Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΠΡΩΤΕΡΓΑΤΩΝ ΚΑΙ ΣΚΑΠΑΝΕΩΝ Η Ειδική Αγωγή

Γράφει ο Βάϊος Απ. Ζαμπεθάνης Ph.D.
Eπίτιμος Περιφερειακός Διευθυντής
Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας
Εκπαίδευσης
Ειδικός Επιστήμονας
Κοινωνικής Ψυχιατρικής

Τα θέματα που σχετίζονται με την Ειδική Αγωγή σήμερα είναι ζέοντα, αλλά πάντα προκαλούσαν έντονο προβληματισμό. Οι αγώνες και αγωνίες των ανθρώπων για βοήθεια και εμβάθυνση στο πρόβλημα, που εμφάνιζαν συνάνθρωποί μας, διαρκούν περισσότερο από τέσσερις αιώνες.   

Είναι φανερό, πως οι φιλοσοφικές αντιλήψεις, που επικρατούσαν ανά εποχή, είχαν διαμορφώσει συμπεριφορά και στάση για τα άτομα, που παρουσίαζαν δυσκολίες στην καθημερινότητα.  Κατά συνέπεια, είχαν αιτήματα για τις ειδικές ανάγκες τους. Είναι, ίσως, εύκολο να εντοπίσουμε τις προσπάθειας αντιμετώπισης των προβλημάτων και παροχής βοήθειας από τους πρώτους ιατροφιλοσόφους.

Η φιλοσοφική θεωρία, κάθε εποχής, συντέλεσε στη διαμόρφωση επιστημονικής - φιλοσοφικής θέσης, ουσιαστικά δομημένης. Είναι σημαντικό να επισημάνουμε τις προσπάθειες, που καταβλήθηκαν στην Ευρώπη από ομάδες ανθρώπων. Ειδικότερα, εκτός των φιλοσόφων, συστηματική είναι η προσπάθεια βοήθειας που εκδήλωσαν Ισπανοί και Πορτογάλοι για περίοδο τριών αιώνων (1520-1789).

Η λειτουργική συμβολή τους, αποκαλύπτεται από την ταξινόμηση και ομαδοποίηση των ατόμων για να οργανωθεί η βοήθεια και η αγωγή των  τυφλών και κωφαλάλων χωριστά. Το τόλμημα, αγωγής και βοήθειας ατόμων με διανοητική απόκλιση άρχισε από τον 19ο αιώνα.

Οι θεμελιωτές  της ειδικής αγωγής, στον τομέα των νοητικώς υστερούντων, επηρεάστηκαν από την αισθησιοκρατία και τους οπαδούς της. Αργότερα, οι απόψεις της γνωσιολογίας θεμελίωσαν τη θέση, πως  οι γνώσεις και ο ψυχικός του βίος του ατόμου είναι «άγραφος χάρτης» (tabula rasa). Με την πρόοδο του χρόνου οι γνώσεις, που προσφέρουν οι αισθήσεις, εγγράφονται και διαμορφώνουν τον ψυχισμό του.

Οι οπαδοί της αισθησιοκρατίας πιστεύουν, πως ο άνθρωπος είναι δημιούργημα του περιβάλλοντός του. Η θέση τους πως, το περιβάλλον δημιουργεί τον άνθρωπο, περικλείει και τις απεριόριστες δυνατότητες της εξέλιξης του. Αντίθετη άποψη διατυπώνουν οι φυσιοκράτες, οι οποίοι πιστεύουν, πως ο άνθρωπος αναπτύσσεται για ορισμένο χρονικό διάστημα, που αν το διανύσει  άπρακτος δεν υπάρχουν περιθώρια εξέλιξής του. Είναι σαφές, πως η εξέλιξη του ανθρώπου συνδέεται με κρίσιμες χρονικές περιόδους της ζωής του. Σημαντικό ρόλο στην εξέλιξή του διαδραματίζει η κληρονομικότητα.

Ο πρώτος εισηγητής του όρου «ειδική αγωγή» είναι ο JEAN ITARD, Γάλλος Ιατροφιλόσοφος, που πίστευε στην ανάπτυξη των νοητικών ικανοτήτων του ατόμου. Πίστευε, στην αγωγή που μπορούσε «να μεταφερθεί σε ένα πλαίσιο θεραπείας». Δίδαξε για 5 χρόνια το  παιδί του δάσους,  που  ονομάστηκε Victor. Προσπάθησε να εφαρμόσει τις θέσεις του, αλλά δεν οδήγησαν σε αποτέλεσμα, επειδή η ηλικία του παιδιού, κατά την έναρξη της θεραπείας ήταν σχεδόν 12 ετών. Οι μέθοδοι ασκήσεως των αισθήσεων, που επινόησε, χρησιμοποιούνται και σήμερα σε νηπιαγωγεία για φυσιολογικά και υστερούντα νήπια.

