Μουσειο…λόγος: «Μουσεία για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα»

Γράφει η Ηλιάνα Ζιώγα

Μουσειολόγος -  Επιμελήτρια Εκθέσεων
Διδακτορική Ερευνήτρια Μουσειολογίας & Επικοινωνίας της Επιστήμης

Η Παγκόσμια Ημέρα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, εορτάζεται κάθε χρόνο στις 10 Δεκεμβρίου,  μετά την υπογραφή της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 1948. Το όραμα των συμμετεχόντων είναι ένας κόσμος στον οποίο τα δικαιώματα και οι ελευθερίες προσφέρονται ισότιμα σε όλους, χωρίς διακρίσεις. Η έννοια των “ανθρωπίνων δικαιωμάτων” ξεκινά στη Δυτική Ευρώπη κατά τον 17ο αιώνα και επικυρώθηκε μέσω εθνικών και διεθνών διακηρύξεων.

Σημαντική ιστορική στιγμή υπήρξε η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου το 1689, όπου το αγγλικό κοινοβούλιο αποφάσισε να διακόψει την απόλυτη εξουσία που είχε ο βασιλιάς, δίνοντας «εγγύηση» για την ελεύθερη εκλογή των μελών του κοινοβουλίου. Σε αυτή την απόφαση, επισημάνθηκε η «δύναμη» του νόμου έναντι της βασιλικής εξουσίας και περιορίστηκαν τα προνόμια του βασιλιά.

Ακολούθησαν, η Διακήρυξη της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας της 4ης Ιουλίου 1776 και οι Διακηρύξεις των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη της Γαλλικής Επανάστασης (1789 και 1793).

Τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα προστάτευαν επίσης τα πρώτα Συντάγματα των επαναστατημένων Ελλήνων. Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, ο Λένιν συνέταξε τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των Εργαζομένων και του Εκμεταλλευόμενου Λαού, η οποία δημοσιεύτηκε στις 16 Ιανουαρίου 1918. Σε αυτήν, δεν γίνεται αναφορά στα ατομικά και θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου, αλλά υπογραμμίζεται η προστασία του κοινωνικού συνόλου και των συλλογικών δικαιωμάτων.

Η διεθνοποίηση της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων προέκυψε ως αποτέλεσμα των επιπτώσεων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1941, ο Χάρτης του Ατλαντικού διακηρύσσει τους σκοπούς του πολέμου και της μεταπολεμικής ειρήνης, ενώ η Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών το 1942 εκφράζει την ανάγκη για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Οι αντιλήψεις για τη διεθνή προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου επιβεβαιώνονται με τη Διακήρυξη της Τεχεράνης το 1943 και τη Διακήρυξη της Φιλαδέλφειας το 1944.

Η Διεθνής Διάσκεψη Εργασίας εγκρίνει τη Διακήρυξη του 1944, δηλώνοντας την ανάγκη για κοινωνική δικαιοσύνη και ίσες ευκαιρίες για όλους. Η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αναδεικνύεται ως ένα σημαντικό έργο της Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που ιδρύθηκε το 1947 από το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο του ΟΗΕ.

Η Επιτροπή, υπό την ηγεσία της Έλινορ Ρούσβελτ, χήρας του προέδρου των ΗΠΑ Φραγκλίνου Ρούζβελτ, εργάστηκε εντατικά για λιγότερο από δύο χρόνια προκειμένου να ολοκληρώσει το τελικό κείμενο της διακήρυξης. Έτσι, στις 10 Δεκεμβρίου 1948, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στο Παρίσι υιοθέτησε την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που περιλαμβάνει Προοίμιο και 30 άρθρα. Η ψηφοφορία ήταν 48 υπέρ, 0 κατά, και 8 αποχές (σοβιετικό μπλοκ, Νότια Αφρική, Σαουδική Αραβία).

