Σε ποιούς Ηγέτες στήνουν Αγάλματα

Γράφει ο Παπαϊωάννου Κων/νος, Πτυχιούχος Πολιτικών και  Νομικών Επιστημών / Θεσσαλονίκη – Κορομηλιά Φθιώτιδας

Ο Καποδίστριας θεμελιωτής και πρώτος κυβερνήτης του Ελληνικού κράτους ήταν μία χαρισματική προσωπικότητα, άνθρωπος με πολλά προσόντα που τον ανέδειξαν από νεαρή ηλικία. Κατά την ίδρυση της Ιονίου Πολιτείας στάλθηκε στην Κεφαλληνία ως αντιπρόεδρος της Διοίκησης με σκοπό να τερματίσει τις ταραχές που είχαν ξεσπάσει εκεί εξαιτίας της αβέβαιης πολιτικής κατάστασης, αποστολή δύσκολη για έναν νέο 26 ετών – Τον επόμενο χρόνο 1803 διορίσθηκε γραμματέας της επικράτειας από την προσωρινή Γερουσία – το 1807 ο τότε τοποτηρητής της Ρωσίας στα Επτάνησα  τον έστειλε στην Λευκάδα που απειλούσε ο Αλή Πασάς – Ο Καποδίστριας οργάνωσε την άμυνα του νησιού τόσο μεθοδικά  ώστε να ματαιωθεί η επίθεση του Αλή – οι ρωσικές αρχές εκτίμησαν την πολιτική του ευφυΐα και το 1809 τον προσκάλεσαν να προληφθεί ως αυλικός σύμβουλος στο υπουργείο εξωτερικών της Ρωσίας – Αυτό μαρτυρεί τα προσόντα που διέθετε ο Καποδίστριας ώστε να του εμπιστευθεί η Ρωσία μία τόσο σοβαρή θέση σε μία χώρα που την εποχή εκείνη ήταν η ισχυρότερη δύναμη στην Ευρώπη – Το 1811 τοποθετήθηκε ως ακόλουθος στη Ρωσική Πρεσβεία της Βιέννης όπου ασχολήθηκε με θέματα της νοτιοανατολικής Ευρώπης – Τον επόμενο χρόνο ονομάσθηκε από τον Τσάρο «εν ενεργεία σύμβουλος της επικράτειας»  στην Ρωσία – Το 1813 ο Τσάρος Αλέξανδρος Α΄ του ανέθεσε την λύση του περίπλοκου ζητήματος της Ελβετίας ύστερα από την καταγγελία από την Ελβετική Δίαιτα  της πράξης μεσολάβησης την οποία είχε επιβάλει ο Ναπολέων το 1803- Ο Καποδίστριας έμεινε ως το 1814 στη Ζυρίχη και εξετέλεσε με επιτυχία την αποστολή του θεμελιώνοντας το ομοσπονδιακό σύστημα της χώρας και κατοχυρώνοντας την ουδετερότητα της – Η επιτυχία της αποστολής του στην Ελβετία προκάλεσε το ενδιαφέρον του Τσάρου ο οποίος τον κάλεσε να συμμετάσχει στο συνέδριο της Βιέννης το 1814 ως μέλος της ρωσικής αντιπροσωπείας. Στο συνέδριο αυτό  καταδείχθηκαν οι πολιτικές και διπλωματικές αρετές του Καποδίστρια και πολλές από τις προτάσεις του έγιναν αποδεκτές από τους Ευρωπαίους Μονάρχες. Αυτό φάνηκε στο ζήτημα των Ιονίων Νήσων που είχε καταλάβει η Αγγλία το 1814. Μετά την διακοπή του συνεδρίου λόγω της Μάχης του Βατερλό και της οριστικής ήττας του Ναπολέοντα οι εργασίες συνεχίσθηκαν στο Παρίσι.