«Ο ελληνικός στρατός στη Σμύρνη»

Γράφει η Ευαγγελία Δημοπούλου,

Ιστορικός - Αρχαιολόγος

Η ελληνική στρατιωτική απόβαση στη Σμύρνη, πραγματοποιήθηκε στις 15 Μαΐου του 1919 με απόφαση του «Ανωτάτου Συμμαχικού Συμβουλίου»  των νικητών  του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου ως εφαρμογή της συνθήκης του Μούδρου. Οι σχετικές διαταγές δόθηκαν στην πρώτη Μεραρχία, οι άνδρες της οποίας βρίσκονταν στο λιμάνι των Ελευθερών της Καβάλας.

Τα τμήματα της συγκεκριμένης Μεραρχίας ήταν το 4ο Σύνταγμα, το 5ο Σύνταγμα, το 1/38 Σύνταγμα Ευζώνων και δύο Μοίρες Ορειβατικού Πυροβολικού. Οι προετοιμασίες έγιναν από τις 24 ως τις 29 Απριλίου και στις 17.00 το απόγευμα της επομένης επιβιβάστηκαν σε 18 οπλιταγωγά που συνοδεύονταν από 4 ελληνικά και 3 αγγλικά αντιτορπιλικά. Μόνο η ηγεσία της Μεραρχίας γνώριζε ότι θα πήγαιναν στη Σμύρνη, οι υπόλοιποι θεωρούσαν πως ο προορισμός τους θα ήταν η νότια Ρωσία.

Στην πόλη της Σμύρνης ήταν εγκατεστημένο τουρκικό στρατιωτικό σώμα που αριθμούσε 3.000 περίπου άνδρες και βρισκόταν σε στρατώνες κοντά στο διοικητήριο της πόλης στο νότιο τμήμα της προκυμαίας. Το πρωί της 14ης Μαΐου 1919, ο Βρετανός Ναύαρχος Calthorpe γνωστοποίησε στον βαλή της Σμύρνης την απόφαση του Ανώτατου Διασυμμαχικού Συμβουλίου για τη στρατιωτική κατάληψη της πόλης και του ζήτησε την επόμενη μέρα τα τουρκικά στρατεύματα να παραμείνουν στους στρατώνες του.

Στο μεταξύ οι άνδρες της Ελληνικής Μεραρχίας, διοικητής της οποίας ήταν ο Αντισυνταγματάρχης Πυροβολικού Νικόλαος Ζαφειρίου, μόλις σηκώθηκαν οι άγκυρες ενημερώθηκαν ότι θα μετέβαιναν στη Σμύρνη και όχι τη Ρωσία. «Οπουδήποτε και αν διευθυνθώμεν πάντως πρόκειται να ελευθερώσωμεν υπόδουλους αδελφούς μας. 

Ο ενθουσιασμός υπό του οποίου πάντες πληρούμεθα είναι λίαν δικαιολογημένος είναι όμως αδικαιολόγητος οιοσδήποτε απρεπής τρόπος εκδηλώσεως αυτού», ήταν οι πρώτες φράσεις της Ημερήσιας Διαταγής που υπέγραφε ο Αν/χης Ζαφειρίου.

 Τη 14η Μαΐου η νηοπομπή στάθμευσε στη Γέρα της Λέσβου καθυστερώντας την είσοδο στο λιμάνι της Σμύρνης καθώς είχε καθοριστεί από το ναύαρχο Calthorpe ότι αυτή θα γινόταν το πρωί της 15ης Μαΐου.

Στη Σμύρνη εντείνονταν οι φήμες ότι συμμαχικά πολεμικά πλοία θα καταλάμβαναν την πόλη. Στις 4 το απόγευμα της 14ης Μαΐου 1919 οι Έλληνες πρόκριτοι και προύχοντες της πόλης κλήθηκαν στην Μητρόπολη της Αγίας Φωτεινής στον αυλόγυρο της οποίας είχε συγκεντρωθεί μεγάλο πλήθος το οποίο ανέμενε να πληροφορηθεί το μήνυμα της απελευθέρωσης από τον Μητροπολίτη Χρυσόστομο και να ακούσει από τον Πλοίαρχο Μαυρουδή το διάγγελμα του Ελευθερίου Βενιζέλου.

Μεταξύ 7.30 π.μ. και 7.50 π.μ. της 15ης Μαΐου 1919 έγινε η απόβαση των ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη κοντά στο επιβλητικό κτίριο της Λέσχης των Κυνηγών. Ο επικεφαλής του ευζωνικού Συντάγματος Δ. Σταυριανόπουλος δεν έλαβε υπόψη το τροποποιημένο σχέδιο Μαυρουδή που είχε θορυβηθεί από τα νυχτερινά γεγονότα.

Ενώ πλήθος Ελλήνων αποθέωνε και έραινε με άνθη τους εύζωνες με φρενήρη ενθουσιασμού, αυτοί δέχθηκαν ομαδικά πυρά και χειροβομβίδες και αναγκάστηκαν να σταματήσουν. Τα πυρά προέρχονταν από τους τουρκικούς στρατώνες, το κτίριο των φυλακών, οι πόρτες των οποίων είχαν ανοίξει το προηγούμενο βράδυ από τους Ιταλούς που τις έλεγχαν, με αποτέλεσμα Τούρκοι κατάδικοι του κοινού ποινικού δικαίου να μείνουν ελεύθεροι, το Αρχηγείο της Χωροφυλακής, το Διοικητήριο, τα μικρά πλοία του λιμανιού και την τουρκική συνοικία, απ’ όπου δρούσαν ελεύθεροι σκοπευτές. Η συμπλοκή άρχισε στις 10.30 π.μ. και διήρκεσε μία ώρα.