Ο EDOUARD SEGUIN, συνεργάτης και μαθητής του JEAN ITARD, ήταν γιατρός, νευρολόγος, ψυχολόγος και παιδαγωγός. Θεωρείται θεμελιωτής της «Ειδικής Παιδαγωγικής Επιστήμης» και εισηγητής της νευροφυσιολογικής μεθόδου. Οι ασκήσεις του στόχευαν τις ανάγκες του παιδιού με  απόλυτη εξειδίκευση και προσαρμογή στο άτομο. Η θεωρία και οι ασκήσεις των αισθήσεων  θεωρούνται και σήμερα κατάλληλες για εφαρμογή.

Ο ALFRED BINET με την πολύπλευρη δράση του, στη μελέτη του νοητικού δυναμικού, πρόσφερε ουσιαστικό έργο στην ειδική αγωγή και είναι θεμελιωτής της. Έδωσε έμφαση «στον εντοπισμό των ικανοτήτων του ατόμου, για να προχωρήσει η αγωγή του».  Με τον SIMON δημιούργησαν την κλίμακα προσδιορισμού της γενικής νοημοσύνης. Αργότερα ο όρος Δείκτης Νοημοσύνης χρησιμοποιήθηκε σε πολλούς επιστημονικούς χώρους.

Στους θεμελιωτές της «Ειδικής Παιδαγωγικής» συμπεριλαμβάνεται και η Maria Montessori, η πρώτη γυναίκα στην Ιατρική Σχολή της Ρώμης. Γιατρός, ψυχίατρος και παιδαγωγός, πίστευε, πως «το πρόβλημα της νοητικής υστέρησης των παιδιών δεν είναι ιατρικό, αλλά παιδαγωγικό». Η διάλεξή της το 1899 με θέμα «Ηθική Εκπαίδευση» έδωσε έμφαση στην πρόταση για εκπαίδευση, όλων των παιδιών. Στράφηκε, από το 1906, στην παιδαγωγική προσέγγιση και των κανονικών μαθητών.

Όλα τα επιστημονικά της βήματα είχαν επιτυχία και αναγνώριση. Για περισσότερα από 40 χρόνια ταξίδευσε στην υφήλιο διδάσκοντας τις παιδαγωγικές αρχές της και παρουσιάζοντας το παιδαγωγικό υλικό, που επινόησε και εφάρμοζε. Μοντεσσοριανά Σχολεία ιδρύθηκαν στην Ευρώπη, στις Η.Π.Α. και στην Ασία. Οι παιδαγωγικές αρχές της διαδίδονται σήμερα από τη «Διεθνή Μοντεσσοριανή  Εταιρεία» με έδρα την Ολλανδία.

Σημαντικό έργο στο χώρο της εκπαίδευσης διαδραμάτισε, επίσης, ο γιατρός και παιδαγωγός OVIDE DECROLY ο οποίος πρόσφερε έργο σε κανονικά και «ανώμαλα» παιδιά. Εργάστηκε στο Βέλγιο  με βάση την αντίληψη, πως δεν υπάρχει διαφορά στην εκπαίδευση κανονικών και «ανωμάλων» παιδιών. Οι παιδαγωγικές ιδέες του έγιναν αντικείμενο αποδοχής κι εφαρμογής σε πολλές χώρες, που εφάρμοσαν το σύστημά του.

Είναι σημαντικό, να έχουμε την εικόνα, της ειδικής αγωγής, που περιλαμβάνεται στο σύγχρονο εκπαιδευτικό μας σύστημα και μάλιστα σε εποχή ρευστότητας και παράδοξης ανεκτικότητας.

Όπως, επίσης, είναι αναγκαίο να έχουμε την εικόνα των προσπαθειών, που καταβλήθηκαν, από τους σκαπανείς της ειδικής αγωγής  για πέντε αιώνες. Φυσικά υπάρχουν και Έλληνες σκαπανείς στην Ειδική Αγωγή.