Εκεί ο Καποδίστριας με διπλωματική δεινότητα πέτυχε ώστε στις 5 Νοεμβρίου 1815 τα Επτάνησα να κηρυχθούν «κράτος ελεύθερο και ανεξάρτητο». Στο Παρίσι στο συνέδριο που έληξε με την συνθήκη της 20 Νοεμβρίου 1815 ανάμεσα στα μέλη για την ίδρυση της Ιερής Συμμαχίας ο Καποδίστριας επέδειξε την μεγαλύτερη διπλωματική του ικανότητα με το να πείσει τον Τσάρο να φανεί διαλλακτικός και να επιδείξει γενναιοφροσύνη απέναντι στην ηττημένη Γαλλία. Με δικές του υποδείξεις επιβλήθηκαν ήπιοι όροι στη Γαλλία και αποτράπηκε η εξασθένηση της. Η πολιτική αυτή είχε θετικό αποτέλεσμα στην διαμόρφωση της νέας ισορροπίας δυνάμεων στην Ευρώπη. Η ευνοϊκή για την Ρωσία αντιμετώπιση του ζητήματος της Γαλλίας ώθησε τον Τσάρο να διορίσει τον Καποδίστρια Υπουργό Εξωτερικών με αρμοδιότητα στα θέματα της Ανατολής. Η περίλαμπρη αυτή θέση ήταν από τα σοβαρότερα καθήκοντα  που του είχαν ανατεθεί από τον Τσάρο. Το 1818 υπέβαλε στον Τσάρο υπόμνημα σχετικό με την πολιτική απέναντι στην οθωμανική Αυτοκρατορία. Όπως ο Καποδίστριας σημειώνει στην αυτοβιογραφία του αν οι υποδείξεις γινόταν δεκτές θα οδηγούσαν στην σταδιακή απελευθέρωση των υπόδουλων βαλκανικών λαών. Οι φιλελεύθερες απόψεις του Καποδίστρια εκδηλώθηκαν επίσης στο συνέδριο του Άαχεν όπου ο Καποδίστριας πρότεινε την δημιουργία μιας Πανευρωπαϊκής συνεννόησης που θα είχε την μορφή  διαιτητικού οργάνου για τις διαφορές μεταξύ όλων των ευρωπαϊκών λαών. Όμως η Ρωσία, η Πρωσία και η Αυστρία υπέγραψαν μυστικό πρωτόκολλο (21/11/1819) που καταδίκαζαν κάθε εκδήλωση επαναστατικού πνεύματος στην Ευρώπη. Από το 1820 έως το 1822 που αποχώρησε από την υπηρεσία οι σχέσεις του Καποδίστρια με τον Τσάρο ακολούθησαν διάφορες διακυμάνσεις. Ο Τσάρος ως αντεπαναστατικός ηγέτης έκλινε υπέρ της αυταρχικής εξωτερικής πολιτικής σύμφωνα με τις αρχές της Ιερής Συμμαχίας. Μέσα στο κλίμα αυτό οι προετοιμασίες της ελληνικής επανάστασης 1821 και του πρώτου επαναστατικού κινήματος στα Βαλκάνια από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη τον οποίο ενθάρρυνε ο Καποδίστριας δυσχέραιναν την θέση του Καποδίστρια, ο οποίος έγινε στόχος υπονοιών ως ο πραγματικός καθοδηγητής. Αν και το επαναστατικό κίνημα  των Ελλήνων στα Βαλκάνια θεωρήθηκε ως μέρος της γενικότερης κίνησης που είχε στόχο την ανατροπή του πολιτικοκοινωνικού κατεστημένου στην Ευρώπη ωστόσο αποσοβήθηκε έπειτα από συντονισμένες και πάλι ενέργειες του Καποδίστρια, η επιβολή κατασταλτικών μέτρων. Όταν αργότερα έγιναν γνωστές οι θηριωδίες των Τούρκων στην Κωνσταντινούπολη και ο απαγχονισμός του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ ο Καποδίστριας πέτυχε να αποσπάσει τον Τσάρο από την επιρροή του