουν και επομένως δεν οφείλει τίποτα. Μάλιστα ο γιατρός πλήρωσε και το εισιτήριό του για να επιστρέψει με το τραίνο στη Γερμανία.

3.  Δεύτερη επίσκεψη του Γερμανού ζωγράφου στην Ελλάδα της Κατοχής

   Από τις 18 Απριλίου 1941 με το βομβαρδισμό της Λαμίας και με την κατάληψη από επίγειες δυνάμεις των Γερμανών στις 20 Απριλίου, αρχίζει η περίοδος της Κατοχής για την πόλη. Με τον χωρισμό της Ελλάδας σε ζώνες κατοχής, η Λαμία δόθηκε στην ιταλική διοίκηση. Υπήρχε όμως στη Λαμία και  Γερμανός φρούραρχος. Το όνομά του ήταν Ζιτσενστόκ (W. Sitzenstock).

   Το καλοκαίρι του ίδιου έτους (1941) ο γιατρός Λουκάς Τσαγκάρης έλαβε τηλεφώνημα από τον προαναφερθέντα Γερμανό Φρούραρχο, να ετοιμάσει επειγόντως το καλύτερο δωμάτιο που διαθέτει, για να φιλοξενήσει  για λίγες μέρες, έναν νεοαφιχθέντα στη Λαμία ανώτατο Γερμανό αξιωματικό, επιτελή και υπασπιστή του Χίτλερ.

   Ετοίμασε αμέσως το πολυτελέστερο δωμάτιο της Κλινικής, με άριστη επίπλωση και αρκετό φυσικό φωτισμό από δύο μεγάλα παράθυρα. Ο υψηλόβαθμος αξιωματούχος έφτασε μαζί με το Φρούραρχο και τον οδήγησαν στο δωμάτιο αυτό. Είπε ότι δεν του αρέσει! Τότε ο γιατρός του έδειξε όλα τα άλλα δωμάτια της Κλινικής (τα κενά και όσα είχαν ασθενείς). Κανένα δεν του άρεσε.

   Μπροστά στο αδιέξοδο αυτό, ο Γερμανός αξιωματούχος είπε : - Μην στενοχωριέσαι γιατρέ, θα βρω μόνος μου το δωμάτιο.

   Πήγε στο πίσω μέρος της Κλινικής Τσαγκάρη, όπου ήταν τρία μισοερειπωμένα δωμάτια (από τους βομβαρδισμούς των “στούκας”) που τα χρησιμοποιούσαν για ασθενείς με μολυσματικές ασθένειες και μπήκε σε ένα απ’ αυτά. Τον ακολούθησαν ο Γερμανός Φρούραρχος, ο γιατρός Λουκάς Τσαγκάρης, η Γερμανίδα γυναίκα του Τίλλη (1899-1981) και η Γερμανίδα πεθερά του γιατρού Οτίλιε Φ. Κούντσε (1869-1955). Τότε ο Γερμανός είπε :

- Λουκά παιδί μου, δεν με γνωρίζεις ; Εγώ θα μείνω σ’ αυτό το δωμάτιο!

   Τότε κατάλαβαν και αναγνώρισαν τον παλιό φιλοξενούμενο και τότε ασθενή από τύφο, το Γερμανό ζωγράφο Έρνεστ Φόλμπερ. Προφανώς, με τη στολή του Γερμανού αξιωματικού, γεμάτη παράσημα, ήταν αδύνατο να τον αναγνωρίσουν. Ακολούθησαν αγκαλιές και συγκίνηση.

   Η δεύτερη αυτή επίσκεψη στον τόπο μας έγινε για να εκφράσει την ευγνωμοσύνη του στους ανθρώπους που του έσωσαν τη ζωή. Ήρθε αεροπορικώς από τη Γερμανία  και μετά από μία εβδομάδα έφυγε πάλι. Εκτός όμως από την έκφραση των φιλικών αισθημάτων του, προσφέρθηκε να βοηθήσει. Είπε στο γιατρό : “Είμαι επιτελής και προσωπικός φίλος του Χίτλερ. Με την ιδιότητα αυτή, μπορώ να σας βοηθήσω σε ό,τι μου ζητήσετε”!

W. Sitzenstock

   Επιπλέον, κάλεσε το Γερμανό Φρούραρχο της Λαμίας Ζιτσενστόκ, και παρουσία του γιατρού Λ. Τσαγκάρη, του έδωσε ρητή εντολή :

- Να μην υπάρξουν ανθρώπινα θύματα στη Ρούμελη.