Οι ελληνικές απώλειες ήταν 2 άνδρες νεκροί (οι εύζωνες Βασίλειος Δάλαρης και Γεώργιος Παπακώστας) και 9 πολίτες τραυματίες. Οι Τούρκοι είχαν 5 στρατιώτες νεκρούς και τραυματίες 8 αξιωματικούς και 8 οπλίτες. Επίσης υπήρξαν 47 νεκροί και τραυματίες, πολίτες διαφόρων εθνικοτήτων. Ακολούθησε έρευνα σε όλα τα σημεία από τα οποία προήλθαν πυροβολισμοί. 

Συνελήφθησαν ο βαλής της Σμύρνης και πάνω από 1.000 Τούρκοι. Ανάμεσά τους όλοι οι υπάλληλοι του Διοικητηρίου που ήταν η βασική εστία των τουρκικών πυροβολισμών. Το άτυχο αυτό γεγονός όξυνε την τουρκική αντίδραση κάτι που οδήγησε σε μεμονωμένα επεισόδια όλη τη διάρκεια της μέρας.

Ο Πλοίαρχος Μαυρουδής έριξε ευθύνες στον Αντισυνταγματάρχη Σταυριανόπουλο που δεν ακολούθησε τις οδηγίες του και οδήγησε «στρατόν και λαόν εις το στόμα κυριολεκτικώς του λύκου». Σε λεπτομερή του έκθεση γράφει ότι οι ομάδες που προκάλεσαν τα επεισόδια οργανώθηκαν από Ιταλούς αξιωματικούς. Μάλιστα ενώ συνεχιζόταν οι συμπλοκές, οι Ιταλοί ζήτησαν από τον Calthorpe να τους δοθεί άδεια για να αποκαταστήσουν την τάξη, κάτι που ο Βρετανός αρνήθηκε λέγοντας ότι οι Έλληνες δεν του ζήτησαν ενισχύσεις.

O Μαυρουδής έγραψε επίσης ότι σε πολλές περιπτώσεις, τα επεισόδια προκλήθηκαν από Τούρκους ντυμένους με ευρωπαϊκά ρούχα που είχαν εισχωρήσει στο πλήθος και μέσα στη γενική σύγχυση σκότωναν Έλληνες. Αλλά και πολλοί Μικρασιάτες βρήκαν την ευκαιρία να «λύσουν» παλιές διαφορές…

Στις 17 Μαΐου 1919 ο Ελευθέριος Βενιζέλος πληροφορήθηκε τα γεγονότα από τον Calthorpe και έστειλε εσπευσμένα τον στενό του συνεργάτη Εμμανουήλ Ρέπουλη να μεταβεί στη Σμύρνη και να παραμείνει εκεί ως την άφιξη του νέου διοικητή της πόλης Αριστείδη Στεργιάδη. Έτσι, άρχισαν οι ανακρίσεις για τα γεγονότα και έπειτα από τη διαδικασία στρατοδικείου, οι πρώτες θανατικές καταδίκες του οποίου ήταν σε βάρος δύο Ελλήνων που εκδόθηκαν και εκτελέστηκαν την ίδια μέρα.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να σταματήσουν οι εκατέρωθεν αυθαιρεσίες στη Σμύρνη, επίσης, ευνοϊκή απήχηση είχε και η αποκατάσταση των τουρκικών Αρχών. Η άφιξη του Αριστείδη Στεργιάδη και η αναχώρηση του Ρέπουλη από τη Σμύρνη επισφράγισαν και τυπικά την αποκατάσταση της τάξης στην πόλη. Οι ταραξίες απελάθηκαν ενώ ο Βενιζέλος συνέστησε να συνεργαστούν οι στρατιωτικές Αρχές με τον Μητροπολίτη Σμύρνης και τους πρόκριτους της πόλης.

Πηγές:
Χρήστος Αγγελομάτης: «Χρονικόν μεγάλης τραγωδίας- Το έπος της Μικράς Ασίας», έργο βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών, εκδ. “Εστία”, επαν. 2008
Γενικό Επιτελείο Στρατού: «Επίτομος ιστορία εκστρατείας Μικράς Ασίας 1919-1922», συλλογικό έργο, εκδ. ΓΕΣ, 1967
«ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ», τ. ΙΕ, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ,
Μιχαήλ Ροδάς: «Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία», επανεκτύπωση Απρίλιος 2011 από τον «Σύλλογο Μικρασιατών της Σκάλας Λουτρών Λέσβου»
Δρ. Ιωάννης Παπαφλωράτος, «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ (1833-1949)», Τόμος Ι, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ, 2014
Ξενοφών Στρατηγός: «Η Ελλάς εν Μικρά Ασία - ιστορική επισκόπησις», εκδ. “Πελεκάνος”, 2010