Μέτερνιχ και να επιβάλει άκαμπτη πολιτική η Ρωσία κατά της Τουρκίας. Με δικές του υποδείξεις συντάχθηκαν έντονες διακοινώσεις  προς την υψηλή Πύλη που την καλούσαν να τερματίσει τις σφαγές των Χριστιανών και ακολούθησε η διακοπή των Ρωσοτουρκικών σχέσεων. Τότε ο Καποδίστριας πρότεινε στον Τσάρο να προχωρήσει σε στρατιωτικές ενέργειες κατά της Τουρκίας. Ο Τσάρος με την πρόφαση ότι αυτό θα προκαλούσε επαναστατική αναταραχή στην Ευρώπη, αρνήθηκε αφού συμμεριζόταν τις απόψεις του Μέτερνιχ. Η φανερή πλέον διάσταση απόψεων ανάγκασε τον Καποδίστρια να υποβάλει την παραίτηση του. Ο Τσάρος γνωρίζοντας ότι ο Καποδίστριας είναι πολιτικός και διπλωμάτης   με κύρος οπότε χρήσιμος στην υπηρεσία του προσπάθησε να τον μεταπείσει και δεν έκανε αποδεκτή την παραίτηση του αλλά του έδωσε απεριόριστη άδεια απουσίας στο εξωτερικό. Το 1822 ο Καποδίστριας εγκατέλειψε την Ρωσία και εγκαταστάθηκε στην Γενεύη, εκεί έζησε μέχρι το 1827 και δεν έπαψε να προσφέρει ποικίλες υπηρεσίες στον αγώνα. Συνδέθηκε με Φιλελληνικές οργανώσεις της Ευρώπης και διευκόλυνε στην παροχή ενισχύσεων στην Ελλάδα. Επίσης χάρη στο κύρος που διέθετε επηρέασε ορισμένους πολιτικούς κύκλους  της Ευρώπης. Το 1827 η Γ΄ εθνοσυνέλευση  της Τροιζήνας  με πρωτοβουλία των στρατιωτικών αρχηγών της επανάστασης τον εξέλεξε κυβερνήτη για 7 χρόνια. Όταν πληροφορήθηκε την εκλογή του αμέσως επισκέφθηκε τις κυριότερες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες για να ζητήσει διπλωματική και οικονομική βοήθεια για το νέο κράτος. Στην Πετρούπολη ο  Καποδίστριας έγινε δεκτός από τον Τσάρο Νικόλαο που του χορήγησε ισόβια σύνταξη 60.000 φράγκων αλλά ο Καποδίστριας δεν την δέχθηκε για να μείνει ανεπηρέαστος από κάθε ξένη επιρροή. Στην Ελλάδα έφθασε τον Ιανουάριο του 1828 όπου η κατάσταση ήταν απελπιστική, παντού επικρατούσε το χάος. Από στρατιωτική πλευρά η επανάσταση ψυχορραγούσε καθώς ολόκληρη η Πελοπόννησος με εξαίρεση την Αργολίδα και την Μάνη βρισκόταν στα χέρια του Ιμπραήμ και το μεγαλύτερο μέρος της Στερεάς Ελλάδας κάτω από τον έλεγχο του Κιουταχή, ακόμα και στις ελεύθερες περιοχές κυριαρχούσε η θέληση των ντόπιων οπλαρχηγών, παντού ανασφάλεια αφού η εξουσία της κυβέρνησης ήταν σκιώδης, πλήρης παράλυση στη δημόσια διοίκηση την παιδεία και την δικαιοσύνη. Επίσης έμμειναν εκκρεμή πολλά θέματα σχετικά με την διεθνή θέση της χώρας. Τα σύνορα της και το πολιτικό της μέλλον ο Καποδίστριας με την διορατικότητα   που τον διέκρινε αντιλήφθηκε  νωρίς μόλις ανέλαβε την διακυβέρνηση, ότι ήταν επιβεβλημένη