Ελευθερία ή' ελευθεριότητα;

Γράφει η
 Ευμορφία Ρουποτιά
 Φιλόλογος
 Δημοτική Σύμβουλος

Η ελευθερία ως αφηρημένο ουσιαστικό αποδίδει μια κατάσταση, ιδιότητα αλλά και ενέργεια που καθιστά το άτομο αυτόνομο, αυτοδιάθετο με ισχυρή αυτοεικόνα και βούληση θωράκισης της αξιοπρέπειας και τον προικίζει με όλα τα εχέγγυα σεβασμού της ελευθερίας του ετέρου ανθρώπου. Η ελευθερία στη φαρέτρα των ηθικών αρετών του Αριστοτέλη θα ετίθετο στη μεσότητα.

Στον άξονα της υπερβολής θα ετίθετο η ελευθεριότητα που αυτοϋποδουλώνει και καταβυθίζει τον άνθρωπο στον πάτο του "βαρελιού των αξιών" και σπα κάθε κρηπίδα της ελευθερίας του άλλου αλλά και της δημόσιας αιδούς.

 Όταν αυτές οι δύο έννοιες, ελευθερία και ελευθεριότητα συγχέονται, τότε δημιουργούνται δυσλειτουργίες που απειλούν το "ελεύθερο ήμαρ" του Ομήρου.

Όσον αφορά την ατομική ζωή, ελευθερία σημαίνει αυτόβουλη έκφραση, παρρησία, σταθερή και διαχρονική υπεράσπιση αξιών που καταξιωνουν την προσωπικότητα και καθορίζουν αποφάσεις και επιλογές ως προς την άσκηση του σώματος και του πνεύματος αποκλείοντας εκκεντρικοτητες, προσβολές και καταφέρνουν ώστε το σωμα να είναι φιλόκαλο, το πνεύμα φιλόμουσο. Σημαίνει, επίσης, φιλαλήθεια, έκφραση υγιών συναισθημάτων, ψυχική αυτοτέλεια που απορρέει από αυστηρή κριτική του εαυτού μας, ώστε να περιοριζονται τα πάθη που σκιάζουν την ατομικότητά μας.

 Αντίθετα, η ελευθεριότητα καταπνίγει την αυτοβουλία, τις αυθεντικές επιλογές στην έκφραση των συναισθημάτων και των απόψεων, εξωθεί την ανθρώπινη ύπαρξη σε ένα αδιάκοπο κυνήγι επίπλαστων, ψευδεπίγραφων και ίσως καμία φορά νοσηρών επιλογών και στάσεων ζωής που την ευτελίζουν και την καθιστούν ευάλωτη και επιρρεπή σε αποκλίνουσες συμπεριφορές και μη αρμόζουσες στα χρηστά ήθη.

Άλλωστε, και ο Πλάτωνας έγραφε: "Η υπερβολική ελευθερία μετατρέπεται σε υπερβολική υποδούλωση."

 Ως προς την κοινωνική ζωή η ελευθερία βρίσκει αντανάκλαση σε όλες εκείνες τις καταστάσεις που τιμούν την ιδιότητα μας ως κοινωνικών όντων: ελεύθερη πρόσβαση στην πληροφόρηση, ελευθεροτυπία,ποιητική άδεια σε κάθε δημιουργο, ελευθερία λόγου και πράξης χωρίς λογοκρισία, ελευθερία στο "επιχειρείν", στο "συνέρχεσθαι" και "συνδικαλίζεσθαι", στο "μετέχειν των κοινών".

Η ελευθερία στοιχειοθετείται από παιδεία με στόχο τη διάπλαση πραγματικά ελεύθερων πολιτών, από σχέσεις ανθρώπων, ζεστές, διαχυτικές και σχέσεις που επιτρέπουν στον άλλο άνθρωπο να αναπνέει και να εκδηλώνει τα συναισθήματά του χωρίς να καταπνίγει τις συνετές επιθυμίες του λόγω της πίεσης που δέχεται, για να υπηρετεί τον εκάστοτε ευεργέτη του.

Η ελευθερία καταφάσκει και απηχεί τον σεβασμό στη μοναδικότητα του άλλου και τη διάθεση διαμόρφωσης μιας πρότυπης κοινωνίας-πολιτείας όπου αφενός οι πολίτες οριοθετούν τη δράση τους με γνώμονα τα δικαιωματα και τις υποχρεώσεις και αφετέρου το κράτος με τους θεσμούς και τους νόμους καθιστά τον πολίτη ελεύθερο και όχι επαίτη.

 Είναι, όμως, και εκείνη η ελευθεριότητα, τα ελευθέρια ήθη που διαμορφώνουν μια ζοφερή εικόνα της κοινωνικής/πολιτικής ζωής, γιατί υπόκεινται η χαλαρότητα και η εκβάρυνση του κώδικα ηθικής. Έτσι, η ελευθεροτυπία διολισθαίνει τον κατήφορο της παραπληροφόρησης, της διόγκωσης ή υποβάθμισης γεγονότων κατά το δοκούν και το συμφέρον, της ευκαιριακής και μεροληπτικής παρουσίασης γεγονότων και προσώπων, η ποιητική άδεια του καλλιτέχνη μπορεί να κυοφορεί και τερατουργήματα προσβάλλοντας κάθε σύμβολο, η ελευθερία λόγου εκτρέπεται σε αθυροστομία, σε αμετροέπεια, σε γλωσσικό ναρκισσισμό, σε λεκτικές ακροβασίες, το “συνέρχεσθαι” και “συνδικαλίζεσθαι” αποτελούν μια πολιτική ουτοπία που προσκρούει σε πάσης φύσεως ιδεολογήματα και σχηματα χωρίς συχνά να εκπροσωπούνται τα δικαιώματα των εργαζομένων, το "μετέχειν των κοινών" καταρρακώνεται από τον στείρο ατομικισμό. Η παιδεία συνήθως χάνεται στον κυκεώνα μιας διευρυμένης φιλελεύθερης εκπαιδευτικής κουλτούρας που αποτυγχάνει να ανταποκριθεί σε βασικούς παιδευτικούς στόχους. Όσον αφορά τις σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους σίγουρα η ελευθερία αποτελεί ζητούμενο, αφού συχνά και στον περικλειστο κύκλο της οικογένειας και στον ευρύτερο της κοινωνίας, η ελευθεριότητα εμφιλοχωρει και ο καθένας ακολουθεί μονήρη πορεία χωρίς να συνυπολογιζει τις υπόλοιπες μονάδες. Πρόσφατα, μάλιστα, όλοι ακούσαμε για τη νέα μορφή σχέσης ανάμεσα στα ζευγάρια: "don't ask, don't tell" (Μην ρωτάς, μην λες). Τέλος,αποσαθρώνονται οι βάσεις των ελεύθερων σχέσεων των πολιτών με την πολιτεία, καθώς νόμοι και θεσμοί διαβρώνονται.

Ο πραγματικά ελεύθερος άνθρωπος πορεύεται στην οδό της εν μέτρω, εν ήθει και εν παιδεία ελευθερία “η πραγματικά ελεύθερη πολιτεία πορεύεται στην οδό της εν νόμω ελευθεριας” οι δρόμοι της ελευθερίας και των δύο, πολίτη και πολιτείας, συναντώνται στο σταυροδρόμι της αγαθής προαίρεσης που δια του καλού εθισμού καλλιεργείται.