    Επίσης, η σύστασή του ήταν : Πριν προβεί σε κάποια ενέργεια, με επιπτώσεις στον πληθυσμό του τόπου, να συμβουλεύεται το γιατρό Λ. Τσαγκάρη.

   Ο ζωγράφος Έρνστ Φόλμπερ, το 1942 παρέμεινε στο Βερολίνο λόγω κάποιας ασθένειας. Την μεταπολεμική περίοδο 1945-50 έκανε εικόνες τοπίων στο γερμανικό κρατίδιο Σλέσβικ-Χολστάιν.

Ο Vollbehr στη Μαύρη Θάλασσα (8 Μαΐου 1942)

4.  Σχετικά περιστατικά της περιόδου της Κατοχής στην περιοχή Λαμίας

Φωτοτυπία της επιστολής Φόλμπερ

   Κατά την Κατοχή, η κυκλοφορία  στη Λαμία δεν περιοριζόταν ιδιαίτερα από αστυνομικούς ελέγχους και μπλόκα. Δεν πρέπει να λησμονούμε όμως ότι τα Ές-Ές (SS) ήταν “κράτος εν κράτει” του γερμανικού στρατού και η πανίσχυρη Γκεστάπο (η μυστική αστυνομία) είχε αυτόνομη ανεξέλεγκτη  δράση με πολλά εγκλήματα.

   Η συμβολή του ζεύγους Λουκά – Τίλλη Τσαγκάρη κατά την περίοδο της Κατοχής δεν μπορεί να αγνοηθεί. Ανεξάρτητα από τη μεταπολεμική πολιτική επιλογή τους, η ιστορία ζητά γεγονότα που θα αποδεικνύουν την προσφορά βοήθειας από αυτούς, όταν κινδύνευε η ζωή των Ελλήνων. Σημαντικό πλεονέκτημα του ζεύγους ήταν η γνώση της γερμανικής γλώσσας και η γερμανική καταγωγή της Τίλλης Κούντσε-Τσαγκάρη. Θα αναφέρουμε συνοπτικά μερικά περιστατικά :