η συγκεντρωτική κυβέρνηση καθώς  οι προύχοντες και οι  Φαναριώτες που διοικούσαν έως τότε αντιμετωπιζόταν με δυσπιστία από τον λαό. Ο Καποδίστριας είχε σφαιρική αντίληψη του πολιτικού και οικονομικού προβλήματος του νεοελληνικού κράτους. Ανέστειλε το δυσεφάρμοστο σύνταγμα της Τροιζήνας, διέλυσε τη Βουλή και ίδρυσε το «Πανελλήνιο» σώμα με συμβουλευτικό χαρακτήρα. Τοποθέτησε πρόσωπα και στο Πανελλήνιο και στις υπόλοιπες διοικητικές θέσεις που εκπροσωπούσαν ποικίλες πολιτικές ομάδες, δηλαδή τα τοπικά και οικονομικά συμφέροντα του λαού ώστε να υπάρχει συνοχή και σύμπνοια στον κρατικό μηχανισμό. Από τα πρώτα μέτρα του κυβερνήτη ήταν η ανασύνταξη του Στρατού. Με τη βοήθεια του Μιαούλη και του Κανάρη εξαλείφθηκε η πειρατεία στο Αιγαίο, επίσης η ανασυγκρότηση του στρατού συνετέλεσε στη σταδιακή απελευθέρωση της Στερεάς Ελλάδας επιτυχία με ιδιαίτερη σημασία γιατί παρεμποδίστηκαν τα σχέδια της Αγγλίας που ήθελε περιορισμένο εδαφικά ελληνικό κράτος. Η νικηφόρα για την Ρωσία έκβαση του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1828-1829) αλλά και η πολύπλευρη δραστηριότητα του Καποδίστρια είχε ως συνέπεια να υποχρεωθεί η Τουρκία να αναγνωρίσει την αυτονομία της Ελλάδας με την συνθήκη της Αδριανούπολης (14 Σεπ 1829). Με το πρωτόκολλο που υπογράφηκε εν συνεχεία στο Λονδίνο στις 3/2/1830 η Ελλάδα αναγνωρίσθηκε ως ανεξάρτητο αντί για αυτόνομο κράτος. Οι επιτυχίες αυτές ενέτειναν τις υπόνοιες τη Αγγλίας και της Γαλλίας ότι ο Καποδίστριας ήταν όργανο της Ρωσικής πολιτικής παρόλο που ο Καποδίστριας τηρούσε ίσες αποστάσεις και από τις τρεις δυνάμεις. Μετά την επιμονή της Αγγλίας τα εδαφικά όρια του κράτους περιορίσθηκαν. Με επιδέξιους χειρισμούς  όμως ο Καποδίστριας πέτυχε να ακυρωθεί η άδικη απόφαση ώστε με το νέο πρωτόκολλο να επαναφερθεί σε ισχύ  η συνοριακή γραμμή Αμβρακικού – Παγασητικού. Η έλλειψη οικονομικών πόρων αποτέλεσε μόνιμο πρόβλημα κατά την διάρκεια της  διακυβέρνησης του Καποδίστρια. Για να οργανωθεί όμως το Ελληνικό κράτος που βρισκόταν εκείνη την εποχή σε χαώδη κατάσταση οικονομικά και διοικητικά χρειαζόταν ένα κυβερνήτη με πολλά προσόντα, άνδρα οξυδερκή με διορατικότητα, αποφασιστικότητα εντιμότητα πολιτική πείρα διπλωματικές ικανότητες. Τα προσόντα αυτά τα διέθετε ο Καποδίστριας και μάλιστα τις πολιτικές και διπλωματικές ικανότητες τις καλλιέργησε στην Ευρώπη στις δύσκολες αποστολές που του ανέθεσε ο Τσάρος της Ρωσίας. Με την οριστική άρνηση της Αγγλίας να χορηγήσει δάνειο 60000000 φράγκων ο Καποδίστριας υποχρεώθηκε