Αξίζει να σημειωθεί ότι κανένα κράτος δεν ψήφισε κατά της Διακήρυξης, ενώ ακόμη και αυτά που απείχαν είχαν συμμετάσχει στη σύνταξη του κειμένου. Πολλές χώρες έχουν ενσωματώσει άρθρα της Διακήρυξης στα Συντάγματά τους και στη νομοθεσία τους.

Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζονται νέοι τρόποι παρουσίασης και ευαισθητοποίησης του κοινού για τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως συνέδρια, ημερίδες, εκθέσεις, αλλά και μουσεία.

Τα μουσεία αυτά έχουν κυρίως δύο σκοπούς: την εκπαίδευση και την ευαισθητοποίηση. Χρησιμοποιώντας φωτογραφίες, αντικείμενα και διαδραστικές εκθέσεις, τα μουσεία ανθρωπίνων δικαιωμάτων εξετάζουν παραβιάσεις του παρελθόντος και παρουσιάζουν μαρτυρίες και γεγονότα.

Μερικά μουσεία, για τα ανθρώπινα δικαιώματα ανά τον κόσμο, είναι το Liberty Osaka στην Ιαπωνία. Το Liberty Osaka άνοιξε για πρώτη φορά το 1985, από ένα αρχείο εγγράφων για την κατώτερη κάστα του φεουδαρχικού συστήματος σε ένα μουσείο που εξερευνά θέματα όπως οι διακρίσεις κατά των γυναικών, εθνικές μειονότητες και των ΑμεΑ. Παρουσιάζει επίσης, ιστορίες για το Ναγκασάκι και τη Χιροσίμα. 

Το Εθνικό Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Ατλάντα, Ηνωμένες Πολιτείες) είναι ένα από τα πιο διάσημα μουσεία πολιτικών δικαιωμάτων στη χώρα, το Εθνικό Κέντρο που άνοιξε το 2014.

Περιέχει μόνιμες εκθέσεις, μια συλλογή προσωπικών αντικειμένων του Dr. Martin Luther King και μια διαδραστική έκθεση για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε όλο τον κόσμο. 

Το Μουσείο Μνήμης και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Σαντιάγο, Χιλή), το 2010, η κυβέρνηση της Χιλή ίδρυσε το Μουσείο Μνήμης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για να εκπαιδεύσει τους ανθρώπους σχετικά με τη δικτατορία του Αουγκούστο Πινοσέτ. 

Κάτω από αυτό το καθεστώς, πολλά ανθρώπινα δικαιώματα των κατοίκων παραβιάστηκαν. Το μουσείο αναπτύσσεται σε τρεις ορόφους και περιλαμβάνει βίντεο από κέντρα κράτησης, εφημερίδες της εποχής και διαδραστικές εκθέσεις. Κατά τη διάρκεια λειτουργίας του, το μουσείο φιλοξένησε επίσης εκθέματα των κατοίκων και ένα φεστιβάλ κινηματογράφου για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Υπάρχουν πολλά ακόμη μουσεία που παρουσιάζουν αυτό το κρίσιμο θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε όλο τον κόσμο. Οι επισκέπτες μετά την ολοκλήρωση της επίσκεψης τους έχουν γνωρίσει και κατανοήσει τα αποτελέσματα των αδικιών του παρελθόντος. Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να τονίσουμε, ότι ο επισκέπτης πρέπει να διαθέτει κριτική σκέψη των πληροφοριών που παρουσιάζονται, ακόμη και στις μουσειακές εκθέσεις.

Τα μουσεία που αναφέρονται στα ανθρώπινα δικαιώματα συχνά προκαλούν διχασμό στις απόψεις, προκαλώντας ανησυχίες και συζητήσεις  σχετικά με το ποιες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παρουσιάζονται, τον χώρο που χρησιμοποιείται για συγκεκριμένες εκδηλώσεις, τον τρόπο προσέγγισης και ανάπτυξης της έκθεσης.