1. Από τα SS είχαν συλληφθεί 50 περίπου άτομα από το Λειανοκλάδι και τη Μάκρη, για το φόνο Γερμανού στρατιώτη και θα εκτελούνταν. Μετά από παρέμβαση του Γερμανού Φρουράρχου Ζιτσενστόκ και του γιατρού Λ. Τσαγκάρη απελευθερώθηκαν.
2. Ακυρώθηκε η εκτέλεση 32 ατόμων από το Κλωνί Σπερχειάδας, που συνελήφθησαν από τα SS, ως αντίποινα για τη δράση ανταρτών και θα εκτελούνταν στο Καρπενήσι. Ακολούθησε φυλάκιση των 32 ατόμων και ανάκριση από Γερμανό αξιωματικό. Ο Λ. Τσαγκάρης, ως διερμηνέας, τους δικαιολόγησε έξυπνα και τελικά όλοι αφέθηκαν ελεύθεροι.
3. Στις αρχές Αυγούστου 1942, συνελήφθησαν 50 περίπου επώνυμα[iv] άτομα της Λαμίας (έμποροι, επιστήμονες, γιατροί, κ.ά.), από τον Ιταλό στρατιωτικό διοικητή συνταγματάρχη Salvo Salvoni, με την απειλή της εκτέλεσης, αν δεν επέστρεφε ζωντανός ο γιος Μαραθέας, τον οποίο κρατούσε ο Άρης Βελουχιώτης. Τότε από την Τίλλη Τσαγκάρη έγινε τηλεφωνική ενημέρωση του Φόλμπερ στο Γερμανικό Γενικό Επιτελείο στο Βερολίνο. Ακολούθησε άμεση τηλεγραφική διαταγή στο Γερμανό Στρατιωτικό Διοικητή Αθηνών κι εκείνος διέταξε την απόλυση όλων των συλληφθέντων. Στις 6 Αυγούστου 1942, ο Φόλμπερ έστειλε και επιστολή στην Τίλλη Τσαγκάρη για τις ενέργειες που έκανε (παρατίθεται φωτοτυπία, που ελήφθη από το βιβλίο του Λ. Τσαγκάρη).
4. Ένα φορτίο με φάρμακα πρώτης ανάγκης, υγειονομικό υλικό και ιατρικά εργαλεία, είχε σταλεί από το υπουργείο (δήθεν) για το Νοσοκομείο Λαμίας. Από την Κλινική Τσαγκάρη αυτά μεταφορτώθηκαν σε δύο γερμανικά φορτηγά και μεταφέρθηκαν στο χωριό Αμούρι. Εκεί τα παρέλαβαν για τους αντάρτες τρία άτομα : ο Νικ. Ταξιαρχόπουλος (μετά συμβολαιογράφος Λαμίας), ο πρόεδρος της Κοινότητας και ο εφημέριος παπα-Ταγκούλης. Κέρασαν κρασί και μεζέδες τους Γερμανούς στρατιώτες, που βοήθησαν στη μεταφορά του υλικού. Το υλικό αυτό τελικά, με άλλους τρόπους, κατέληξε στις Κορυσχάδες.
5. Για το θάνατο 7 Γερμανών στα Λουτρά Πλατυστόμου, ήρθε δύναμη Ες-Ες από την Αθήνα και συνέλαβε 170 περίπου άτομα από τα γειτονικά χωριά, τα οποία στις 19 Μαρτίου 1943 οδηγήθηκαν στο Σ. Σ. Στύρφακας, για να μεταφερθούν στη συνέχεια κλεισμένοι σε φορτηγά βαγόνια. Αμέσως ειδοποιήθηκε ο Λουκάς Τσαγκάρης και μετά ο Γερμανός Φρούραρχος Ζιτσενστόκ, που ζήτησε πριν τη μεταφορά, να προηγηθεί ανάκριση. Για να σωθούν, εφαρμόστηκε η ιδέα να συνδεθεί το βαγόνι (δήθεν από λάθος), με προορισμό τη Θεσσαλονίκη. Ο υπεύθυνος του σταθμού ήταν Αυστριακός και δέχτηκε να βοηθήσει, με τη δικαιολογία ότι είχε πιεί και δεν θυμόταν τι διέταξε. Τη νύχτα λοιπόν οι όμηροι ταξίδεψαν στη Θεσσαλονίκη. Εκεί ειδοποιήθηκε ο Γερμανός στρατιωτικός Φραντς Σούμπερτ[v], ο οποίος τους παρέλαβε και κρατήθηκαν στο Στρατόπεδο “Παύλου Μελά”. Από τα Ες-Ες του ζητήθηκε να επιστραφούν, αλλά ο Σούμπερτ απάντησε ότι … κάνουν αναγκαστική εργασία!
6. Την παραμονή της αποχώρησης των Γερμανών από τη Λαμία (στις 17 Οκτωβρίου 1944), η παρέμβαση του υπευθύνου του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού (Δ.Ε.Σ.) του Σουηδού Στούρε Λιννέρ, για να μην ανατιναχτούν οι 20 Γερμανικές αποθήκες υλικού και τροφίμων, όπως και το Εργοστάσιο της Ηλεκτρικής Εταιρίας Λαμίας, προς το Γερμανό Φρούραρχο έφερε τελικά θετικό αποτέλεσμα και έτσι σώθηκαν.

Επίλογος

   Είναι μάλλον φανερό, ότι ο επικεφαλής της κατοχικής δύναμης στη Λαμία, ο Γερμανός Φρούραρχος ήταν άτομο με ανθρωπιστικές αρχές, Είχε κατανόηση, κοινή λογική και η χρηστή του διοίκηση δεν έφερε αίμα και θάνατο στην περιοχή. Μερικές από τις περιπτώσεις που αναφέρει στο βιβλίο του ο γιατρός Τσαγκάρης δείχνουν υπερβολικές, σχεδόν μυθιστορηματικές. Επικαλείται ονόματα αυτοπτών μαρτύρων, με σκοπό την επιβεβαίωση στα λεγόμενα.

   Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας (τη λήξη της Κατοχής) από το συμμαχικό επιτελείο έγιναν ανακρίσεις για εγκληματίες πολέμου. Δεν υπήρξε καμία σχετική κατάθεση σε βάρος Γερμανών αξιωματικών που υπηρέτησαν στη Λαμία και δεν παραπέμφθηκε κανείς.

   Η παρούσα γραφή θέλει να παραθέσει κάποια άγνωστα μικρά περιστατικά αυτής της σκληρής περιόδου, όπως η διάσωση του ζωγράφου Φόλμπερ, η οποία - σε συνδυασμό με την υψηλή θέση αυτού στο άμεσο περιβάλλον του Χίτλερ - απέβη στηρικτική των σωτήριων προσπαθειών του ζεύγους Τσαγκάρη για τον τόπο μας.

   Όσο για τον Γερμανό Φρούραρχο, μάλλον ο άνθρωπος έμεινε πιο ψηλά από το στρατιωτικό βαθμό του.

--------------------------------------

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