Από τη θεσμοποίηση στη θεσμοθέτηση Ειδική Αγωγή και εκπαίδευση στελεχών

Γράφει ο Βάιος Απ. Ζαμπεθάνης Ph.D.
Επίτιμος Περιφερειακός Διευθυντής
Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας
Εκπαίδευσης
Ειδικός Επιστήμονας
Κοινωνικής Ψυχιατρικής

Ο 20ος αιώνας εμφανίζει, ως χαρακτηριστικό του, την παρουσία και καθιέρωση νέων θεσμών. Χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια απόκτησης θεσμών, που προετοιμάζουν την εξέλιξη της κοινωνίας. Η βιομηχανική επανάσταση αλλά και τα πρώτα βήματα παρουσίας οικοτεχνικών και βιοτεχνικών μονάδων, όπου υπήρχαν πρώτες ύλες η κοινωνία τα βίωνε, ως νέες συνθήκες.

Τα χωριά και οι πόλεις σε όλη την Ευρώπη, αρχίζουν δειλά, να διαμορφώνουν εκπαιδευτικές δομές, χωρίς να υπάρχουν εκπαιδευμένοι δάσκαλοι, τα σχολεία στεγάζονταν οπουδήποτε και δίδασκαν εκείνοι, που η κοινωνία τους θεωρούσε επαρκείς.  Στη Γαλλία η υποχρεωτική φοίτηση άρχισε από το 1882, επομένως, πολύ έντονα διαπιστώθηκαν οι ατομικές διαφορές και οι διαφορές στο νοητικό δυναμικό. Αυτό υποχρέωσε το Binet το 1909 να προτείνει την ίδρυση στα δημόσια σχολεία, σχολείων ειδικής αγωγής. 

Η εκπαίδευση, μόλις απέκτησε χαρακτηριστικά γενίκευσης και υποχρεωτικής  φοίτησης στην πορεία του χρόνου, παρουσίασε και τα πρώτα προβλήματα. Όλοι οι μαθητές δεν είχαν συνέπεια φοίτησης, δεν είχαν τον ίδιο ρυθμό μάθησης και κάποιοι υστερούσαν επίμονα και χωρίς σημεία εξέλιξης. Το σύστημα της διδασκαλίας των παιδιών αυτής περιόδου αποκαλείται Γενική ή Σχολική αγωγή.

Μοιραία, το σύστημα διαφοροποιεί τα παιδιά που δυσκολεύονται και αδυνατούν να ακολουθήσουν εκείνους που εξελίσσονται κανονικά. Όσα  παιδιά προοδεύουν είναι «κανονικά», «φυσιολογικά» και τα άλλα είναι «ανώμαλα», «απροσάρμοστα», «δύσκολα», «προβληματικά». Όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί στην πορεία του χρόνου γίνονται πιο ήπιοι, διατυπώνονται με ευαισθησία. Αργότερα, επικρατεί ο όρος «άτομα με ειδικές ανάγκες». Αυτός ο προσδιορισμός επέβαλε την υποχρέωση διαμόρφωσης κατάλληλων συνθηκών εκπαίδευσης την, «Ειδική Αγωγή».

Η Ειδική Αγωγή έχει στο σχεδιασμό της την αντιμετώπιση του ατόμου, με προσωπική εκπαίδευση κι εξατομίκευση προγραμμάτων. Τελικός στόχος είναι η υποστήριξη του ατόμου, για βελτίωση σωματική, συναισθηματική, κοινωνική και ενδεχομένως επαγγελματική. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός, πως η Γενική Συνέλευση του Ο.Η.Ε., το 1959 στη «Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Παιδιού», επισημαίνει: «Στο παιδί που μειονεκτεί, σωματικά, ψυχικά ή κοινωνικά πρέπει να παρέχεται ειδική θεραπεία, μόρφωση και περίθαλψη, που απαιτεί η περίπτωση ή η κατάστασή του».

Οι σκαπανείς της ειδικής αγωγής στην Ευρώπη ασχολήθηκαν από το 17ο έως και 19ο αιώνα με άτομα κωφά, τυφλά και νοητικά υστερούντα σε συνθήκες ιδρυματικής φροντίδας.

Μόνο, τη δεκαετία του 1950 η εξέλιξη της Ειδικής Αγωγής ήταν ραγδαία. Η συστηματική εργασία στα Πανεπιστήμια, στα Νοσοκομεία, στις Παιδιατρικές Κλινικές και  στις Επιστημονικές Ενώσεις διαμόρφωσε τις συνθήκες για συγκέντρωση διαγνωστικού υλικού, για παραγωγή διδακτικού υλικού και για αξιοποίηση και αξιολόγηση δεδομένων. Όλη αυτή η δραστηριότητα προκάλεσε, στο σύνολο των κρατών,  λήψη μέτρων και διαμόρφωση νομοθετικού πλαισίου σύμφωνου με τις οικονομικές δυνατότητες και το κοινωνικό περιβάλλον. Ειδικά στην Ευρώπη, υπήρξαν πρωτοβουλίες συμπληρωματικές, στα όρια της Ε.Ε.

Στις Η.Π.Α. εκδηλώθηκαν οι πλέον δραματικές προσπάθειες για την αντιμετώπιση των προβλημάτων μάθησης, δειλά, αρχικά από το 1950 και εμφατικά πριν από το τέλος της δεκαετίας, επειδή, βίωσαν δύο διαδοχικούς κλονισμούς. Πριν από το 1970, η αγγλική γλώσσα συγκέντρωσε σημαντικό ερευνητικό ενδιαφέρον στα όρια των Πανεπιστημίων, των ακαδημαϊκών, των επιστημονικών ενώσεων και των φορέων.

Στη δεκαετία του 1980 διαμορφώθηκε παρόμοιο κλίμα και στη Μεγάλη Βρετανία. Μάλιστα υπήρξαν ανταλλαγές μεταξύ των επιστημονικών φορέων, των Νοσοκομείων και Πανεπιστημίων ανάμεσα στις δύο χώρες. Οι  δυσκολίες μάθησης, που εκδηλώνονται στην αναγνωστική δεξιότητα και στο γραπτό λόγο, προσδιορίζονται από τον όρο «δυσλεξία» που είναι διεθνής και προέρχεται από δύο ελληνικές λέξεις. Στον όρο αυτό συχνά εντάσσονται και οι διαταραχές, που αφορούν στη δυγραφία, στη δυσορθογραφία, στη γραπτή έκφραση, στην όψη του γραπτού κ. ά.

Η μελέτη των μαθησιακών δυσκολιών περιέγραψε και τις δυσκολίες που σχετίζονται με τα μαθηματικά. Οι δυσκολίες στα μαθηματικά εντοπίζονται στο επίπεδο κατανόησης των αριθμών και  κατανόησης των πράξεων. Στην πατρίδα μας από την στιγμή, που ιδρύθηκε το πρώτο Ειδικό Σχολείο, μέχρι την ψήφιση νόμου που προσεγγίζει με πληρότητα την εκπαίδευση των παιδιών και την εκπαίδευση των στελεχών που απαιτούνται μεσολάβησαν περίπου 100 χρόνια. Στο μεσοδιάστημα ψηφίστηκαν πολλά νομοθετήματα, που αντιμετώπιζαν τα προβλήματα, που προκύπτανε.