αρχικά να βασισθεί στις αβέβαιες μηνιαίες χρηματικές χορηγήσεις από Γαλλία και Ρωσία. Με τις ενισχύσεις αυτές κάλυψε τις πιο άμεσες ανάγκες, τη διεξαγωγή πολεμικών επιχειρήσεων στη Στερεά Ελλάδα και την περίθαλψη θυμάτων πολέμου. Από νωρίς αξιοποίησε τις οικονομικές δυνατότητες της χώρας, ρύθμισε το φορολογικό σύστημα, βοήθησε το εμπόριο, τη βιομηχανία, ίδρυσε στην Αίγινα χρηματοπιστωτική τράπεζα, θέσπισε το πρώτο εθνικό νόμισμα τον «Φοίνικα». Στον τομέα της παιδείας ιδρύθηκε μεγάλος αριθμός αλληλοδιδακτικών σχολείων. Στην αυτοδιοίκηση επιτελεσθεί   σημαντικό έργο  με την διαίρεση της επικράτειας σε κοινότητες και Δήμους. Η διοργάνωση των δικαστηρίων επίσης αξιόλογο έργο. Η μεγαλύτερη προσπάθεια στράφηκε στην ενίσχυση  της γεωργίας. Παραχώρησε στους αγρότες οικονομικές και φορολογικές διευκολύνσεις εισήγαγε νέες  μεθόδους καλλιέργειας. Μετεκάλεσε ειδικούς επιστήμονες από το εξωτερικό. Αλλά το όραμα του Καποδίστρια ήταν η διανομή  των εθνικών (πρώην Τουρκικών) κτημάτων για την οικονομική αποκατάσταση των ακτήμονα αγροτικού πληθυσμού καταρτίστηκαν διάφορα σχέδια διανομής της γης αλλά κανένα δεν εφαρμόσθηκε. Υπήρξαν αντιδράσεις από το εξωτερικό γιατί η εθνική γη ήταν υποθηκευμένη στο σύνολό της ως εγγύηση για τα πολεμικά δάνεια (1824-1825). Κυρίως όμως βρέθηκε αντιμέτωπος με τα οργανωμένα συμφέροντα των κοτζαμπάσηδων που επεδίωκαν τον σφετερισμό της εθνικής γης. Το πλοίο της διακυβέρνησης του Καποδίστρια χτυπιόταν από πολλά κύματα εσωτερικά από τους αρχομανείς πολιτικούς ηγέτες και τους κοτζαμπάσηδες, εξωτερικά από τους διπλωμάτες της Αγγλίας και της Γαλλίας στην Ελλάδα και  όμως άντεξε επί 4 περίπου χρόνια χωρίς να ναυαγήσει και τούτο χάρις στον πατριωτισμό που τον διέκρινε, στην εντιμότητα και στην εκπληκτική πολιτική δραστηριότητα. Κανείς πολιτικός ηγέτης   από ιδρύσεως του Ελληνικού κράτους  μέχρι σήμερα δεν αντιμετώπισε τόσες αντιξοότητες όσες ο Καποδίστριας. Ήταν δε ο μόνος που δεν ανταμείφθηκε  για το έργο του αλλά αντίθετα διέθεσε την περιούσια του στο κράτος και τελευταία την ζωή του .Είχε τόσες αρετές που τον καθιέρωσαν ως μία από τις μεγαλύτερες μορφές της σύγχρονης ελληνικής πολιτικής ιστορίας, ανώτερος και από τους Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Χαρίλαο Τρικούπη. Την μνήμη του έπρεπε να  τιμήσει ο ελληνικός λαός  στήνοντας αγάλματα σε όλες τις μεγάλες  πόλεις και στις πρωτεύουσες νομών. Δυστυχώς όμως στήνουν αγάλματα σε ασήμαντους πολιτικούς, που όχι μόνο δεν ωφέλησαν την πατρίδα αλλά την ζημίωσαν.